Zabytki Dąbrowy Górniczej
Jeszcze raz wracamy do zabytków Dąbrowy Górniczej, wpisanych do rejestru zabytków. Jak wiadomo, zabytek to obiekt będący świadectwem przeszłości o wartości historycznej, naukowej lub artystycznej, podlegający ochronie prawnej, wpisany do rejestru zabytków. Są to zazwyczaj przedmioty dotyczące obyczajów, kultury materialnej i duchowej, dzieła sztuki, założenia urbanistyczne, budowle, narzędzia, wytwory rzemiosła. W Dąbrowie Górniczej tylko kilka obiektów zostało wpisanych do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Jedynym zabytkiem miasta o charakterze świeckim jest Pałac Kultury Zagłębia, pozostałe obiekty to zabytki sakralne.
Pałac Kultury Zagłębia
Koncepcja budowy domu kultury w Dąbrowie Górniczej zrodziła się w 1945 r., a jej inicjatorem był wojewoda śląsko-dąbrowski generał Aleksander Zawadzki. W 1949 r. powołano Komitet Budowy Domu Kultury. W maju 1951 r. generalny wykonawca, Zjednoczenie Budownictwa Miejskiego w Sosnowcu, rozpoczął budowę obiektu według projektu architektonicznego Zbigniewa Rzepeckego. W dniu 11.01.1958 r. nastąpiło uroczyste otwarcie Domu Kultury Zagłębia. W 1964 r. władze miasta zatwierdziły statut placówki, nadając jej nazwę Pałac Kultury Zagłębia. Jego kubatura wynosi 60 tys. m3. Marmurowy wystój holu, wyłożone ręcznie malowanymi kafelkami sale klubowe, drewno i tafle luster nadały wnętrzom pałacu niepowtarzalny charakter. Powierzchnia użytkowa ma 4700 m2. Sala teatralna, licząca 850 miejsc, wyposażona jest w obrotową scenę, mechanicznie podnoszony orkiestron, komputerową nastawnię świateł, nowoczesne zaplecze sceniczne. W Pałacu siedzibę znalazły dwa kluby: Agora i Samowar, czytelnia, Urząd Stanu Cywilnego, sala kameralna im. Michała Spisaka. Hole wykorzystywane są jako Galeria Wystawowa Dzieł Sztuki. Dąbrowski Pałac Kultury jest zabytkiem architektonicznym z numerem rejestru zabytków 1242/79.
Kościół parafialny w Dąbrowie Górniczej - Gołonogu
Jest najstarszym zabytkiem architektonicznym obecnego miasta. Parafia została założona 8.07.1675 r. przez biskupa krakowskiego Andrzeja Trzebickego, który wybudował z kamienia kościół i dokonał jego konsekracji w 1678 r. pw. Narodzenia NMP i Św. Andrzeja. W 1753 r. biskup krakowski Andrzej Załuski dobudował barokową wieżę. W latach 1850-1892 staraniem ówczesnego proboszcza Tadeusza Konarskiego ukończono budowę naw bocznych, zakrystii i skarbca. Pierwotny kościół stał się nawą główną, a biskup kielecki nadał mu nowe wezwanie: Narodzenia NMP i Św. Antoniego Padewskiego.
Urządzanie wnętrza kościoła i jego otoczenia trwało od 1894 r. W kościele ustawiono nowe ołtarze i ambonę. Ołtarz główny przedstawia ukrzyżowanie Pana Jezusa, a po bokach ołtarza stoją figury: św. Jacka, św. Jana Kantego, św. Piotra i Pawła. W nawie głównej znajdują się dwa ołtarze mniejsze. Pierwszy z nich poświęcony jest MB Częstochowskiej. Na zasuwie tego ołtarza znajduje się obraz MB Pocieszenia, po bokach figury św. Joachima i św. Anny, a w górnej części płaskorzeźba św. Teresy od Dzieciątka Jezus. Drugi ołtarz dedykowany Najświętszemu Sercu Pana Jezusa posiada na zasuwie obraz św. Józefa, bo bokach figury św. Stanisława ze Szczepanowa, a u góry - płaskorzeźbę św. Stanisława Kostki. W lewej nawie bocznej znajduje się ołtarz z figurą św. Antoniego z Padwy z obrazem na zasuwie św. Franciszka z Asyżu. W prawej bocznej nawie znajduje się ołtarz św. Barbary patronki górników z figurami św. Tadeusza i św. Szymona z obrazem św. Izydora w górnej części.
Polichromia kościoła została wykonana w 1900 r. przez Piotra Nizińskiego z Krakowa. Obrazy na sklepieniu kaplicy św. Antoniego wykonał w 1936 r. Jan Bukowski z Krakowa. Przedstawiają one następujące sceny z życia świętego: "Święty Antoni i dzieci", "Nauka św. Antoniego do braci zakonnych", "Kazanie do ryb", "Śmierć św. Antoniego".
W 1951 r. administrację objęli oo franciszkanie, którzy rozpoczęli gruntowną odnowę kościoła zniszczonego w czasie działań wojennych, a przede wszystkim odnowę i uzupełnienie polichromii. Przywrócono dawny blask obrazom drogi krzyżowej. Kościół pw. św. Antoniego Padewskiego wpisany jest do rejestru zabytków z numerem 9/60r.
Kościół Matki Boskiej Anielskiej
Najpierw zbudowano tu kościół pw. św. Aleksandra. Zezwolenie na budowę kościoła uzyskano w 1875 r. (nadane imię cara Aleksandra II), co pozwoliło na pozytywne rozpatrzenie przedsięwzięcia budowy. Kaplica powstała przy głównej drodze łączącej dwie duże kolonie: Hutę Bankową i Reden, pozwalając na bezpośredni kontakt z ludnością. Położenia kamienia węgielnego dokonał dnia 29.07.1875 r. ksiądz dziekan Leopold Dobrzański, administrator parafii w Będzinie. Zakończeniem budowy kaplicy było odprawienie pierwszego nabożeństwa w dniu patronki górników św. Barbary 4.12.1877 r.
Kaplica zbudowana została z cegły, w stylu neogotyckim, o wydłużonym korpusię, z ostrołukowym portalem i oknem z dwiema wieżami, z umieszczonymi w nich dzwonami o imionach Józef i Tomasz, natomiast wieżyczka na kalenicy dachu miała sygnaturkę.
Kościół wyróżniał się spośród zabudowań pięknym wyglądem zewnętrznym. Posiadał we wnętrzu trzy ołtarze, w których umieszczone były obrazy Pana Jezusa na Krzyżu i kopia obrazu Matki Boskiej Kodeńskiej. Posadzka imituje marmur. Dnia 24.01.1891 r. erygowano parafię przez biskupa kieleckiego Tomasza Kulińskiego. Pierwszym proboszczem został ks. Józef Dudkiewicz.
Wzrastająca liczba mieszkańców zmusiła do budowy nowego większego kościoła. W 1897 r. nowym proboszczem został ks. Grzegorz Augustynik i dzięki jego staraniom rozpoczęto przebudowę kościoła pod wezwaniem MB Anielskiej. Projektantem był architekt powiatowy w Będzinie, Józef Stefan Pomian-Pomianowski. Przedsięwzięcie popierali Jan Hempel oraz Wincenty Choroszewski, a wsparcia finansowego udzieliły Huta Bankowa i firma Fitzner & Gamper oraz górnicy i hutnicy dąbrowscy, oddając 1 % swoich zarobków na ten cel.
Budowę rozpoczęto od poświęcenia kamienia węgielnego przez dziekana będzińskiego ks. Leopolda Dobrzańskiego 2.08.1898 r. Ks. Grzegorz Augustynik uzyskał w Rzymie przywileje i odpusty bazyliki, przysługujące największym świątyniom wzorowanym na świątyni Porcjunkuli w Asyżu. W 1902 r. kościół był prawie gotowy w stanie surowym. Proces budowy zakończono kładąc dach w 1912 r. Pomimo, że kościół był niewykończony, budowla była wyjątkowa. Miała neogotycki charakter, mury z cegły i wysmukłe proporcje, bazylikowy trzynawowy korpus, prezbiterium o wielobocznym zakończeniu i kilka kaplic. Nad kościołem dominuje wieża wysokości 83,5 m. Strzelistość bryły kościoła, strome dachy, liczne iglice wieńczące szkarpy (przypory przylegające do ścian), przyścienne wnęki oraz ostrołukowe okna podkreślają neogotycki charakter świątyni. Elementem dekoracyjnym jest rozeta nad głównym wejściem oraz sterczyny od strony zachodniej. We wnętrzu kościoła znajduje się ołtarz św. Józefa i Różańcowy, w lewym ramieniu Serce Jezusa. Witraże związane są z kultem świętego Franciszka, MB Częstochowską adorowaną przez polskich świętych: Wojciecha, Stanisława, Kazimierza i Kingę. Od 1909 r. kaplica św. Aleksandra zmieniła nazwę na Matki Boskiej Częstochowskiej.
Polichromię i wnętrza kościoła wykonał malarz krakowski Piotr Niziński. W dniu l.08.1913 r. poświęcono powstałą z inicjatywy ks. Augustynika kaplicę Porcjunkuli. Dokonał tego biskup Łosiński. Wewnątrz znajduje się ołtarz, w którym umieszczono obraz Matki Boskiej Anielskiej. W 1929 r. spoczął w niej ks. Grzegorz Augustynik.
Od 1998 r. prowadzone są w kościele prace konserwatorskie zewnątrz i wewnątrz. Wewnątrz odrestaurowano ołtarz główny i częściowo polichromię ścian. Prace na zewnątrz polegają na wymianie cegieł w murach ścian nośnych, wymianie elementów blacharskich oraz uzupełnianie lub wymianie elementów architektonicznych kamiennych. Prace trwają i prowadzone są pod kontrolą wojewódzkiego konserwatora zabytków. Kościół wpisany jest do rejestru zabytków z numerem 1623/96.
Kaplica Świętej Katarzyny w Dąbrowie Górniczej - Ujejscach
Jest to drewniany obiekt, ufundowany w 1784 r. przez chorążego siewierskiego Wawrzyńca Wiechausera, właściciela wsi. Przed kamiennymi stopniami umieszczony jest lany stopień żelazny z datą 1793 r., przeniesiony tu z dawnego dworu. Okna kaplicy są trójkątne, dach czterospadowy kryty gontem. W jej wnętrzu znajduje się barokowy ołtarz główny. W kaplicy umieszczony jest obraz MB Częstochowskiej niewiadomego pochodzenia. Kaplica została wpisana do rejestru zabytków z numerem zabytku 809/60r.
Kaplica w Dąbrowie Górniczej - Trzebiesławicach
Kaplica pochodzi z XVIII w. Jest murowana, potynkowana, zbudowana na rzucie prostokąta z półkolistą absydą, zwrócona na południe. Od północy posiada prostokątną wieżę zwieńczoną hełmem namiotowym. Granice zabytku rozciągają się na całość obiektu w ramach ogrodzenia i obejmują również wyposażenie wnętrza. Kaplica obecnie spełnia rolę kaplicy przedpogrzebowej. Jest wpisana do rejestru zabytków z numerem 808/67 r.
Bogusław Hen
BIBLIOGRAFIA:
Kronika parafialna kościoła Św. Antoniego Padewskiego
Opracowanie Wydziału Architektury
UM w Dąbrowie Górniczej na temat kościoła MB Anielskiej
Wpisy do rejestru WKZ w Katowicach
Folder pt. "Pałac Kultury Zagłębia - 40 lat (1958-1998)