Od redakcji
Trzydziesty drugi numer „Krajoznawcy Górnośląskiego”, który ukazuje się już we wrześniu, otwiera tekst Ani Wołowskiej o górnictwie rud żelaza w regionie częstochowskim. Do lat dziewięćdziesiątych region ten był największym zagłębiem wydobycia rud żelaza w Polsce. Pozostało po nim trochę pamiątek i Muzeum Górnictwa Rud Żelaza w Częstochowie. Z kolei nasz nowy Instruktor Krajoznawstwa Regionu, Maciej Berny, przypomina dzieje „Cementowni Szczakowa” w Jaworznie. Tradycyjny KATALOG KOŚCIOŁÓW DREWNIANYCH prezentuje tym razem opisy kościoła ewangelickiego w Zabrzu-Mikulczycach oraz katolickich świątyń w Zamarskach i Zrębicach.
W dziale LUDZIE Leon Kopernik przypomina osobę księdza Władysława Roboty, proboszcza z Gierałtowic, bestialsko zamordowanego we wrześniu 1939 r. To hołd kapłanowi w 75. rocznicę śmierci. Z kolei Jerzy Wrodarczyk ukazuje mało znaną postać „śląskiego Wernyhory” – Wawrzyńca Hajdy. Na koniec notka o zmarłej w lutym tego roku Lucynie Szewczyk, wieloletniej kierowniczce biura Zarządu Wojewódzkiego PTTK, Regionalnego Ośrodka Programowego PTTK i Regionalnej Fundacji Turystyki i Krajoznawstwa PTTK w Katowicach.
Jak zwykle zachęcamy do odwiedzania naszej strony internetowej krajoznawca.org, na której – oprócz archiwalnych numerów „Krajoznawcy Górnośląskiego” – pojawiły się też skany artykułów prasowych naszych kolegów, publikujących w różnych czasopismach. oraz pliki dźwiękowe. Strona ma też swoje „siostry” na facebooku i Google +. Zapraszamy serdecznie do ich polubienia.
Miłej lektury.
Kopalnictwo rud żelaza w regionie częstochowskim, czyli moja „przygoda” ze Szlakiem Zabytków Techniki
WSTĘP
Moja ,,przygoda ze Szlakiem Zabytków Techniki rozpoczęła się w 2008 r., kiedy w ramach kursu na przewodników terenowych i miejskich, miałam okazję poznać obiekty leżące na szlaku takie jak: zabytkowe osiedla górnicze Nikiszowiec, Giszowiec, Galeria Szyb Wilson w Katowicach, Browar Książęcy w Tychach, Maszt Radiostacji Gliwickiej, zabytkowy Zakład Produkcji Wody ,,Zawada” w Karchowicach, Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu. W następnych latach (pracując jeszcze jako nauczyciel) organizując wycieczki szkolne i uczestnicząc w warsztatach dla przewodników miałam okazję odwiedzić także: Muzeum Prasy Śląskiej w Pszczynie, Muzeum Chleba w Radzionkowie, Centralne Muzeum Pożarnictwa w Mysłowicach, Zabytkową Kopalnię Węgla Kamiennego ,,Sztygarka” w Dąbrowie Górniczej, Zabytkową Kopalnię Węgla Kamiennego ,,Guido” w Zabrzu, Zabytkową Kopalnię Srebra w Tarnowskich Górach, Muzeum Historii Kolei, Muzeum Produkcji Zapałek w Częstochowie, Skansen Kolei Wąskotorowej w Rudach, kolonię robotniczą ,,Ficinus” w Rudzie Śląskiej, fabrykę porcelany ,,Porcelana Śląska” w Katowicach. Jako przewodnik prowadziłam wycieczkę w dn. 22.11.2009 r. z PTTK Sosnowiec z cyklu ,,Szlakiem Zabytków Techniki” do Muzeum Energetyki w Łaziskach Górnych i Muzeum Browaru ,,Żywiec”.
Pierwsza fabryka cementu w Galicji „Cementownia Szczakowa”
Rozbudowujący się początkiem lat osiemdziesiątych dziewiętnastego wieku galicyjski przemysł pochłaniał dziennie duże ilości cementu. Cement dostarczany był z opolskich cementowni i ekspediowany przez graniczną stację w Szczakowej. Eksporterem tych dostaw był szczakowski obywatel, właściciel cegielni i wapienników Karol Daniel Hechter. Odznaczający się dużą przedsiębiorczością Hechter, powziął myśl, aby zapotrzebowanie na cement zrealizować na miejscu w Galicji przez budowę cementowni i to na terenie Szczakowej. Jako właściciel cegielni i wapienników orientował się w występujących w okolicy Szczakowej surowców (wapień, glina, węgiel) przydatnych do produkcji cementu. Swoją koncepcją zainteresował właściciela firmy Gustawa Josephy z Bielska-Białej, producenta maszyn włókienniczych, eksportowanych do Rosji przez stacje kolejową w Szczakowej za pośrednictwem Hachtera. Właściciel firmy Josephy uznał pomysł budowy cementowni w Szczakowej za ekonomicznie korzystny.
Czytaj więcej: Pierwsza fabryka cementu w Galicji „Cementownia Szczakowa”
Katalog Kościołów Drewnianych - Zabrze-Mikulczyce
Mikulczyce, dzisiejsza dzielnica Zabrza, są jedną ze starszych wsi Górnego Śląska, wzmiankowane już w 1311 r. W średniowieczu słynęły z garncarstwa, ale potem tradycja ta zaginęła i aż do początku XX w. mieszkańcy żyli wyłącznie z roli. Wśród właścicieli Mikulczyc wymienić trzeba: Ziemięckich, Fragsteina, Doleczka, von Raczka i Karola Łazarza Henckel von Donnersmarcka ze Świerklańca (po dawnych właścicielach Mikulczyc zachował się późnobarokowo-klasycystyczny piętrowy pałacyk z 1783 r., z wysokim mansardowym dachem i ryzalitem frontowym z trójkątnym przyczółkiem). Około 1530 r. zbudowano na wzgórzu drewniany kościół św. Wawrzyńca (sprzedany w 1901 r. miastu Bytom, spłonął w 1982 r.). W 1740 r. założono we wsi pierwszą szkołę, której budynek zmodernizowano w 1849 r. (kolejne szkoły w l. 1892, 1908). W 1873 r. powstała agencja pocztowa, a w 1880 r. przeprowadzono przez Mikulczyce linię kolejową Pyskowice – Biskupice. W 1894 r. zbudowano neogotycki kościół parafialny św. Wawrzyńca (proj. J. Vogta). Nowym impulsem w rozwoju wsi było odkrycie pokładów węgla kamiennego. W 1901 r. rozpoczęto wydobycie w kopalni „Abwehr” („Mikulczyce”), rok później zbudowano secesyjny ratusz (proj. A. Zehmanna) i wprowadzono elektryczne oświetlenie ulic.
Czytaj więcej: Katalog Kościołów Drewnianych - Zabrze-Mikulczyce
Katalog Kościołów Drewnianych - Zamarski
Zamarski to wieś leżąca na Pogórzu Cieszyńskim około 5 km na północ od Cieszyna, w gminie Hażlach. Położona jest między wzniesieniem Kamieniec (388 m n.p.m.) a doliną Olzy. Należy do najstarszych wsi dawnego Księstwa Cieszyńskiego. Obecnie mieszka w niej około 1200 osób. Tak jak w całej Ziemi Cieszyńskiej mieszkańcami Zamarsk są wyznawcy katolicyzmu i luteranie.
Pierwsza wzmianka o Zamarskach pojawiła się „..w dokumencie z dnia 25 maja w 1223 r. wystawionym przez biskupa wrocławskiego Wawrzyńca. Tenże biskup podarował za (..) zgodą wrocławskiej kapituły na prośbę czcigodnego księcia i katolickiego pana, oświeconego księcia opolskiego Kazimierza, zakonnicom kościoła św. Zbawiciela w Rybniku dziesięciny biskupie z 14 wsi w księstwie Cieszyńskiem, pomiędzy któremi znajdują się także Zamarski, wymienione w dokumentach jako Zamaischi.” 1