Od Redakcji
Kolejny dwudziesty czwarty numer „Krajoznawcy Górnośląskiego” otwiera obszerny tekst dawno nie goszczącego na naszych łamach kolegi Lecha Wiewióry z Mszany, w którym warto zwrócić uwagę na interesujący wątek tatarski.
Kolejny zestaw opisów drewnianych świątyń, w ramach Katalogu Kościołów Drewnianych, otwierają Palowice, a kończą Pietrowice Wielkie koło Raciborza, z odpustowym kościółkiem, znanym w Polsce z racji wielkanocnej procesji konnej nagłośnionej swego czasu przez znanego krakowskiego fotografika Adama Bujaka (album fotograficzny i film dokumentalny „Misteria”). Goszcząca już na stałe na naszych łamach tematyka zabytków techniki reprezentowana jest przez tekst poświęcony tamogórskim podziemiom inaczej...
W ciągu minionego roku sporo naszych Kolegów odeszło na wieczną wędrówkę. Nie sposób ich wszystkich opisać, bo „Krajoznawca” zamieniłby się w słownik biograficzny zmarłych działaczy. Prezentujemy jedynie sylwetki niektórych z Nich.
Zapraszamy także krajoznawców na warsztaty adresowane do środowiska przewodników województwa śląskiego. Ich kalendarz w roku 2009 zamieszczamy na końcu zeszytu
Zapraszamy do lektury.
Tryptyk mszański z Tatarami w tle
Z PIERWSZYCH STRON DZIEJÓW DOMOWYCH, CZYLI JAK NIEWIELE WIEM...
O początkach osady zlokalizowanej na wzgórzu dominującym nad doliną Szotkówki, która później rozwinęła się w dużą wieś, ale już w dolinie Mszanki, milczą źródła pisane. Popuściwszy więc wodze „historycznej fantazji”, można by z dużą dozą prawdopodobieństwa wybrać czasy zmagań Wiślan z wojami wielkomorawskimi. Wówczas to nasi praojcowie Gołężyce zmuszeni do opuszczenia spalonych osad szukali nowych miejsc do osiedlenia. Trafili nad Szotkówkę, gdzie wreszcie znaleźli wyniosłe wzgórze otoczone dolinami rzek i podmokłymi łąkami potoków.
Tam właśnie powstała najstarsza, zapisana w XIII-wiecznych dokumentach, praosada Mszany, nazwana Bozagora. Istnienie osady Bozagora na długo przed najazdem tatarskim, aczkolwiek nieźle udokumentowane, nie jest nigdzie dokładnie datowane.
Pismo satyryczne KOCYNDER na śląsku w latach 1920-1958
WESOŁY KARLUS GÓRNOŚLĄSKI, CZYLI PISMO SATYRYCZNE „KOCYNDER” NA ŚLĄSKU W LATACH 1920-1958
POCZĄTKI
„Kocynder” odgrywał na Śląsku rolę kulturotwórczą i chwilami polityczną. Pierwszy numer ukazał się w czerwcu 1920 r. Wtedy (pod)tytuł gazety brzmiał „Czasopismo wesołe górnośląskie. Wychodzi, kiedy chce i kiedy może”. Kierownikiem artystycznym był Stanisław Ligoń, a funkcję redaktora naczelnego pełnił Jan Przybyła. Na drugiej stronie pierwszego wydania jest wierszowane orędzie:
„Otóż takie nastały czasy na Śląsku
Że i Kocyndrowi trza być redaktorem
Plebiscyt się udać musi po „pierońsku”
Choćby tu się landrat wściekł z prokuratorem
Dziwnie się plecie na tym Bożym świecie
Wiluś był kajzerem, dziś błaga „Holendra”
Różnych i wesołych rzeczy się dowiecie
Gdy czytać będziecie Waszego „Kocyndra”
Czytaj więcej: Pismo satyryczne KOCYNDER na śląsku w latach 1920-1958
Katalog Kościołów Drewnianych - Palowice
Wieś Palowice leży na Płaskowyżu Rybnickim między Orzeszem a Żorami, w gminie Czerwionka Leszczyny w powiecie rybnickim. Liczy ok. 1390 mieszkańców. Pierwsza historyczna wzmianka źródłowa o wsi (właściwie o jej przysiółku Hochołóg1) pochodzi z 1308 r., a zamieszczona jest w dokumencie wydanym przez księcia Leszka, następcę księcia raciborskiego Władysława.
Przed wiekami przebiegał tędy ważny szlak handlowy z Gliwic na Morawy oraz – w pobliżu – granica Księstwa Raciborskiego (przetrwała sześć wieków, do 1817 r., kiedy to stała się granicą utworzonego powiatu rybnickiego). Od 1740 r. działała tu tzw. fryszerka wytapiająca żelazo sztabowe. W 1835 r. nastąpiła zmiana technologii wytapiania, wybudowano m.in. dwa wielkie piece, a powstałą w ten sposób hutę nazwano Waleska od imienia córki ówczesnego właściciela majątku – Franciszka Wincklera. Stała ona w nie istniejącym już dzisiaj przysiółku Łanuch obok stawów Garbacz i Gichta.
Katalog Kościołów Drewnianych - Pawełki
Pawełki są niewielką (186 mieszkańców) wsią w gminie Kochanowice, otoczoną lasami Parku Krajobrazowego „Lasy nad górną Liswartą”. Choć osada powstała stosunkowo późno, bo w XVIII w., to osadnictwo na tym terenie sięga czasów kultury łużyckiej (1000-800 p.n.e.), co udokumentowały wykopaliska archeologiczne w latach 1993-95. W ich wyniku odkryto kilka grobów szkieletowych, wyposażonych w naczynia i ozdoby, charakterystyczne dla tej kultury.
Później, przez wieki tereny dzisiejszych Pawełek porastały bujne lasy, a należały one od XV w. do tzw. państwa kochcickiego, rządzonego przez Strzałów, Kochcickich, Cellerich, Larischów, Aulocków i Ballestremów. W 1640 r. w lesie pomiędzy Kochcicami a Zborowskiem pojawił się młyn niejakiego Jędrzeja Pawelkha, wokół którego z czasem powstała niewielka osada, licząca w XVIII w. 40 dusz, zamieszkujących 7 domów, która przyjęła nazwę Pawełki. Na mapie Christiana von Wrede z 1747 r. odnotowano po raz pierwszy osadę Pawelky Häuser. W XIX w. oprócz młyna pracował w Pawełkach także tartak. W połowie XIX w. Paul Reiner, potomek osiadłego w Pawełkach rannego żołnierza wojsk napoleońskich, zbudował w Pawełkach młyn wodny i karczmę. On także wraz z żoną Katarzyną ufundował w 1899 r. stojący do dziś w centrum wsi kamienny krzyż. W 1910 r. zbudowano w Pawełkach szkołę, która pełni obecnie funkcję Szkolnego Schroniska Młodzieżowego.