Od Redakcji
Ukazanie się tego numeru po kilkuletniej przerwie może być tą przysłowiową jaskółką, chociaż inne przysłowie powiada, że jedna jaskółka jeszcze wiosny nie czyni.
Wydawanie tego typu materiałów siłami społecznymi jest przedsięwzięciem niemalże syzyfowym, bowiem mimo faktu, iż w województwie katowickim działa prawie setka Instruktorów Krajoznawstwa, niewielu z nich sięga po pióro. Należą raczej do grupy konsumentów niż twórców, o czym łatwo można się przekonać, analizując spisy treści zawartości wszystkich zeszytów i krąg powtarzających się nazwisk autorów.
Zachęcając do lektury „okrągłego" numeru, namawiamy do sięgnięcia po pióro. Jeszcze tyle zabytków nie zostało opisanych, tyle zdarzeń z dalszej i bliższej przeszłości umknęło, tyle szlaków i miejscowości nie doczekało się chociaż najkrótszego opisu. Zapraszamy na łamy.
Wydanie dziesiątego z kolei numeru Krajoznawcy Górnośląskiego (a właściwie już dwudzieste-go) jest doskonałą okazją do niewielkiego podsumowania. Czas leci. W 9 numerze „Krajoznawcy Górnośląskiego" zamieściliśmy — „z poślizgiem" — sprawozdanie z VII Górnośląskiego Sympozjum Krajoznawczego w Wodzisławiu Śląskim. Od tego czasu odbyły się kolejne sympozja: VIII „U źródeł Warty" w Zawierciu, w dniach 8-9.05.1993 r.; IX w Wilamowicach, w dniach 16-17.04.1994 r.; X ,Ziemia Raciborska" w Raciborzu, w dniach 20-21.05.1995 r.; XI w Mikołowie w dniach 1-2.06.1996 r.; XII w Będzinie, w dniach 10-11.05.1997 r.
Równolegle odbywały się krótkie, jednodniowe sesje krajoznawcze, zapoczątkowane „Dziejami kuźnic w Porębie" 16.10.1993 r. Potem była sesja na temat Siewierza i garncarstwa siewierskiego 20.11.1994 r., sesja i objazd ziemi lelowskiej 7.10.1995 r. oraz sesja w Jaworznie w dniach 29-30.06.1996 r. Szerzej o wszystkich sympozjach i sesjach postaramy się napisać w najbliższym czasie (może jeszcze w tym stuleciu).
Katalog Kościołów Drewnianych - Wprowadzenie
W silnie zurbanizowanym i uprzemysłowionym województwie katowickim zachowało się do dziś 46 zabytkowych kościołów drewnianych, znakomitych przykładów archaicznego budownictwa sakralnego. Większość z nich przez wieki nie zmieniła lokalizacji, stanowiąc wraz z zadrzewionym otoczeniem sielską dominantę w krajobrazie. Architektura tych kościołów nie różni się od architektury kościołów drewnianych innych regionów Polski, choć jest grupa cech, dzięki którym określa się je jako "górnośląskie": zróżnicowana kalenica dachu nad nawą i prezbiterium; konstrukcja zrębowa z drewna iglastego, posadowiona na kamiennych lub drewnianych podwalinach ("peckach"); okapy chroniące zrąb, przechodzące często w formę "sobót"; słupowa wieża odstająca od zrębu.
Katalog Kościołów Drewnianych - Bełk
Osada Bełk, istniejąca już w XIII w., należała do parafii w Żorach. Z początkiem XVI w. powstała w Bełku parafia przy kościele Wszystkich Świętych, który spłonął w XVIII w., a nowy otrzymał wezwanie Św. Marii Magdaleny. Zbudowany został prawdopodobnie w 1753 r., o czym świadczyć może data wyryta na belce w zakrystii. Być może napis ten dotyczy jedynie zakrystii, a sam kościół datowany jest wcześniej (wg "Katalogu Diecezji Katowickiej" z 1986 r. - 1745 r.).
Kościół w Bełku jest budowlą orientowaną, konstrukcji zrębowej na podmurówce z kamienia. Jego nawa ma plan prostokąta zbliżonego do kwadratu, a mniejsze prezbiterium zamknięte jest trójbocznie.
Do prezbiterium od płn. dobudowano zakrystię, natomiast do nawy - od płd. - kruchtę, a od płn. - prostokątny składzik, długości ok.2/3 boku nawy. Ściany nawy i prezbiterium zabezpieczone są częściowo zadaszeniem. Powyżej zadaszenia ściany oszalowane są deskami, zaś poniżej - odkryte. Szalowane są również ściany kruchty i wieży. Okna zamknięte półkoliście, a w szczytowej ścianie - rzadko spotykane okienko okrągłe.
Dach dwukalenicowy, dwuspadowy. Na części nawowej znajduje się ośmioboczna wieżyczka na sygnaturkę, zwieńczona baniastym hełmem z latarnią. Całość dachu i wieże pokryte są gontem. Gontowane jest również zadaszenie ścian.
Herb Bełku
Wieś Bełk dzieliła się niegdyś na dwie odrębne gminy: Bełk Dolny i Górny, które używały własnych pieczęci i miały własne herby.
Pieczęć Dolnego Bełku, pochodząca z pocz. XIX w., przedstawia dom i studnię z żurawiem, przy tym napis: GEM:NIED-BELK (= Gemeinde Nieder Belk) RYBNIKER/KREIS (średnica 28 mm). Wyciśnięta jest na dokumencie z 1835 r. w Archiwum Starostwa Rybnickiego.
Wieś Górny Bełk używała pieczęci w XIX w. z wyobrażeniem leżącego snopa zboża, przy którym stoją sierp i kosa. Napis na niej: OBER BELKER GEMEIN:S: (=Gemeinde Siegel) RYBNIKER/ KREIS (średnica 27 mm). Znajduje się ona na w/w akcie.
W okresie międzywojennym połączona gmina Bełk używała innego herbu: głowa rogacza z promienistym krzyżem między rogami. Na pieczęci z 1921 r. oprócz herbu napis: GMINA BEŁK/ POW. RYBNICKI (średnica 38 mm). Kolorystycznie: biała głowa rogacza, złoty krzyż i promienie, niebieskie tło.
Na podstawie książki "Herby i pieczęcie miejscowości woj. śląskiego", M. Gumowski
Bełk
Wieś Bełk została założona na prawie polskim jeszcze przed 1280 r., bowiem wzmiankowano ją w księdze uposażeń biskupstwa wrocławskiego z lat 1280-1305. Nazwa pochodzi od wyrazu "bełk", oznaczającego muł, błoto, wir wodny, co ma uzasadnienie, bowiem osada leży nad Bierawką. Nowa wieś Bełk została założona na początku XIV w., zaś stara osada prawdopodobnie istniała tam, gdzie dziś znajduje się kopiec zwany Grodziskiem.
Pierwotnie wieś była własnością książąt raciborskich, w 1412 r. Bełk był już własnością rycerską, a w 1415 r. wzmiankowany jest rycerz Mikołaj, występujący jako świadek przy ustaleniu granicy między Żytną a Markowicami. W 1437 r. osiadł w Bełku ród Czapli (Jan Czapla z Bełku wzmiankowany jest w 1484 i 1509 r.), następnie wieś należała do Hoszków, a od poł. XVI w. _ do rodu Holly z Ponięczyc. W 1565 r. wzmiankowany jest Jan Holly, a w latach następnych inni przedstawiciele rodu (1644 Jan, 1653 Franciszek, 1665 Adalbert). Po rządach Karola Antoniego Holly w l. 1740-44 Górny Bełk przeszedł w ręce Jana von Stengel, zaś Bełk Dolny _ w ręce Osieckich. Około 1746 r. nabył Bełk Górny i Dolny Jan Nepomucen de Twardawa i w posiadaniu tego rodu wieś znajdowała się do 1788 r. Kolejnymi właścicielami byli baron Delwigk, hr. Antoni Węgierski i gliwicki kupiec Franciszek Galli, który kupił wieś w 1816 r.