Katalog Kościołów Drewnianych - Mikołów - Paniowy
Pierwsza informacja o osadzie Paniowy pochodzi z 1282 r. Pod tą datą występuje w dokumentach Piotr z Paniów (Petrus de Panow), syn Gosława. W 1325 r. pojawia się pierwsza wzmianka o kościele i o proboszczu w Paniowach Wojciechu, który podlegał dziekanowi ze Sławkowa, a parafia była częścią diecezji krakowskiej. W 1473 r. kościół i wieś zostały zniszczone, w wyniku najazdu księcia rybnickiego Wacława III na dobra księcia Przemysława (Przemka) II cieszyńskiego, do którego tereny te należały1. Od 1475 r. znika parafia w Paniowach i odtąd wieś należy do parafii w Bujakowie. W 1506 r. odbudowano kościół, do którego uczęszczali także mieszkańcy Paniówek. W latach 1570-1640 kościół był w rękach protestantów. Mieszkańcy Paniowych i Paniówek - najczęściej pod naciskiem właścicieli – stali się także protestantami, bardzo często tylko formalnymi. W 1680 r. Paniowy przeszły z diecezji krakowskiej do diecezji wrocławskiej.
W połowie XVIII w. ze względu na zły stan techniczny rozebrano dotychczasowy kościół i w 1757 r. rozpoczęto budowę obecnie istniejącej świątyni. Jego fundatorką była Katarzyna Rozyna Bujakowska. Nowy kościół wyposażono w dzwony, ołtarze, obrazy oraz chrzcielnicę z poprzedniego kościoła. W 1790 r. ówczesny dziekan, proboszcz bujakowski ks. Gawliczek wyjednał w Rzymie dla kościoła paniowskiego specjalny odpust na dzień patronów Świętych Apostołów Piotra i Pawła. Trwały starania o przywrócenie świątyni rangi parafialnej, między innymi bezskuteczne zabiegi w tym kierunku czynił w 1809 r. ówczesny właściciel wsi Franciszek Ludwik Szymański. W latach 1830-1835, z uwagi na duże zawilgocenie podłoża, podmurowano najpierw wieżę a potem cały kościół. W 1868 r. właściciel Paniów hr. Wehner-Posadovsky podarował ¾ morgi gruntu na rozszerzenie cmentarza bowiem dotychczasowy ze względu na wzrost ilości mieszkańców był już niewystarczający2. Cały teren został otoczony murem kamiennym. W 1925 roku reaktywowano parafię (proboszczem został ks. Antoni Plewnia), obejmującą także Paniówki, które usamodzielniły się dopiero w 1957 r., mimo iż od 1936 r. posiadały już własny kościół.
Kościół w Paniowach jest orientowany, konstrukcji zrębowej, z prostokątną szerszą nawą i krótkim wysuniętym prezbiterium zamkniętym trójbocznie. Do prezbiterium przylegają: od południa prostokątna kaplica, a od północy zakrystia. Do nawy dobudowano od południa małą kruchtę, a od zachodu wieżę z nowszą kruchtą w przyziemiu.
Na zewnątrz wokół prezbiterium i nawy stworzono wydatne gontowe zadaszenie, powyżej którego ściany są pokryte również gontem. Ściany nawy są wzmocnione lisicami. Ściany kaplicy i południowej kruchty są pokryte gontem. Okna zamknięte są półkoliście.
Dachy prezbiterium i nawy są dwuspadowe, zaś dach kruchty południowej – dwuspadowy z półkolistym daszkiem okapowym. Dach nad kaplicą jest czterospadowy z kopułką, a nad zakrystią pulpitowy. Nad nawą zbudowano ośmioboczną wieżyczkę na sygnaturkę z cebulastym hełmem z latarnią. Do 2000 r. niektóre elementy dachu (nad nawą, prezbiterium, kopułka nad kaplicą, sygnaturka) pokryte były łupkiem ołowianym lub blachą. W tym roku ówczesny proboszcz ks. Bronisław Byrtek3 podjął dzieła wymiany elementów obcych dla budowli drewnianej, wprowadzając wszędzie gontowe pokrycie dachowe wraz z hełmami i kopułką, co nadaje obiektowi właściwy charakter.
Wieża konstrukcji słupowej o ścianach lekko skośnych oszalowanych deskami i osłoniętych gontowym daszkiem, zwieńczona jest barokowym cebulastym hełmem zakończonym ośmioboczną latarnią, krytym do 2000 r. blachą. Ściana oddzielająca nawę od wieży częściowo została przepruta, co powiększyło powierzchnię wnętrza kościoła.
W 2000 r. od zachodu - obok wieży kościoła – zbudowano dodatkową, wolno stojącą, dzwonnicę, na której zawisł dzwon fundowany przez ks. Kanonika Benedykta Cierżniaka.
Wyposażenie wnętrza kościoła jest niejednolite, utrzymane w stylach renesansowym i barokowym. W prezbiterium i nawie znajduje się pozorne sklepienie kolebkowe. Na belce tęczy pod Krzyżem stoją z prawej św. Jan (z kielichem) i prawdopodobnie św. Longin (chociaż bez typowych dla niego atrybutów – włóczni, stroju rzymskiego żołnierza). Na sklepieniu prezbiterium umieszczona jest polichromia przedstawiająca Wniebowzięcie NMP.
Ołtarz główny renesansowy z początku XVII w. z centralnym obrazem przedstawiającym Matkę Boską z Dzieciątkiem oraz rzeźbami św. Piotra (z kluczem) i św. Pawła (z mieczem). Ołtarz jest zwieńczony obrazem przedstawiającym św. Augustyna. Poniżej centralnego obrazu znajduje się rokokowe tabernakulum.
Ołtarz boczny z przełomu XVII i XVIII wieku (z prawej strony) jest utrzymany w stylu barokowym. Miejsce centralne zajmuje obraz przedstawiający Świętą Rodzinę a zwieńczenie stanowi obraz św. Jana Nepomucena. W lewym ołtarzu, późnorenesansowym z 1598 r., w miejscu centralnym znajduje się obraz Matki Boskiej Częstochowskiej z XVIII w., a w zwieńczeniu obraz poświęcony św. Franciszkowi.
W kaplicy umieszczony jest barokowy ołtarz z około 1700 r., z sarkofagową mensą. Dekorowany jest motywem liści akantu z obrazem w zwieńczeniu symbolizującym Trójcę Świętą.
Ściany zdobią stacje Męki Pańskiej i inne obrazy, w tym św. Barbary (nowszy). Na ścianie prawej przed bocznym ołtarzem rzeźby św. Barbary i św. Floriana. Ambona barokowa, ozdobiona ornamentami w stylu regencji oraz rzeźbami Ducha Świętego i Okiem Opatrzności na baldachimie.
W zachodniej części nawy znajduje się drewniany chór muzyczny, z parapetem, przechodzący na osi w półkolisty balkonik, wsparty na czterech modelowanych słupach. Na chórze zainstalowano w 1894 r. wykorzystywane do dziś organy, które zastąpiły wcześniejsze. Organy w porównaniu z poprzednimi mechanicznymi z przełomu XVII/XVIII w. są nowocześniejsze, bo sterowane pneumatycznie. Zostały zbudowane przez firmę z Rybnika H. Dörschlag & Sohn Orgelbau-Anstaltt O.S. Składają się z 564 piszczałek o wysokości od 3 cm do prawie 500 cm. Część piszczałek wykorzystano z poprzedniego instrumentu. Zasilane były wiatrem z miecha magazynowego napełnianego przez deptacza (tzw. kalikanta). Obecnie powietrze pompowane jest do miecha dmuchawą elektryczną, stary napęd (na dwie nogi) stanowi rezerwę na wypadek awarii bądź braku prądu. W 2002 r. przeprowadzono ostatnią naprawę i konserwację instrumentu.
Na uwagę zasługuje była chrzcielnica kamienna znajdująca się w przedsionku, o formach gotyckich, prawdopodobnie z XVI w., z zachowanym znakiem kamieniarskim.
Na wieży znajduje się dzwon z 1509 r., który zachował się z poprzedniego kościoła. W rogu kruchty zachodniej usytuowano kamienną kropielnicę na drewnianej podstawie.
Wokół kościoła rozciąga się cmentarz, na którym niegdyś rosło wiele gatunków sędziwych drzew. Wśród licznych grobów stoi m.in. pomnik Powstańców Śląskich. Całość otoczona kamiennym murem.
Hubert Buchta i Leon Kopernik
- Najazd Wacława III księcia rybnickiego ma ziemie Przemka II cieszyńskiego był odwetem za poparcie Przemka udzielone królowi węgierskiemu Maciejowi Korwinowi w jego wojnie przeciwko Wacławowi rybnickiemu, zwycięskiej dla Macieja Korwina.
- Źródła nie precyzują o jaką morgę chodzi, prawdopodobnie o morgę pruską małą (0,2553 ha) - ¾ = 1915 m2. Morga pruska duża = 0,5673 ha – ¾ = 4255 m2
- Był proboszczem od 1982 roku do śmierci – zmarł nagle 4 stycznia 2002 r.