Korzystając z serwisu bez zmiany ustawień przeglądarki wyrażasz zgodę na stosowanie plików cookies.

Czytaj więcej…

Zrozumiałem

Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego

szlak    Stare obiekty (kopalnie, huty, elektrownie, fabryki, itp.) stanowią ważną część historii i przemysłowej tradycji naszego regionu, ba – są jego kulturową wizytówka. Odzwierciedlają one przemiany jakie zachodziły w ewolucji gospodarki oraz technologii w naszym regionie, dlatego ich zachowanie dla przyszłych pokoleń jest nakazem epoki restukturyzacji przemysłu.

    Od 2005 r. z inicjatywy Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego trwają prace nad utworzeniem "Szlaku Zabytków Techniki w województwie śląskim". Ten nowy produkt turystyczny wraz z istniejącym od 2002 roku Szlakiem Architektury Drewnianej służyć będzie promocji województwa, rozwojowi turystyki oraz ochronie najcenniejszych zabytków techniki najbardziej narażonych na zniszczenie.

    Po wizji lokalnej w terenie, komisja w skład której weszli przedstawiciele Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego oraz Śląskiego Centrum Dziedzictwa Kulturowego wytypowała 37 obiektów, które uwzględniono przy tworzeniu planu szlaku. Na liście Wydziału Promocji Regionu, Turystyki i Sportu Urzędu Marszałkowskiego znalazły się m.in. muzea techniki, skanseny, budynki użyteczności publicznej oraz zabytkowe urządzenia przemysłowe.

    Obok powszechnie znanych muzeów techniki i skansenów, jak Sztolnia Czarnego Pstrąga w Tarnowskich Górach, Skansen Górniczy "Królowa Luiza" oraz Skansen Górnictwa Podziemnego "Guido" czy Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu znajdują się mniej znane obiekty. Należą do nich m.in. szyby "Wilson" oraz "Pułaski" na terenie byłej KWK Wieczorek w Katowicach. Na liście znalazły się także obiekty architektoniczne, dworzec PKP w Rudzie Śląskiej - Chebziu, Dworzec Główny w Sosnowcu oraz stary dworzec w Katowicach. Atrakcją turystyczną mogą się stać także osiedla Giszowiec i Nikiszowiec w Katowicach oraz "Ficinus" w Rudzie Śląskiej.

    Podczas wizji obiektów uwzględniono m.in. ich stan techniczny oraz możliwość dostosowania ich do potrzeb ruchu turystycznego. Przeanalizowano także znaczenie obiektów w historii techniki, architektury lub tradycji przemysłowej regionu.

    Po zakończeniu inwentaryzacji rozpoczęto prace nad opracowaniem koncepcji i przebiegu szlaku. Do realizacji przedsięwzięcia zostały zaproszone także samorządy lokalne, właściciele obiektów oraz organizacje i firmy turystyczne.

    W pracach nad koncepcją oraz przygotowaniem szlaku uczestniczył Urząd Marszałkowski Województwa Śląskiego oraz Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego w Katowicach, a projekt realizowany jest wspólnie przez Śląską Organizację Turystyczną, Wydział Promocji Regionu, Turystyki i Sportu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego oraz Śląskie Centrum Dziedzictwa Kulturowego.

    Ostatecznie do Szlaku Zabytków Techniki włączono 29 obiektów, które już jesienią 2006 r zostaną oznaczone odpowiednimi tablicami informacyjnymi. Przygotowywane jest także wydawnictwo promocyjne „Szlak Zabytków Techniki w Województwie Śląskim”.

    Na liście obiektów Szlaku Zabytków Techniki, znajdują się najbardziej charakterystyczne dla górnośląskiego dziedzictwa kulturowego: kopalnie, sztolnie, zakłady włókiennicze, muzea przemysłu i techniki. Oto ich wykaz:

  1. BIELSKO-BIAŁA
    • Dworzec PKP - Budynek dworcowy (z l. 1889-90) ważnej stacji węzłowej w Bielsku (linie kolejowe z lat 1855, 1878 i 1888), zaprojektowany w stylu historyzmu przez Carla Schulza.
    • Muzeum Techniki i Włókiennictwa - Budynek dawnej fabryki włókienniczej Büttnera z unikalna kolekcją maszyn włókienniczych, poligraficznych, narzędzi, maszyn i urządzeń gospodarstwa domowego.
  2. CZĘSTOCHOWA
    • Muzeum Historii Kolei - Ulokowane w budynku dworca Częstochowa–Stradom z 1911, przebudowanego ok. 1980, na linii herbskiej; wśród eksponatów m.in. sygnały i tarcze do oznakowania pociągów, wyposażenie konduktora, dokumenty i stare fotografie.
    • Muzeum Produkcji Zapałek - Unikalne w skali europejskiej muzeum w czynnych do dziś Zakładach Przemysłu Zapałczanego w Częstochowie z l. 1880-82 z pracującą linią technologiczną z lat 30-tych XX w.
  3. GLIWICE
    • Maszt radiostacji gliwickiej - Zbudowany z modrzewia, wys. 111 m, zabytek techniki i miejsce pamięci o hitlerowskiej prowokacji w przededniu II wojny światowej, Muzeum Historii Radia i Sztuki Mediów.
    • Muzeum Odlewnictwa Artystycznego - Hala dawnej Królewskiej Huty Żelaza z 1796, później Królewska Odlewnia Żeliwa, obecnie Gliwickie Zakłady Urządzeń Technicznych; liczne eksponaty: oryginalne odlewy z XIX w., współczesne pomniki i ich modele.
    • Muzeum Techniki Sanitarnej - W budynku dawnej przepompowni l. 1909-11 eksponowane są dawne urządzenia techniki sanitarnej.
  4. GÓRNOŚLĄSKIE KOLEJE WĄSKOTOROWE - Trasa Bytom – Tarnowskie Góry – Miasteczko Śląskie (22 km) to fragment najstarszej na świecie kolei wąskotorowej z 1853. W sezonie kursują składy turystyczne.
  5. KARCHOWICE
    • Zabytkowy Zakład Produkcji Wody „Zawada” - Zespół zabytkowych budynków, m.in. pompownia z 1929, z zachowanym unikalnym wyposażeniem ruchu parowego stacji pomp z 1925.
  6. KATOWICE
    • Galeria Szyb Wilson - Budynek cechowni i łaźni dawnego szybu „Richthofen” („Wilson”) kopalni „Giesche” („Wieczorek”) z 1918 (proj. bracia Zillmannowie), po likwidacji zaadaptowany na galerię sztuki nowoczesnej.
    • Osiedle Giszowiec - Kolonia górnicza kopalni „Giesche” („Wieczorek”) – „miasto-ogród”, dzieło braci Zillmannów z l. 1906-10; zachowało się kilka kwartałów domów mieszkalnych, dawna karczma, nadleśnictwo, szkoły i sklepy.
    • Osiedle Nikiszowiec - Kolonia robotnicza kopalni „Giesche” („Wieczorek”) z l. 1908-15, proj. braci Zillmannów; tło wielu filmów o Górnym Śląsku.
  7. ŁAZISKA GÓRNE
    • Muzeum Energetyki - Unikalne muzeum w budynku dawnej rozdzielni 60 kV na terenie Elektrowni „Łaziska”, z bogatym zbiorem eksponatów z branży energetycznej.
  8. MYSŁOWICE
    • Centralne Muzeum Pożarnictwa - Unikatowe, największe w kraju muzeum pojazdów i sprzętu pożarniczego od pocz. XVIII w. po czasy współczesne, z bogatą kolekcją sztandarów strażackich i hełmów paradnych.
  9. PSZCZYNA
    • Muzeum Prasy Śląskiej - W kamieniczce z końca XVIII w. Muzeum Prasy i Drukarstwa; wśród eksponatów m.in. dawne gazety i zabytkowe maszyny drukarskie, z możliwością własnoręcznego odbicia pamiątkowego druku..
  10. RUDA ŚLĄSKA
    • Dworzec PKP w Rudzie Śląskiej – Chebzie - Zabytkowy budynek dworcowy niegdyś węzłowej stacji w Chebziu (linie kolejowe w 1846, 1856 i 1868), zbudowany w 1859, rozbudowany w l. 1900-02.
    • Kolonia robotnicza „Ficinus” - Gruntownie zrewaloryzowany, unikatowy zespół 16 budynków kolonii „Ficinus”, zbudowanej w 1867 dla górników kopalni „Gottessegen” („Wirek”).
  11. RADZIONKÓW
    • Muzeum Chleba - Unikalne, jedyne w tej części Europy, muzeum pokazujące historię chleba, narzędzia i maszyny do jego wytwarzania wraz z możliwością samodzielnego wypieku bułek.
  12. RUDY
    • Skansen kolei wąskotorowej - Stacja i trzytorowa hala postojowo-naprawcza lokomotyw kolei wąskotorowej Gliwice – Racibórz Płonia z l. 1897-1903, przekształcona w skansen kolei wąskotorowej.
  13. RYBNIK
    • Zabytkowa kopalnia „Ignacy” - Zespół zabudowań dawnej kopalni „Hoym” („Ignacy”) z szybami „Głowacki” i „Kościuszko”, dwiema czynnymi maszynami wyciągowymi z l. 1900 i 1920 i budynkami pomocniczymi.
  14. SOSNOWIEC
    • Dworzec PKP - Zabytkowy, neoklasycystyczny budynek dworca kolejowego z 1859 niegdyś granicznej stacji odnogi ząbkowicko-katowickiej Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej.
  15. TARNOWSKIE GÓRY
    • Zabytkowa Kopalnia Rud Srebronośnych - Labirynt wyrobisk górniczych z XV-XX w.; trasa turystyczna długości 1700 m biegnie na głębokości 40 m, a odcinek 270 m pokonuje się łodziami; w budynku nadszybia muzeum górnicze, obok – skansen maszyn parowych.
    • Sztolnia Czarnego Pstrąga - Fragment tarnogórskich podziemi – odcinek dawnej sztolni odwadniającej „Fryderyk” z początku XIX w., długości 600 m, który pokonuje się łodziami.
  16. TYCHY
    • Tyskie Muzeum Piwowarstwa - Pierwsza w Polsce placówka muzealna doskonale łącząca tradycyjną ekspozycję w zabytkowym budynku z 1902 z wirtualną prezentacją warzenia piwa i historii Tyskich Browarów Książęcych (zał. 1629); zabytkowa zabudowa browaru jest dopełnieniem ekspozycji.
  17. USTROŃ
    • Muzeum Hutnictwa i Kuźnictwa im. Jana Jareckiego - Budynek dawnej huty „Klemens” (istniała w l. 1772-1897) z 1868, od 1986 muzeum tradycji hutniczych i kuźniczych Ustronia.
  18. ZABRZE
    • Muzeum Górnictwa Węglowego - W budynku dawnego Starostwa Powiatowego z 1875 jedyne w Polsce muzeum z bogatymi zbiorami z zakresu historii górnictwa i techniki górniczej, kultury górniczej, piśmiennictwa i prasy górniczej.
    • Skansen Górniczy „Królowa Luiza” - Zespół budynków z 2. poł. XIX w. królewskiej kopalni węgla „Królowa Luiza”: nadszybie i wieża szybu „Carnall”, maszynownia z parową maszyną wyciągową z 1915, cechownia, łaźnia i warsztaty; część podziemna skansenu na głębokości 35 m obejmuje chodniki i wyrobiska z XIX i XX w. o długości 1560 m, prezentujące sposoby i różne urządzenia do urabiania węgla, oraz 500-metrowa kolejka górnicza.
    • Szyb „Maciej” - Zabudowania szybu „Maciej” z pocz. XX w. (dawnego „West-Schacht” kopalni węgla kamiennego „Concordia”), od 1995 głębinowe ujęcie wody; w maszynowni czynna dwubębnowa maszyna wyciągowa Siemens-Schuckertwerke.
  19. ŻYWIEC
    • Browar Żywiec - Dawny Browar Arcyksiążęcy z 1856, z zachowaną zabytkową XIX-wieczną zabudową oraz częściowo wyposażeniem (dawne kotły warzelne).

    Dziś prezentujemy dwa z obiektów, należących do Szlaku Zabytków Techniki: Muzeum Energetyki w Łaziskach oraz Muzeum Piwowarstwa i Tyskie Browary Książęce w Tychach.

Edward Wieczorek