Katalog Kościołów Drewnianych - Smolnica

    Miejscowość, położona około 10 km na południowy zachód od Gliwic, jest wsią sołecką w gminie Sośnicowice, a pierwsze wzmianki o niej, pod nazwą Smolitz, pojawiły się w 1228 r. Z wielokrotnie przytaczanego w opisach kościołów na Śląsku dokumentu „Liber fundationis episcopatus Vra-tislaviensis” z 1305 r. wynika, że w tym czasie istniała już w Smolnicy parafia. W nim podano, że wieś Smolitz została wtórnie założona na prawie niemieckim. Prawdopodobnie wtórna lokacja została nadana dla zachęty do osadnictwa na terenach zniszczonych po najazdach Mongołów. W opracowaniach historycznych dwukrotnie wyszczególniono kościół parafialny: w 1376 r. (w podziale biskupstwa - diecezji Wrocław) i w 1447 r. (obrachunek świętopietrza). W tych dokumentach wieś Smolnicę zarejestrowano jako samodzielną parafię. W roku 1600 lub 1603 luteranie wybudowali istniejący do dzisiaj kościółek drewniany. Co się stało z poprzednim (lub poprzedni-mi), nie wiadomo. W 1667 r. stał się on kościołem filialnym parafii pilchowickiej (prawdopodobnie wcześniej Smolnica podupadła w wyniku wojny trzydziestoletniej). W drugiej połowie XVII w. Smolnica należała do dóbr Georga Bernharda von Welczek, kanclerza księstwa opolsko-raciborskiego. Jest on znany, między innymi, z powitania Jana III Sobieskiego na Śląsku, kiedy ten podążał pod Wiedeń (uwieczniony przez Adama Mickiewicza w „Panu Tadeuszu” jako poseł austriacki Wilczek – księga VIII, w. 179). W l. 1715-1769 właścicielem wsi był Julius Gebhardt von Hoym, potem w l. 1769-1815 Amalia von Hohenlohe-Ingelfingen, hr. von Hoym. W 1884 r. patronat nad kościołem objął książę Hohenlohe z Ujazdu.

    Około 1830 r. na terenie Smolnicy funkcjonowała kopalnia rudy żelaza z pięcioma szybami, w której pracowało 17 robotników wydobywających 3216 kibli rudy żelaza. Ciekawe są wyniki plebiscytu z 20 marca 1921 r.: za Polską głosowało 352 mieszkańców Smolnicy, a za Niemcami 68. W l. 1937-1941 na terenie podmokłego lasku należącego do wsi Smolnica wybudowano osiedle Wilcze Gardło , które jest obecnie dzielnicą Gliwic. Po wysiedleniu w 1945 r. rodzin niemieckich, na ich miejsce sprowadzono repatriantów z Francji.

    W sierpniu 1948 r. z parafii pilchowickiej została wyłączona parafia św. Bartłomieja w Smolnicy. Jej pierwszym proboszczem został ks. Ernest Blokisz. Od momentu, kiedy w l. 1975-1979 wybudowano nowy kościół NMP Królowej, dotychczasowy kościół św. Bartłomieja stał się kościółkiem cmentarnym.

    Kościół ten, jak wspomniano, zbudowany w 1600 lub 1603 r. został rozbudowany po 1680 r. Wg źródeł, proces rozbudowy trwał do pierwszych lat XVIII w. Podkreślić należy, że kościół znajdował się w owym czasie na obrzeżach wsi. Ciekawostką może być również fakt, że początkowo w kościele tym – podobnie zresztą, jak w większości drewnianych świątyń – nie było podłogi, zaś wierni stali na gołej ziemi. Świątynia była wielokrotnie odnawiana, m.in. w l. 1905-1906 i 1937-1938.

    Na ciekawy element zwraca uwagę sprawozdanie z wizytacji w diecezji wrocławskiej z 1904 r., w którym obok opisu kościółka wizytator stwierdza, że: „Dzwonią trzy razy na Anioł Pański i raz przeciw Turkom.”

    Jak wynika z tego sprawozdania, jeszcze na początku XX w. utrzymał się zwyczaj dzwonienia „przeciw Turkom”. Zwyczaj ten był powszechny w czasach zagrożenia tureckiego, o czym świadczą informacje dotyczące różnych parafii, np. groszowickiej (obecnie dzielnica Opola), w której w 1687 r. dzwoniono trzy razy w ciągu dnia na Anioł Pański oraz odmawiano litanie i kontynuowano dzwonienie „przeciw Turkom”. To samo działo się w 1688 r. w parafii w Oleśnie. Zwyczaj ten utrzymywał się także jeszcze w XX w. w niektórych miejscowościach małopolskich, np. Luborzycy pod Krakowem, o czym pisze Jan Józef Szczepański w opowiadaniach „Rafa”.

    Po wielu latach mniejszego zainteresowania kościołem, wynikającego z konieczności realizacji innych prac (inwestycji, remontów), w obiektach parafii i ich obejściu od 2007 r. prowadzone są prace remontowe, mające na celu głównie zabezpieczenie budowli przed katastrofą budowlaną. Poczyniono starania i uzyskano dotacje Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowe-go, Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Katowicach, Urzędu Marszałkowskiego w Katowicach i Gminy Sośnicowice. Dzięki tej pomocy i ofiarności parafian obecnie kościół jest zabezpieczony. Dokonano wymiany spróchniałych belek ścian, konstrukcji dachowej i całego poszycia dachu. Zrekonstruowano okna oraz odnowiono wewnętrzne drzwi. Wymieniono całą instalację elektryczną, wykonano instalację przeciwpożarową i alarmową, obicie ścian wewnętrznych oraz sklepień. Podjęto prace nad zrekonstruowaniem monochromii miejscami przechodzącej w polichromię oraz wyposażenia ruchomego wnętrza kościoła. Kończy się remont sześciogłosowych barokowych organów (z początku XIX w.) z odbudowanym prospektem, na którym również została zrekonstruowana polichromia – przewiduje się, że w listopadzie 2011 r. wrócą na swoje miejsce. Odnowiono podłogę na chórze. Trwa odnawianie ławek i wymiana podłogi w nawie kościoła. Podjęto działania nad renowacją i konserwacją Stacji Męki Pańskiej. Po-nadto przewiduje się wyposażenie kościoła w dalsze obrazy (św. Bartłomieja, MB Różańcowej) i odbudowę prezbiterium. Tempo prac jest jednak uzależnione od wielkości posiadanych środków. Realizacja całego programu przewidywanych prac może przywrócić kościółkowi w Smolnicy dawną atrakcyjność.

     Kościół św. Bartłomieja jest niewielkim orientowanym obiektem drewnianym, konstrukcji zrębowej na podmurowaniu z kamienia. Nawa zbudowana jest na rzucie prostokąta, do niej od wschodu przylega węższa, mała trójboczna absyda pochodząca z okresu rozbudowy kościoła. Od północy do nawy dobudowano zakrystię powiększoną w 1905 r. Ściany nawy i absydy zarówno od zewnątrz, jak i wewnątrz, są wzmocnione lisicami.

    Od zachodu do nawy luźno dostawiono w początkach XVIII w. wieżę zbudowaną na planie kwadratu, konstrukcji słupowej i pochyłych ścianach, z dobudowanym przedsionkiem. Przedsionek w czasie trwającego ostatniego remontu został zastąpiony niewielkim daszkiem nad wejściem do wieży. Przyziemie wieży służy jako kruchta.

    Wnętrze rozjaśnia pięć okien (dwa w absydzie-prezbiterium, dwa w południowej ścianie nawy i jedno w północnej ścianie). Są to okna prostokątne zakończone półkoliście.

    Dachy gontowe, dwuspadowe, nad absydą trójpolowy. Zwraca uwagę brak wieżyczki na sygnaturkę. W jej miejscu na kalenicy dachu umieszczono iglicę z krzyżem. W czasie ostatniego remontu zlikwidowano istniejące przedtem lukarny w południowej połaci dachu nawy, które urozmaicały jednolitą płaszczyznę dachu, dodając uroku bryle kościoła.

   W ramach ostatniego remontu przystąpiono także do wyposażania wnętrza kościoła, które do tej pory było mocno zdekompletowane. Jego najcenniejszym zabytkiem był Tryptyk Smolnicki z ok. 1470 r. (ze szkoły praskiej), którego fragmenty znajdują się w nowym kościele. Trwają starania mające na celu zwrócenie parafii przez Muzeum w Raciborzu pozostałych elementów Tryptyku w celu scalenia go.

    Po realizacji wszystkich zamierzeń Księdza Proboszcza i parafian może to być kolejny ciekawy obiekt na szlaku budownictwa drewnianego w diecezji gliwickiej.

Leon Kopernik