Korzystając z serwisu bez zmiany ustawień przeglądarki wyrażasz zgodę na stosowanie plików cookies.

Czytaj więcej…

Zrozumiałem

Nasze cmentarze z I wojny światowej

    Świadkowie wydarzeń sprzed blisko 80 lat odeszli, cmentarze i kwatery wojenne z I wojny światowej okryła ludzka niepamięć i zapomnienie. Na cmentarzach spoczywają żołnierze wielu narodowości z armii byłych państw zaborczych. Są Austriacy i Czesi, Węgrzy i Słowacy, Niemcy i Rosjanie. Są również Polacy.
    Dzisiaj większość cmentarzy przedstawia opłakany widok. Stanowią one jeden z niewielu widocznych śladów działań wojennych, które rozgrywały się na terenie niedalekim od miasta Zawiercie. Zachowane do dzisiaj nieliczne już mogiły z lat 1914-18 wyznaczają szlaki bojowe pułków i brygad, a nazwy, występujące na tabliczkach i krzyżach różnych formacji i jednostek, świadczą o ich udziale w bitwach i poniesionych stratach. Źródłem historycznym są tabliczki znamionowe na krzyżach żeliwnych i pomnikach. Zawierają one imiona poległych, przynależność armijną, stopień wojskowy i datę śmierci. Miejscem historycznym jest już kilka mogił - nawet tych, które zostały już zniszczone, ale trwają w pamięci i świadomości mieszkańców, wiedzących, gdzie były i co spowodowało ich zniszczenie.

W okolicach Zawiercia znajdują się wydzielone cmentarze i kwatery wojenne z I wojny światowej:

  1. Biskupice koło Pilicy - cmentarz wojenny. Na jego małym obszarze spoczywa w zbiorowych mogiłach ponad 4 tysiące żołnierzy armii austro-węgierskiej i rosyjskiej. Jest tam jeden niewielki pomnik, wymagający konserwacji. Napis na małej deseczce głosi: "P.POR. PIECHOTY WOJSK AUSTRIACKICH ERNEST JENTKIEWICZ. POLEGŁ W BOJU W 1914". Cmentarz wojenny w Biskupicach należy do większych - pod względem pochowanych żołnierzy - w Polsce. Wymaga on prac porządkowych, gdyż jego teren porastają liczne krzewy, co czyni go niewidocznym.
  2. Kotowice - cmentarz wojenny, uznany za zabytek. Pochowano tu około tysiąca poległych z armii rosyjskiej i austro-węgierskiej, w grobach masowych i pojedynczych. Wśród ciekawych pomników jeden z polskim napisem: "ŚMIERCIĄ ZŁĄCZENI". Dużo krzyży katolickich i prawosławnych. Pokrycie tablic czarną emalią osłabiło ich czytelność, zaś pomniki wymagają renowacji.
  3. Kroczyce - na cmentarzu parafialnym nagrobek Władysława Orzechowskiego, oficera Pułku Szerywańskiego, poległego 19.11.1914 r. pod Lgotą Murowaną w wieku 22 lat. Na wzgórzu nad Kroczycami mały cmentarzyk wojenny z 3 kwaterami, 3 bezimiennymi mogiłami i pomnikiem z napisem: "TU SPOCZYWA BRONISŁAW FRANK,CHORĄŻY 36 L.I.R. LEGŁ 26.11.1914. ŚPIJ KOLEGO W CIEMNYM GROBIE". Niedawno odnaleziono macierzysty pułk, do którego należał poległy chorąży - wywodził się on z miasta Jungbunzlau (Mlada Boleslav). Cmentarzyk jest porządnie utrzymany.
  4. Kromołów - cmentarz wojenny, sąsiadujący z cmentarzem żydowskim przy ul. Żniwnej. Były tu niegdyś kwatery zbiorowe poległych żołnierzy, obecnie mało czytelne. Niszczeje duży pomnik w kształcie sarkofagu nakrytego draperią, z niewyraźnymi napisami: "CZEŚĆ ŻOŁNIERZOM POLEGŁYM W BITWACH W OKOLICY KROMOŁOWA W WOJNIE WSZECHŚWIATOWEJ 1914-1918. TU SPOCZYWAJĄ ZWŁOKI OKOŁO 150 ŻOŁNIERZY ARMII ZABORCZYCH, AUSTRIAKÓW, NIEMCÓW I ROSJAN".
  5. Łazy - cmentarz wojenny przy ul. Częstochowskiej, tzw. Lisia Górka. Zniszczony pomnik, wyrwana tablica z napisami. Dwanaście dużych głazów narzutowych, które leżały na mogiłach, zostało zepchniętych ze wzgórka. Widoczne są ślady bramy lub furtki wejściowej. Wybieranie piasku może spowodować obsunięcie się pomnika.
  6. Niegowonice - kwatera na cmentarzu parafialnym. Zachowały się 3 urwane tablice wsadzone w groby poległych żołnierzy austriackich. Czwartą, oryginalną tablicę z krzyżem w całości, uratował ks. proboszcz Kazimierz Mrówka i znajduje się ona na plebanii.
  7. Włodowice - kwatera żołnierzy armii austro-węgierskiej na cmentarzu parafialnym: 13 pojedynczych grobów z żeliwnym krzyżem wmurowanym w ziemię. Dobry stan zachowania.
  8. Zawiercie - na cmentarzu parafialnym pomnik z kamienia wapiennego, z tablicą: "HIER RUH IN GOTT=127=1914/15". Za pomnikiem 83 mogiły wojenne. Na ogół na wszystkich zachowały się żeliwne tablice z danymi osobowymi poległych. Pochowani zostali tu Austriacy, Czesi, Niemcy, Węgrzy i prawosławni Rosjanie. Ogólny stan kwatery dobry.
  9. Żarki - dwa kamienne nagrobki z 1915 r. oficerów z armii niemieckiej na cmentarzu parafialnym.

Nie istnieją już cmentarze żołnierzy z I wojny światowej w Gieble, Morsku i Porębie.

Maciej Świderski