Od Redakcji
Po prawie rocznej przerwie oddajemy do Państwa rąk kolejny - szesnasty już - numer „Krajoznawcy Górnośląskiego”, Materiałów Szkoleniowo-Informacyjnych Regionalnej Pracowni Krajoznawczej PTTK w Katowicach. Udałą nam się wypełnić 64 strony - miejmy nadzieję - interesującymi materiałami o Górnym Śląsku i nie tylko, bowiem publikujemy tu także referat Andrzeja Siwka o Pieninach, wygłoszony na Sejmiku Krajoznawczym w Katowicach w 1999 r., którego nie mieliśmy okazji upowszechnić w inny sposób. Tradycyjne działy: KATALOG KOŚCIOŁÓW DREWNIANYCH i LUDZIE wypełniają tym razem opisy świątyń w Cięcinie, Gilowicach i Gliwicach oraz postacie Roberta Oszka -bohatera III powstania śląskiego - i hrabiego Fryderyka Wilhelma Redena - pruskiego ministra przemysłu, uważanego za ojca rozwoju nowoczesnego przemysłu na Górnym Śląsku. Przypominamy także sylwetkę naszej zmarłej koleżanki Barbary Pachelskiej.
W redakcyjnej teczce gromadzą się już materiały do XVII Krajoznawcy. Być może następny numer w całości poświęcimy odznakom krajoznawczym w naszym województwie, tylko - proszę mi wierzyć - mnożą one się w tak szybkim tempie, że nie nadążamy z ich rejestracją.
Zachęcamy wszystkich do publikowania materiałów krajoznawczych - zwłaszcza o naszym regionie - przypominamy, że wszystko to robimy społecznie: piszemy, rysujemy, fotografujemy, składamy, łamiemy, kopiujemy, szyjemy i obcinamy. Prosimy więc wybaczyć drobne potknięcia.
Zapraszamy do lektury.
Katalog Kościołów Drewnianych - Cięcina
Cięcina jest wsią w gminie Węgierska Górka, liczącą ok. 4200 mieszkańców, położoną 9 km na płd. od Żywca, w dolinie Soły i potoku Cięcinka u podnóża Abrahamowa. Dolna część wsi przy linii kolejowej i drodze Żywiec – Zwardoń styka się z zabudową Węgierskiej Górki. Założona w XIII w., jest jedną z najstarszych na Żywiecczyźnie. Była kolejno własnością Komorowskich, Konstancji Wazy, Wielopolskich i w latach 1839-1939 – żywieckich Habsburgów.
W północno-wschodniej części wsi stoi drewniany kościół pomocniczy Św. Katarzyny (w 1986 r. konsekrowano w Węgierskiej Górce kościół parafialny Przemienienia Pańskiego, zachowując tytuł i nazwę parafii: Cięcina z siedzibą w Węgierskiej Górce).
Kościół w Cięcinie wymieniany jest jako Czencina już w roku 1358 w dokumencie poboru świętopietrza, ale nie wiemy, czy dotyczy to kościółka na obecnym miejscu, bowiem w „Dziejopisie żywieckim” Andrzeja Komonieckiego pojawia się następująca wzmianka o początkach kościoła w Cięcinie: „Ten miał bydź założony i zbudowany na górze Brańków nazwanej, nad wsią Cięcina, gdyż w łęgu, gdzie grunt pański folwarczny, wieś była. A kędy kościół stoi, na tym miejscu przedtem był browar; w którym browarze w izbie gdzie kadzie stały gorzałczane był obraz św. Katarzyny, bez żadnej uczciwości, przed którym widywano świece gorewające, lecz to sobie lekceważono, aż piorun uderzył w ten browar i on zapalił. Po czym parafianowie wzruszywszy się pobożnością, kapliczkę małą naprzód zbudowali, w której się ledwo ludzi 50 wmieściło, i nazwano ją imieniem św. Katarzyny, po czym Kościół większy zbudowano i poświęcono (...)".
Katalog Kościołów Drewnianych - Gilowice
W dolinie potoku Łękawka, prawobrzeżnego dopływ Soły, 12 km na północny wschód od Żywca, rozsiadły się Gilowice - wieś gminna licząca ok. 4100 mieszkańców, wzmiankowana po raz pierwszy w XIII w.
W centrum wsi, tuż przy drodze Ślemień - Żywiec stoi drewniany kościół parafialny p.w. Św. Andrzeja, przeniesiony w to miejsce w 1757 r. z pobliskiego Rychwałdu. Zanim jednak do tego doszło, Gilowice posiadały swój własny niewielki kościół drewniany. Parafię po raz pierwszy wymienia się w dokumentach świętopietrza z lat 1325-27. W miejsce istniejącego od tamtego czasu kościółka zbudowano w 1635 r. z inicjatywy ks. Baltazara Szumskiego nowy także drewniany kościół, który wkrótce dla rozwijającej się wsi zaczął być zbyt ciasny.
W tym samym czasie w sąsiednim Rychwałdzie stał od 1547 roku drewniany kościół parafialny p.w. Św. Mikołaja, zbudowany z fundacji tamtejszego dziedzica Krzysztofa Komorowskiego. Od 1644 r. Rychwałd stał się najważniejszym ośrodkiem pątniczym Żywiecczyzny, za sprawą obrazu Matki Boskiej, podarowanego kościołowi przez właścicielkę dóbr ślemieńskich Katarzynę z Komorowskich Grudzińską. Przez kilka lat wizerunek Matki Boskiej znajdował się w kaplicy pałacowej w Ślemieniu i już prawdopodobnie tam otoczony był kultem.
Katalog Kościołów Drewnianych - Gliwice
Na tzw. Cmentarzu Francuskim przy ulicy Kozielskiej stoi drewniany kościół Wniebowzięcia Matki Boskiej, pochodzący z Zębowic koło Olesna. Jest tu już jego druga gliwicka lokalizacja, bowiem w latach 1925-199 stał na Cmentarzu Centralnym. W 1992 r. rozebrany, został w latach 1998-99 zrekonstruowany na obecnym miejscu.
Gdyby nie fakt przeniesienia kościółek zębowicki podzieliłby los niejednego drewnianego śląskiego kościoła, bowiem społeczność Zębowic po wybudowaniu nowej, murowanej świątyni 16 lat spierała się jak rozwiązać problem drewnianego kościoła, co z nim zrobić? Okręgowy konserwator dr Ludwik Burgmeister przez wiele lat zabiegał o jego zachowanie. W 1913 roku władze kościelne z Wrocławia poleciły zamknąć kościół ze względów bezpieczeństwa. Rozpoczęto także dokładniejsze badania historyczne, w wyniku których ustalono, że został zbudowany w 1493 roku. W tym samym 1913 roku ukazało się w prasie - bez zgody gminy - ogłoszenie o nieodpłatnym przekazaniu kościoła zainteresowanym jego demontażem i ustawieniem w nowym miejscu. Po ukazaniu się ogłoszenia gmina zażądała jednak sporej kwoty odstępnego i określenia miejsca posadowienia i celu przeznaczenia. Dotychczasowi chętni nie byli w stanie sprostać kosztom odpłatności, demontażu, transportu i ponownego montażu.
W 1922 r. Muzeum Gliwickie zgłosiło propozycję odkupienia kościoła i ustawienia go na jednym z najpiękniejszym wówczas w Europie Środkowej Cmentarzu Centralnym w Gliwicach z przeznaczeniem na kościół pogrzebowy służący także okolicznej ludności w czasie niedzielnych mszy świętych. Wartość środków przeznaczonych na ten cel z uwagi na inflację była wprawdzie niewystarczająca, ale mieszkańcy Zębowic zrezygnowali z wyznaczonej uprzednio odpłatności.
Charakterystyka krajobrazów Parku "Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich"
W dniach 16-17 października 1999 r. odbył się w Katowicach Ogólnopolski Sejmik Krajoznawczy Ochrona krajobrazu kulturowego wejściem Polski w XXI wiek przed V Kongresem Krajoznawstwa Polskiego w Gnieźnie. Na temat Sejmiku pisaliśmy szerzej w XIV Krajoznawcy Górnośląskim w 2000 r. i mieliśmy nadzieję, że wygłoszone wówczas referaty zostaną opublikowane drukiem. Niestety, na przeszkodzie stanął jak zwykle najbardziej prozaiczny powód: brak pieniędzy. Nie ponaglaliśmy więc nawet prelegentów o nadsyłanie tekstów swych wystąpień, gdyż wiadomo było, że i tak nie mamy możliwości ich opublikowania. Nadesłano nam jednak część wystąpień, które się w niczym nie zdezaktualizowały i za zgodą autorów postanowiliśmy je opublikować na łamach Krajoznawcy Górnośląskiego. Lepiej późno niż wcale. Jan Maciej Waga w czasie Sejmiku był dyrektorem Parku Krajobrazowego "Cysterskich Kompozycji Krajobrazowych Rud Wielkich", a dziś jest pracownikiem naukowym Uniwersytetu Śląskiego.
Czytaj więcej: Charakterystyka krajobrazów Parku "Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich"