Od Redakcji
Dwudziesty trzeci numer „Krajoznawcy Górnośląskiego” otwiera spory materiał dotyczący historii działań wojennych i cmentarzy, będących ich pokłosiem, na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej. To „echo” naszej sesji popularno-naukowej, odbytej w październiku 2006 roku i fragment zainteresowań autora artykułu, miłośnika jurajskich militariów Piotra Ormana. W materiałach zamieszczamy też tekst o budownictwie drewnianym Zagłębia Dąbrowskiego, opracowany przez Andrzeja i Bolesława Ciepielów.
Tradycyjną rubrykę Katalog Kościołów Drewnianych wypełniają tym razem opisy kościołów w Miedźnej, Mikołowie — Paniowach, Bielsku-Białej — Mikuszowicach Krakowskich i Mokrej koło Kłobucka. I tu małe wyjaśnienie. Kiedy zaczęliśmy cykl o drewnianych kościołach posługiwaliśmy się przy określeniu ich lokalizacji nazwą parafii. Tymczasem w najnowszych materiałach informacyjnych, monografiach itp lokalizacja przypisana jest do konkretnej jednostki administracyjnej, a w przypadku dzielnic - do miasta. Stąd nagle przy literze „M” - Paniowy, które są dzielnicą Mikołowa, ale także Mikuszowice Krakowskie (powinny być pod literą „B” jak Bielsko-Biała, ale wówczas jeszcze tej zasady nie stosowaliśmy).
Zeszyt uzupełnia krótki szkic o pałacu w Rajczy oraz sylwetka, zmarłego w maju, Andrzeja Dziczkańca opracowana przez dwoje naszych kolegów.
Nasza strona www.gornvslask.org.pl jest w stanie permanentnej przebudowy, ponieważ serwer na którym ona funkcjonowała okazał się zbyt ciasny i trzeba ją było przenieść na inny. Przy okazji przepraszamy za niedogodności z tego powodu.
Przypominamy też wszystkim, że nasze materiały są pisane, ilustrowane, łamane, obrabiane itd - społecznie, czyli za Bóg zapłać. Weźcie to pod uwagę, biorąc do ręki kolejny zeszyt.
Zapraszamy do lektury.
Cmentarze jurajskie, wybór zagadnień.
Jurajski epizod Wielkiej Wojny trwał zaledwie miesiąc, jednak walki tutaj toczone były zdecydowanie krwawe i zacięte. Jurajski front miał charakter raczej manewrowy i tylko w niektórych przypadkach zawierał elementy wojny pozycyjnej. Walki przetoczyły się niemal przez cały obszar Wyżyny pozostawiając po sobie do dnia dzisiejszego sporo wyraźnych śladów w terenie. W większości starych jurajskich kompleksów leśnych zachowały się do dziś mniej, lub bardziej widoczne relikty okopów, dołków strzeleckich, działobitni i ziemianek. Miejsca te są jednak dla osób nie nauczonych szukać raczej trudno dostępne. Natomiast łatwiejsze do znalezienia i znacznie bardziej sugestywne są zachowane jurajskie cmentarze i kwatery wojenne. Z historycznego punktu widzenia są to obiekty niezwykle cenne, bowiem niejako znaczyły one szlak bojowy walczących jednostek. Informacje pozyskane z zachowanych tablic nagrobnych dotyczące przynależności wojskowej poległych i dat ich śmierci są trudne do przecenienia zważywszy na skąpość źródeł pisanych dotyczących I wojny światowej na Jurze. Jednocześnie cmentarze, na których spoczywają „śmiercią złączeni” żołnierze obu walczących stron mają wymiar symboliczny, są bowiem namacalnym świadectwem tragizmu tamtych wydarzeń, ale i ostatecznego pojednania.
Budownictwo Drewniane w Zagłębiu Dąbrowskim
Drewniany budulec dominował od początku rozwoju kultury materialnej do połowy XIX wieku. Wypierany był powoli ze ścian najpierw przez cegłę i kamień, a następnie z konstrukcji dachowych i stropowych przez stal i żelbet.
Budownictwo drewniane w Zagłębiu posiadało wiele cech wspólnych z tym, które występowało na Górnym Śląsku, Kielecczyźnie i w Zachodniej Małopolsce. Najstarszy typ budownictwa występującego na tym terenie, to architektura drewniana, zrębowa. Obok tej konstrukcji używano w mniejszym stopniu inne, mniej popularne konstrukcje (np. sumikowo – łątkową). Materiałem konstrukcyjnym było drewno z lasów jodłowo – sosnowo – świerkowych. Taki drzewostan występował w Łagiszy skąd czerpano drewno na budowę domów mieszkalnych i gospodarskich w Będzinie, Czeladzi, Grodźcu, Łagiszy i innych pobliskich miejscowościach. Belki drewniane w konstrukcji zrębowej układano na podwalinie, m. in. wykonanej z kamiennej podmurówki. Powszechnie znanym materiałem pokrycia dachów był gont i słoma. Najokazalszymi były obiekty sakralne. W Zagłębiu pozostało ich niewiele, m. in. w Bobrownikach i Cynkowie. Z drewnianego budownictwa folwarcznego pozostał jedynie z XVIII w. spichlerz z Wojkowic Kościelnych (zob. Bolesław Ciepiela, Tajemnice spichlerza, „Wiadomości Zagłębia” nr 45, 3-14. XI. 2005). Obiekt ten aktualnie znajduje się w Górnośląskim Parku Etnograficznym w Chorzowie. Drewniana karczma z XVIII w. pozostała jedynie w Sławkowie.
Katalog Kościołów Drewnianych - Miedźna
Miedźna jako osada powstała prawdopodobnie pod koniec XIII w. (na prawie niemieckim), gdyż w 1325 roku istniała już parafia. Nazwę miejscowości niektórzy autorzy kojarzą z krainą miodową, jeszcze obecnie w miejscowości jest wielu pszczelarzy. Dokumenty z tego okresu podają imię proboszcza, którym był wówczas ks. Bernhard. Początkowo parafia należała do dekanatu oświęcimskiego, a od 1350 roku do nowopowstałego wtedy dekanatu pszczyńskiego. Do 1821 roku diecezją macierzystą Miedźnej było biskupstwo krakowskie, a do 1925 roku biskupstwo wrocławskie.
W okresie reformacji parafia Miedźna, w obszernym dekanacie pszczyńskim, najdłużej pozostawała katolicką, aż do śmierci w 1594 r. ówczesnego proboszcza ks. Andrzeja Piotrowskiego. Kiedy jednak w roku 1636 ks. Bloch, katolicki dziekan pszczyński, usiłował znów wprowadzić w Miedźnej katolickiego księdza Iwanickiego, ludność wsi do tego nie dopuściła – zostali dotkliwie pobici – tak silne było oddziaływanie reformacji. Pierwszy po reformacji katolicki ksiądz Mikołaj Silnicki rozpoczął swą działalność dopiero w 1653 r. Podkreślenia wymaga fakt, że w 1625 r. w Miedźnej funkcjonowała szkoła parafialna.
Katalog Kościołów Drewnianych - Mikołów - Paniowy
Pierwsza informacja o osadzie Paniowy pochodzi z 1282 r. Pod tą datą występuje w dokumentach Piotr z Paniów (Petrus de Panow), syn Gosława. W 1325 r. pojawia się pierwsza wzmianka o kościele i o proboszczu w Paniowach Wojciechu, który podlegał dziekanowi ze Sławkowa, a parafia była częścią diecezji krakowskiej. W 1473 r. kościół i wieś zostały zniszczone, w wyniku najazdu księcia rybnickiego Wacława III na dobra księcia Przemysława (Przemka) II cieszyńskiego, do którego tereny te należały1. Od 1475 r. znika parafia w Paniowach i odtąd wieś należy do parafii w Bujakowie. W 1506 r. odbudowano kościół, do którego uczęszczali także mieszkańcy Paniówek. W latach 1570-1640 kościół był w rękach protestantów. Mieszkańcy Paniowych i Paniówek - najczęściej pod naciskiem właścicieli – stali się także protestantami, bardzo często tylko formalnymi. W 1680 r. Paniowy przeszły z diecezji krakowskiej do diecezji wrocławskiej.
Czytaj więcej: Katalog Kościołów Drewnianych - Mikołów - Paniowy