Katalog Kościołów Drewnianych - Gliwice
Na tzw. Cmentarzu Francuskim przy ulicy Kozielskiej stoi drewniany kościół Wniebowzięcia Matki Boskiej, pochodzący z Zębowic koło Olesna. Jest tu już jego druga gliwicka lokalizacja, bowiem w latach 1925-199 stał na Cmentarzu Centralnym. W 1992 r. rozebrany, został w latach 1998-99 zrekonstruowany na obecnym miejscu.
Gdyby nie fakt przeniesienia kościółek zębowicki podzieliłby los niejednego drewnianego śląskiego kościoła, bowiem społeczność Zębowic po wybudowaniu nowej, murowanej świątyni 16 lat spierała się jak rozwiązać problem drewnianego kościoła, co z nim zrobić? Okręgowy konserwator dr Ludwik Burgmeister przez wiele lat zabiegał o jego zachowanie. W 1913 roku władze kościelne z Wrocławia poleciły zamknąć kościół ze względów bezpieczeństwa. Rozpoczęto także dokładniejsze badania historyczne, w wyniku których ustalono, że został zbudowany w 1493 roku. W tym samym 1913 roku ukazało się w prasie - bez zgody gminy - ogłoszenie o nieodpłatnym przekazaniu kościoła zainteresowanym jego demontażem i ustawieniem w nowym miejscu. Po ukazaniu się ogłoszenia gmina zażądała jednak sporej kwoty odstępnego i określenia miejsca posadowienia i celu przeznaczenia. Dotychczasowi chętni nie byli w stanie sprostać kosztom odpłatności, demontażu, transportu i ponownego montażu.
W 1922 r. Muzeum Gliwickie zgłosiło propozycję odkupienia kościoła i ustawienia go na jednym z najpiękniejszym wówczas w Europie Środkowej Cmentarzu Centralnym w Gliwicach z przeznaczeniem na kościół pogrzebowy służący także okolicznej ludności w czasie niedzielnych mszy świętych. Wartość środków przeznaczonych na ten cel z uwagi na inflację była wprawdzie niewystarczająca, ale mieszkańcy Zębowic zrezygnowali z wyznaczonej uprzednio odpłatności.
Prace przy przeniesieniu kościoła powierzono gliwickiej firmie Josefek, która wykonała zadanie szybko i sprawnie. Prace rozbiórkowe trwały cztery tygodnie (wraz z uprzątnięciem terenu). Podczas tych prac znaleziono miedziany tzw. guzik w którym znajdował się, między innymi, dokument z 1777 roku podpisany przez ówczesnego proboszcza Trzensiglowskiego stwierdzający, że w tym roku zbudowano wieżę kościoła. Podczas prac rozbiórkowych odkryto także niewypał pocisku artyleryjskiego tkwiący w belce od czasów III powstania śląskiego. Po rozbrojeniu został włożony w to samo miejsce. W podziemiach kościoła zbudowano nową kryptę do której przeniesiono - ze zlikwidowanej w Zębowicach - szczątki rodzin tam pochowanych (Wallhofen, Sondern, Bonowsky). Poświęcenia kościoła w nowym miejscu dokonał - w imieniu biskupa wrocławskiego - w dniu 12 września 1925 r. ks. prałat profesor Buchwalden z Wrocławia.
Jednak kościół został oddany do użytku dopiero 30 października 1926 roku, a 15 września 1927 roku poświęcono trzy nowe dzwony "Maria" (412 kg), "Józef" (237 kg), "Maksymilian" (162 kg).
Opuszczony po wojnie, nieużywany i niszczejący kościół został w 1992 r. rozebrany do konserwacji, ale nie wrócił już na dawne miejsce. Umieszczono go na nieużywanym od 1948 r. cmentarzu, nazywanym Cmentarzem Francuskim (pochowano tam żołnierzy francuskich poległych lub zmarłych w służbie Sił Międzysojuszniczych na Górnym Śląsku w latach 1920-22). Na cmentarzu zachowało się kilka eklektycznych nagrobków i grobowców, kilkanaście metalowych krzyży nagrobnych oraz pomnik żołnierzy francuskich z 46. Dywizji Strzelców Alpejskich.
Kościół Wniebowzięcia Matki Boskiej zbudowany został w 1493 roku, a w XVII wieku przebudowano go. Pod koniec tego wieku wnętrze kościoła zostało oszalowane i wymalowane. Korpus kościoła posiada konstrukcję zrębową. Nawa jest prostokątna wyższa i szersza od również prostokątnego prezbiterium, do którego od południowego wschodu dobudowana jest prostokątna zakrystia z emporą otwartą do wewnątrz, mieszczącą niegdyś lożę kolatorską. Do nawy od południowego zachodu przylega niewielka kruchta. Ściany kościoła (nawy i prezbiterium) przykryte są gontem. Okna nawy są zamknięte półkoliście. Dachy kościoła są siodłowe, dach prezbiterium przechodzi nad zakrystię. Nad nawą wznosi się oryginalna wieżyczka na sygnaturkę, ośmioboczna o podwójnym przezroczu. Dachy i kopuła wieżyczki pokryte są gontem.
Do nawy dobudowano w 1777 r. wieżę konstrukcji słupowej o trzech kondygnacjach, z których górna jest ośmioboczna. Dwie dolne kondygnacje rozdziela gzyms. Oryginalny jest hełm wieży: łamany, baniasty, ośmioboczny z latarnią, kryty gontem. Ściany wieży są oszalowane. Na zewnątrz przy nawie i wieży umieszczono schody prowadzące na emporę chóru muzycznego, wsparte na słupach, nakryte daszkiem pulpitowym, przy wieży szalowane.
Wnętrze kościoła utrzymane jest w stylu barokowym. Późnobarokowa polichromia pochodzi z XVIII wieku. W prezbiterium pokazuje ona Koronację Matki Boskiej w otoczeniu muzykujących aniołów, w nawie - Oko Opatrzności oraz św. Pawła i św. Elżbietę na suficie empory. Późnobarokowy ołtarz główny z XVIII wieku zdobią rzeźby śś. Piotra i Pawła, podobnie późnobarokowa jest ambona z XVIII wieku. Ołtarze boczne są klasycystyczne z 1. połowy XIX wieku. We wnętrzu znajdują się liczne obrazy i rzeźby barokowe oraz dwie kropielnice: marmurowa i drewniana z XVIII wieku. Późnobarokowy chór muzyczny z XVIII wieku posiada falisty występ w osi, wsparty na czterech ozdobnie profilowanych słupach. Organy o wystroju rokokowym pochodzą z XVIII wieku.
Hubert Buchta i Leon Kopernik