Od Redakcji
Jak widać, zaeksperymentowaliśmy i Krajoznawca po raz pierwszy ukazuje się w kolorowej okładce. Nie wiemy tylko, czy będzie tak stale, więc stronę tytułową na wszelki wypadek pozostawiamy tradycyjną.
Dwudziesty drugi numer „Krajoznawcy Górnośląskiego” otwiera spory materiał dotyczący historii Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego w Katowicach, którego spadkobiercą jest - działający do dziś - Górnośląski Oddział Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Nie udało nam się go, ze względu na objętość, opublikować w roku ubiegłym - roku jubileuszu stulecia powstania Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, więc czynimy to teraz.
Porcję kolejnych opisów drewnianych świątyń, w ramach Katalogu Kościołów Drewnianych, otwierają Łaziska, często niewłaściwie nazywane Łaziskami Rybnickimi, a kończy na razie Miasteczko Śląskie. Na stałe też zagościła na naszych łamach tematyka zabytków techniki, zapanowała bowiem w Polsce moda na INDUSTRIAL.
Wśród autorów pojawiło się kilka nowych nazwisk: znany popularyzator historii Zagłębia Bolesław Ciepiela oraz niedawno mianowani Instruktorzy Krajoznawstwa Regionu - Sławomir Gac i Łukasz Malcharczyk.
Tradycyjnie też zapraszamy na naszą stronę www.gomyslask.org.pl oraz zaprzyjaźnione strony - Roberta Respondowskiego www.krajoznawca.eu (tam m.in. wykaz,-wizerunki i regulaminy wszystkich naszych odznak krajoznawczych) oraz Krzysztofa Kudleka www.montes.pl (netowa wersja czasopisma Montes Tarnovicensis)
Zapraszamy do lektury.
Górnośląski Oddział PTK w Katowicach - w 60 rocznice założenia
POCZĄTKI
Dostępne źródła dokumentujące dzieje Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego bardzo ogólnie wzmiankują o pojawieniu się w latach międzywojennych jednostek organizacyjnych PTK mających działać na terenie Katowic, niestety nie wymieniając ich nazw. Informacji tych nie udało się zweryfikować z dostępnymi dokumentami źródłowymi w związku z czym opisanie ich działalności nie jest zadaniem łatwym. Nieco lepiej ma się sprawa z dokumentami dotyczącymi Oddziału PTK w Katowicach, na podstawie analizy skromnych archiwaliów znajdujących się w zbiorach Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego za początek jego działania należy uznać dzień 3.04.1946 r., kiedy to w siedzibie Instytutu Śląskiego w Katowicach odbyło się zebranie organizacyjne poświęcone utworzeniu oddziału. Miało to miejsce zaledwie pięć miesięcy po oficjalnym wznowieniu działalności przez Polskie Towarzystwo Krajoznawcze 4.11.1945 r., kiedy to odbyła się w Warszawie konferencja poświęcona tej sprawie. Formalnym dopełnieniem powrotu PTK do życia społecznego było wpisanie Towarzystwa, na mocy decyzji Prezydenta Miasta Stołecznego Warszawy z 15.02.1946 r.., (wydanej na podstawie Prawa o stowarzyszeniach z 1932 r.) do Rejestru Stowarzyszeń i Związków.
Czytaj więcej: Górnośląski Oddział PTK w Katowicach - w 60 rocznice założenia
Krzyż pokutny w Strzyżowicach
Coraz częściej dowiadujemy się o nowych „odkryciach” przydrożnych zabytków ruchomych, które były i niejednokrotnie nadal pozostają nieznane i zapomniane. Są to na pewno przydrożne figury, ludowe świątki i kamienne epitafia. Niejednokrotnie obojętnie przechodzi się obok przydrożnych pomników, do których należą także zabytki średniowiecznego prawa, jakimi są krzyże i kapliczki pokutne. Od października 1985 r. działa Ogólnopolski Klub Badaczy i Miłośników Krzyży Pokutnych i Rzeźb Przydrożnych, zrzeszający ludzi zainteresowanych tym tematem.
Krzyże pokutne i kapliczki pokutne to surowe kamienne formy, wykute w monolitycznych blokach skalnych. Rozróżnia się kilkanaście typów krzyży pokutnych: maltańskie, łacińskie, greckie, koniczynowe, patriarchalne, tarczowe, św. Antoniego lub formy przejściowe pomiędzy krzyżem a kapliczką. Wykonane są najczęściej z materiału miejscowego. Jednym z krzyży pokutnych jest krzyż znajdujący się w Strzyżowicach.
Zarys historii kościoła św. Jerzego w Rydułtowach
Budowę kościoła Św. Jerzego w Rydułtowach ukończono w 1896 r., jako czwartą z kolei świątynię w tej miejscowości. Wybudowanie pierwszego kościoła w Rydułtowach przypisuje się szlachcicowi Zachariaszowi Cebulce, który wymieniony jest w śląskim kodeksie dyplomatycznym pod datą 13 lipca 1501 r. Wspomina się w nim, że Jan, książę na Opolu i Głogówku, sprzedał za 230 guldenów węgierskich sołectwo szywałdzkie klasztorowi rudzkiemu, gdzie opatem był wówczas Jan z Hebronu, przy czym jako świadek kupna wymieniony był rycerz Zachariasz Cebulka z Rydułtowych. Jemu też, jak się przypuszcza, zawdzięcza się wybudowanie pierwszego kościoła w Rydułtowach. Przypuszczenie to oparte jest na śladach, które znaleziono w ołtarzyku znajdującym się do 1861 r. w kościele. Znajdowały się na nim malowidła wykonane złotem na szkle, przedstawiające stacje Drogi Krzyżowej, Matkę Boską Bolesną oraz 12 Apostołów. Ołtarzyk ten, chociaż był podobno w nie najgorszym stanie, został usunięty. Na tylnej jego ścianie odkryto wykonany białą kredą napis o brzmieniu następującym: B.S. A.1604. Huic Loco aderat Zacharrias hic vir invictus "juxta Dei statula - salutis nostrae - - - fuit valor - - - Janek Bielą -- Matthaeus Krajczy -
Jeden z późniejszych proboszczów rydułtowskich, ks. Paweł Skwara, tłumaczył te słowa następująco: „Błogosławionemu pozdrowienie roku 1604 na tym miejscu żył Zachariasz, był to mąż nieskazitelny - - podług przykazań Bożych - naszego zbawienia - - - miał wartość - - -Janek Bielą - - Mateusz Krajczy - ". Prawdopodobnie w 1628 r. wybudowano nowy, mały kościółek.
Czytaj więcej: Zarys historii kościoła św. Jerzego w Rydułtowach
Katalog Kościołów Drewnianych - Łaziska
Łaziska to typowo rolnicza wieś w gminie Godów, licząca 1,7 tys. mieszkańców, położona ok. 10 km od Jastrzębia Zdroju i 10 km od Wodzisławia, w szerokiej dolinie Olzy tuż nad granicą z Czechami.
Jest jedną z najstarszych miejscowości w regionie. Około 1520 r. wieś razem z Gorzyczkami i Uchylskiem należała do Jerzego Luschka z Niemieckiej Lutyni leżącej za Olzą. W wyniku zmian właścicieli w 1602 r. stała się własnością panów stanowych Wodzisławia. W 1783 roku wieś liczyła 184 mieszkańców, a w 1829 r. – 299 osób mieszkających w 53 domach. Od 1836 r. istniała tu także szkoła wiejska. W 1862 r. uczęszczało do niej 100 dzieci.
Od 1693 r. kościół filialny, należący dotąd do parafii Niemiecka Lutynia, przeszedł pod zarząd parafii godowskiej. Dopiero w 1970 roku utworzono w Łaziskach rektorat, a od 29 stycznia 1978 roku miejscowość uzyskała rangę parafii i liczy około 1650 wiernych.
Przy drodze z Jastrzębia Zdroju do Gorzyc, na lekkim wzniesieniu w Łaziskach, w otoczeniu wiekowych dębów i kasztanowców usytuowany jest kościół parafialny p.w. Wszystkich Świętych.