Budownictwo Drewniane w Zagłębiu Dąbrowskim
Drewniany budulec dominował od początku rozwoju kultury materialnej do połowy XIX wieku. Wypierany był powoli ze ścian najpierw przez cegłę i kamień, a następnie z konstrukcji dachowych i stropowych przez stal i żelbet.
Budownictwo drewniane w Zagłębiu posiadało wiele cech wspólnych z tym, które występowało na Górnym Śląsku, Kielecczyźnie i w Zachodniej Małopolsce. Najstarszy typ budownictwa występującego na tym terenie, to architektura drewniana, zrębowa. Obok tej konstrukcji używano w mniejszym stopniu inne, mniej popularne konstrukcje (np. sumikowo – łątkową). Materiałem konstrukcyjnym było drewno z lasów jodłowo – sosnowo – świerkowych. Taki drzewostan występował w Łagiszy skąd czerpano drewno na budowę domów mieszkalnych i gospodarskich w Będzinie, Czeladzi, Grodźcu, Łagiszy i innych pobliskich miejscowościach. Belki drewniane w konstrukcji zrębowej układano na podwalinie, m. in. wykonanej z kamiennej podmurówki. Powszechnie znanym materiałem pokrycia dachów był gont i słoma. Najokazalszymi były obiekty sakralne. W Zagłębiu pozostało ich niewiele, m. in. w Bobrownikach i Cynkowie. Z drewnianego budownictwa folwarcznego pozostał jedynie z XVIII w. spichlerz z Wojkowic Kościelnych (zob. Bolesław Ciepiela, Tajemnice spichlerza, „Wiadomości Zagłębia” nr 45, 3-14. XI. 2005). Obiekt ten aktualnie znajduje się w Górnośląskim Parku Etnograficznym w Chorzowie. Drewniana karczma z XVIII w. pozostała jedynie w Sławkowie.
Od połowy XIX wieku zaczął obowiązywać na terenie Królestwa Polskiego rosyjski zakaz wznoszenia budynków wykonywanych z drewna. Jednak nie był on przestrzegany bezwzględnie. Zakaz ten wynikał głównie z dużej ilości pożarów jakie „napastowały” budynki wykonane z drewna.
Do dziś w dwóch dzielnicach Będzina, w Grodźcu i Łagiszy zachowało się kilka domów zbudowanych z drewna. Niektóre z nich są do dziś jeszcze zamieszkiwane, inne popadają w ruinę.
Jeszcze w 1997 roku w Grodźcu było 27 budynków drewnianych i były to: przy ul. Wolności (nr 240 po Dionizym Grabarze, nr 244 po Filipczyku, nr 265 Ewy Zagórnej, nr 136 budynek Heleny Dziuk, nr 324 po Januszce, nr 394 po Będkowskich, nr 248 budynek Franciszka Joperta), przy ul. Kijowskiej (nr 14 Julii Pieczonki), przy ul. Limanowskiego (nr 4 po Stachurce i Cajerze, nr 20 po Ciuku i Cajerze, nr 42 c po Świstaku, nr 47 po Wacławie Romańskim), przy ul. Słowackiego (nr 48 budynek Henryka Kowalika), przy ul. Szopena (nr 2 po Izydorze Ciapale i Marii Tuszyńskiej), przy ul. Nowotki (nr 2 po Drożdżu, nr 8 po Wieczorku, nr 14 dom Władysława Skalskiego), przy ul. Doroty (nr 2 po Bartłomieju Wieczorku), przy ul. Południowej (dom Jana Sitki), przy ul. Kempy (nr 23 po Stanisławie Katoliku i Kwietniowej), przy ul. Kołłątaja (nr 16 budynek Jana Omylińskiego), przy ul. Mickiewicza (nr 40 budynek po Antosiewiczu), przy ul. Luksemburg (nr 23 po rodzinie Hilist, nr 25 po Bernardzie Haberku), przy ul. Węgroda (nr 17 po Stelmachach) oraz na Osiedlu Boleradz tzw. domki fińskie zbudowane w 1947 roku, dziś znacznie zmodernizowane i przebudowane w ilości 156 domów. W tym miejscu warto wspomnieć, że lipca 1916 roku, a więc już 90 lat temu w Grodźcu wybuchł największy pożar w sąsiedztwie kościoła parafialnego – przy ulicy Wolności – w czasie którego spłonęły 32 zabudowania mieszkalne i gospodarskie.
Przeprowadzona inwentaryzacja budynków drewnianych (w 2005 r. w czasie przygotowywania książki „Encyklopedia Łagiszy. Sygnały biograficzno – tematyczne”) wykazała, że w Łagiszy jest 14 budynków drewnianych. Są to: przy ul. Wiejskiej, dziś ul. Jedności (nr 97 – dom, którego właścicielem był Józef Drożdż, po nim przejęła siostra Stanisława Szewczyk, a od 2004 r. należy do Józefa Żurka. Dom ten istnieje od 1900 r.; dom Zygmunta Ludwika, po śmierci ojca należał do córki Wandy, ma ponad 100 lat; dom Szczepana i Stanisławy Bargieł, przejęty przez wnuczkę Marylę Zając, ma ponad 100 lat; dom Kucharczyka przejęty przez wnuka Sylwestra Mrozińskiego, ma ponad 100 lat; dom Stefana Kwiatkowskiego – nr 32, przejęty przez syna Tadeusza i sprzedany Stanisławowi Bakowskiemu. Ponieważ właściciel zmarł, budynek ulega dewastacji, ma ponad 90 lat.), przy ul. Krótkiej (dom Hanaków, jest niezamieszkany, ma ponad 100 lat), przy ul. Energetycznej (dom Mieczysława i Ireny Zygmunt, sprzedany Wilczyńskim, opustoszały, ulega dewastacji); przy ul. Kolorowej (nr 2, istnieje od 1924 roku. Należał do Mastalerzów, niezamieszkany); przy ul. Drzewnej (dom Tomasza i Stefanii Szczuki, wybudowany w 1924 r. Po wyemigrowaniu właścicieli do Belgii domem administrowała siostra Janina Machura, obecnie przejęty przez członka rodziny – Jarosława Rudeckiego, ma ponad 100 lat.
Dom pod nr 59 – jego pierwszym właścicielem był Stachnik, od 1981 r. należy do Stanisława i Marii Pokrywka. Budynek jest w dobrym stanie – impregnowany, ma ponad 100 lat; nr 61 – pierwszy właściciel nieznany, niegdyś w tym budynku było przedszkole. Późniejszymi właścicielami byli Olszewski i Zembrzuski, a od nich dom nabyli Władysław Górny i Jan Łaptos, budynek jest nadal zamieszkiwany, w latach 90 XX w. został otynkowany i jest w dobrym stanie, ma ponad 200 lat; nr 77 należał do Stelmachów, obecnie należy do zięcia Stefana Dula, przed 1939 mieszkał w nim Marceli Pałucha i miał w nim sklep spożywczy, obiekt w dobrym stanie stanowi magazyn podręczny, ma ponad 100 lat); przy ul. Ogrodowej (dom Sibielaków; także dwa inne domy). Kilka domów wykonanych z drewna znajduje się jeszcze w innych częściach Łagiszy – na Starej Łagiszy, Borach. Między innymi na Starej Łagiszy dom rodziny Raków i Guzikowskich, Wyględaczów z ok. 1890 r., Górczyńskich z 1900 – 1904.
Andrzej Ciepiela i Bolesław Ciepiela