Od Redakcji
Kolejny, dwudziesty piaty, numer „Krajoznawcy Górnośląskiego” (jakby mały jubileusz) otwiera tekst debiutującego na naszych łamach kolegi Tomasza Kołtuna o kościołach z tytułem bazyliki mniejszej w województwie śląskim. Dział Materiałów Krajoznawczych uzupełnia informacja Romana Żyły o nowej ścieżce edukacyjnej Wojciecha Korfantego w Siemianowicach Śląskich, kilka słów o cenzurze (zjawisku i instytucji) Alicji Badetko oraz krótkie teksty Lecha Wiewióry o Wilkowicach i Madonnie z Kończyc Małych.
Opisy kolejnej grupy drewnianych świątyń, w ramach Katalogu Kościołów Drewnianych, otwiera notka nie o kościele, a dzwonnicy drewnianej - jedynej pozostałości po drewnianym zespole kościelnym wPaczynie. Poza tym przybliżamy Czytelnikom dzieje świątyń w Podlesiu koło Lelowa, Poniszowicach koło Gliwic, Popowie koło Kłobucka i Łące — sołectwie w gminie Pszczyna. Zabytki techniki na naszych łamach tym razem reprezentowane są przez Magistralę Węglową Śląsk-Porty i dawną królewską hutę w Zagwiździu koło Kluczborka.
Numer zamykają „drobiazgi” o nowej odznace krajoznawczej i ścieżce tematycznej fortyfikacji na Jurze i 24. Górnośląskim Sympozjum Krajoznawczym PTTK „Zanikające rzemiosła wiejskie w województwie śląskim”.
Zapraszamy do lektury.
Materiały krajoznawcze - kościoły z tytułem bazyliki mniejszej w województwie śląskim
Często podkreślamy różnorodność województwa śląskiego, na różnych płaszczyznach pod wieloma względami. Województwo leżące na styku różnych krain geograficznych, przyrodniczych, kulturowych o złożonej historii niewątpliwie dzisiaj stanowi to jego niezaprzeczalny atut chociażby w kontekście atrakcyjności turystycznej. Dlatego nie dziwi fakt, że na terenie województwa śląskiego w podziale na diecezje kościoła katolickiego, występuje również swego rodzaju bogactwo.
Papież Jan Paweł II, dnia 25.03.1992 r. w bulli „Totus Tuus Poloniae Populus” ustanowił nową strukturę administracyjną kościoła katolickiego w Polsce. Na terenie ówczesnego województwa katowickiego podniesiono diecezję katowicką do rangi archidiecezji i jako siedzibę metropolii katowickiej (górnośląskiej). W skład metropolii górnośląskiej wchodzi diecezja gliwicka i diecezja opolska.
Na terenie województwa śląskiego, oprócz leżącej w całości archidiecezji katowickiej, diecezji gliwickiej, znajduje się również część diecezji opolskiej (okolice Raciborza). Ponadto na południu województwa znajduje się diecezja bielsko – żywiecka należąca do metropolii krakowskiej. W północnej części województwa leży archidiecezja częstochowska, będąca również siedzibą metropolii częstochowskiej, do której należy też diecezja sosnowiecka. We wschodniej części województwa okolice Szczekocin są przynależne do diecezji kieleckiej.
Obecnie mamy na terenie województwa trzynaście kościołów z tytułem bazyliki mniejszej, warto więc na ten temat powiedzieć coś więcej.
Czytaj więcej: Materiały krajoznawcze - kościoły z tytułem bazyliki mniejszej w województwie śląskim
Ścieżka edukacyjna im. Wojciecha Korfantego w Siemianowicach Śląskich
Wojciech Korfanty urodził się 20 kwietnia 1873 r. w siemianowickiej osadzie Sadzawka. Ten wybitny syn śląskiej ziemi pełnił szereg funkcji społeczno-politycznych. Zrealizował się między innymi jako: poseł do pruskiego Landtagu i ogólnoniemieckiego Reichstagu, polski komisarz plebiscytowy oraz dyktator III powstania śląskiego. Politycznie związany był z Ligą Narodową, następnie z Chrześcijańską Demokracją, pełniąc funkcję posła do Sejmu Śląskiego i Polskiego oraz wicepremiera w rządzie Wincentego Witosa. Przez pewien czas był wydawcą dzienników: „Rzeczpospolita" i „Polonia". Zmarł 17 sierpnia 1939 r. w Warszawie. Pochowany został trzy dni później na katowickim cmentarzu przy ulicy Francuskiej.
Czytaj więcej: Ścieżka edukacyjna im. Wojciecha Korfantego w Siemianowicach Śląskich
Słowo o cenzurze
SLOWO O CENZURZE
Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk (1946 r.) działał w kilku miastach ówczesnego województwa katowickiego, a jego główna siedziba miała miejsce w Warszawie. Od lipca 1981 r. funkcjonował jako: Główny Urząd Kontroli Publikacji i Widowisk.
(NIE)CENZURALNY GÓRNY ŚLĄSK
Katowice, Gliwice, Częstochowa, a z drugiej strony mapy - Bielsko oraz Cieszyn, to miejscowości dawnego województwa katowickiego, gdzie „Cenzura" miała swoje siedziby. Ta najważniejsza, bo mająca status delegatury, mieściła się w stolicy Górnego Śląska, najpierw przy ulicy Mariackiej, a w latach 80-tych przy Liebknechta (Opolskiej). W innych miastach istniały jej oddziały. Oprócz tego był jeszcze Urząd Celny w Bytomiu, który wg jednych informacji miał swoich cenzorów, wg innych - właśnie tam jeździli pracownicy z Katowic. Na przestrzeni lat 70-80 w całym województwie w charakterze cenzorów pracowało kilkanaście osób. Najwięcej, oczywiście, w stolicy województwa.
Z wilkiem w herbie, czyli co łączyło rudzkich Cystersów z żywiecczyzną
Zapewne nie wszyscy Czytelnicy wiedzą, że cystersi rudzcy byli właścicielami trzech wsi w sąsiedztwie Żywca. Według zachowanych dokumentów, dotyczących majątku klasztornego, około 1260 r. cystersi byli właścicielami terenów na lewym brzegu Soły, na północny zachód od Żywca. Dziś wiemy, że mogły to być Pietrzykowice, Łodygowice i Wilkowice. Zwłaszcza ta ostatnia, lokowana w latach 1310-1320, szczególnie udokumentowała swój związek z cystersami, bowiem nazwę przyjęła od ówczesnego opata Baldwina Wilka (w zakonie pod imieniem Bernarda I 1310-1337). Wspomniane trzy wsie na lewym brzegu Soły wchodziły w skład dominium łodygowickiego, podarowanego cystersom przez księcia Władysława Opolskiego, pana na Opolu i Raciborzu, fundatora klasztoru w Rudach. Lokacja wsi nastąpiła prawdopodobnie już długo po śmierci fundatora księcia Władysława, a założycielami osad na „surowym korzeniu" byli osadnicy „hospites" z zachodniej Europy - prawdopodobnie niemieccy chłopi.
Czytaj więcej: Z wilkiem w herbie, czyli co łączyło rudzkich Cystersów z żywiecczyzną