Korzystając z serwisu bez zmiany ustawień przeglądarki wyrażasz zgodę na stosowanie plików cookies.

Czytaj więcej…

Zrozumiałem

XXXVI Górnośląskie Sympozjum Krajoznawcze

     W dniach 7-8 maja 2022 r. odbyło się XXXVI Górnośląskie Sympozjum Krajoznawcze pod tytułem „Orawa Słowacka i Polska” na obszarze regionu Orawy. Trasa naszej wycieczki obejmowała dwie krainy Moraw: środkowe i zachodnie. W imprezie uczestniczyło 56 osób z terenu naszego województwa. Na bazę noclegową wybrany został Dom Wczasowy „Harnaś” w miejscowości Kościelisko. Na jego terenie zorganizowano również spotkanie integracyjne osób biorących udział w wyjeździe. Program zwiedzania rozłożony został na dwa dni.
Dzień 1
Katowice – Stara Bystrica – Oravsky Podzamok – Tvardosin – Orawka – Kościelisko
Dzień 2
Kościelisko – Chochołów – Sidzina – Zawoja – Lachowice – Węgierska Górka – Katowice

Wycieczka nasza miała charakter autokarowo-pieszy, każdego dnia przebyliśmy pieszo po kilka kilometrów. Głównym celem było zapoznanie się z najciekawszymi zabytkami architektury i przyrody regionu, a także układami urbanistycznymi wybranych miejscowości.
    Pierwszego dnia zobaczyliśmy i zwiedziliśmy następujące miejscowości oraz obiekty:
STARA BYSTRICA (Stara Bystrzyca)
Slovensky Orloj – Powstał w 2009 roku, to jeden z najmłodszych zegarów astronomicznych na świecie. Dobudowany do bocznej ściany domu kultury w ramach przebudowy rynku. Dane astronomiczne są specjalnie zaprojektowane dla położenia geograficznego Starej Bystrzycy. Ma kształt stylizowanego wizerunku matki Boskiej Siedmiu Boleści, patronki Słowacji, i bywa nazywany największą drewnianą rzeźbą na Słowacji. Część astronomiczna zegara składa się z astrolabium ze znakami zodiaku, położeniem Słońca i Księżyca oraz fazami księżyca. Natomiast dekorację zewnętrzną stanowią rzeźby historycznych postaci Słowacji. Jest pierwszym i jak na razie jedynym obserwatorium astronomicznym tego typu na Słowacji.
ORAVSKY PODZAMOK (Orawskie Podzamcze)

6 s 1 podzamokOravsky Hrad, widok ogólny. Foto: Roman Żyła

Oravsky Hrad – pierwsza pisemna wzmianka o zamku pochodzi z 1267 roku. Wybudowany niczym „orle gniazdo” na szczycie wzgórza wznoszącym się ok. 112 m nad rzeką Orawą. Budowla ta składa się z trzech połączonych części: zamku dolnego, średniego i górnego. Obecną swoją formę uzyskał w latach 1556-1611, kiedy to stopniowo go przebudowano i ufortyfikowano. Budynki i wnętrza zamku noszą cechy stylu romańskiego, gotyckiego, renesansowego, barokowego i nowożytnego. Zamek był siedzibą tzw. Kompozytorium Orawskiego (zarząd majątku Orawy – Państwo Orawskie).
    W 1800 roku na Zamku Orawskim wybuchł niszczycielski pożar, który trwał przez ok. 40 dni i poważnie go uszkodził. Opuszczony i nieużywany niszczeje, aż w latach 1906-1912 przeprowadzono częściowe prace naprawcze i rekonstrukcyjne. Dopiero w latach 1953-1968 został on gruntownie odnowiony
i w tym samym 1968 roku założono muzeum. W pomieszczeniach zamku ma swoją siedzibę Orawskie Muzeum z ekspozycjami: archeologiczną, przyrodniczą, etnograficzną, historyczną oraz mediateką – wystawę poświęconą filmom, które tu kręcono. W 1961 roku zamek został uznany za narodowy zabytek kultury Słowacji.
    Jest to jedyny zamek, który został zbudowany od góry w dół, to znaczy, że najstarsza część zamku znajduje się w najwyższym punkcie.
    Zamek mieści w sobie 154 pomieszczenia, a jego zwiedzanie umożliwiają 754 schody, prowadzą do niego 3 bramy z tunelem.
TVRDOSIN (Twardoszyn)

6 s 2 tvardosinTvardosin, foto: Roman Żyła

Kościół Wszystkich Świętych – Pierwotna, prawdopodobnie drewniana, świątynia istniała w tym miejscu około 1390 roku, na co wskazują wzmianki o istnieniu parafii. Przyjmuje się jednak, że ten gotycki kościół zbudowano w XV wieku. Obecny wygląd kościoła to renesansowa modyfikacja z lat 1650-1654, ponadto był remontowany w 1770 i 1890 roku oraz odnawiany w latach 1986-1993. Wyposażenie wnętrza jest głównie renesansowe z XVII w. (stalle, obrazy i malowidła oraz strop) oraz barokowe (rzeźby, figury, obrazy) XVIII w. Ołtarz główny, barokowy wykonany został z drewna lipowego, przedstawia Wszystkich Świętych. Niezwykły jest kasetonowy strop płaski w nawie kościoła, składa się z 49 ozdobnych rozet, z których każda jest inna o niepowtarzalnym motywie.
    W 1968 roku kościół został uznany za narodowy zabytek kultury Słowacji. Za zachowanie i doskonałą restaurację otrzymał w 1994 roku nagrodę Europa Nostra. Natomiast w 2008 roku został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego
i Przyrodniczego UNESCO jako zabytek o znaczeniu światowym.
ORAWKA
Kościół Św. Jana Chrzciciela – Kościół drewniany, jednonawowy konstrukcji zrębowej. Orientowany, zbudowany z drewna modrzewiowego w latach 1651-1658. Remontowany w latach 1816-1829 i 1926-1927 oraz 1998-2002. Do prezbiterium w 1728 roku dobudowano murowaną kaplicę matki Boskiej Bolesnej, znacznie przebudowaną w latach 1934-1935.
    W latach 1900-1901 przebudowano starą barokową wieżę drewnianą konstrukcji słupowo-ramowej na styl pseudogotycki. Wewnątrz – wyposażenie barokowe: organy z 1670 roku, polichromia figuralno-ornamentalna XVII w., ołtarz główny i boczne oraz ambona, a także liczne rzeźby pochodzą z XVIII wieku. Na suficie i górnych częściach ścian namalowanych jest 14 wielkich obrazów, przedstawiających sceny z życia Św. Jana Chrzciciela. W dolnych częściach ścian i przy obwodzie pułapu są wizerunki świętych. Na całość serii wizerunków składają się 53 obrazy postaci świętych oraz królów polskich i węgierskich.
    Kościół orawczański był pierwszym katolickim kościołem parafialnym dwunastu wsi polskiej Orawy, założonych na przełomie XVI i XVII w. Jest to najstarszy kościół katolicki na Górnej Orawie.

    Drugiego dnia zobaczyliśmy i zwiedziliśmy następujące miejscowości oraz obiekty:
CHOCHOŁÓW
Kościół Św. Jacka – Neogotycki, murowany z ciosów piaskowca karpackiego, powstał w latach 1853-1873, budowany na wzór Kościoła Mariackiego w Krakowie. Orientowany, na planie krzyża łacińskiego, bazylikowy, trójnawowy z transeptem i strzelistą wieżą. Powstał w miejscu poprzedniej drewnianej XVII-wiecznej świątyni. Kościół posadowiony jest na kilkuset drewnianych palach, wbitych 30m w głąb ze względu na niestabilny grunt. Wewnątrz znajduje się 6 ołtarzy: główny i dwa boczne szkoły zakopiańskiej oraz dwa szkoły krakowskiej, ponadto jeden w stylu góralskim. Obok wielkiego ołtarza znajduje się kaplica Św. Wojciecha ozdobiona freskami Walerego Eljasza Radzikowskiego z 1871 roku. W latach 2008-2014 przeprowadzono remont konserwatorski, który przywrócił mu pierwotny wygląd. Kościół jest wyjątkowy, gdyż na całym Podhalu nie ma podobnej budowli sakralnej.
Drewniana zabudowa wsi – Jedna z najbardziej malowniczych wsi na Skalnym Podhalu, słynie z doskonale zachowanej drewnianej zabudowy z przełomu XVIII i XIX wieku. We wsi położonej w dolinie Czarnego Dunajca góralskie chałupy stoją na brzegu potoku, wzdłuż drogi z Zakopanego do Czarnego Dunajca. O bezcennej wartości historycznej Chochołowa stanowi charakterystyczna podhalańska zabudowa wsi ulicówki, w której chałupy ustawione są ciasno szczytami do drogi. Są to domy zbudowane na rzucie prostokąta, w stylu podhalańskim, konstrukcji zrębowej, kryte gontowymi dachami półszczytowymi.
Muzeum Powstania Chochołowskiego – W Chałupie Bafiów, wzniesionej w 1798 roku i przebudowanej w 1889 roku, działa Muzeum Powstania Chochołowskiego, filia Muzeum Tatrzańskiego. Ekspozycję poświęconą powstaniu (zwanym „poruseństwem” chochołowskim) z 1846 roku urządzono we wnętrzu góralskiej chaty, w izbie czarnej zgromadzono sprzęty codziennego użytku,
a w izbie białej przedmioty odświętne. Ponadto we wnętrzach zobaczyliśmy liczne plansze, teksty, podobizny dokumentów i ryciny oraz broń używaną przez powstańców. Muzeum to zostało otwarte w 1978 roku.
SIDZINA

6 s 3 attachment1.8Sidzina – w skansenie. Foto: Roman Żyła

Muzeum Kultury Ludowej (skansen) – Historia obiektu sięga 1963 roku, kiedy to został założony i funkcjonował jako oddział Orawskiego Parku Etnograficznego w Zubrzycy Górnej. Od 2009 roku stał się samodzielną samorządową instytucją kultury, której organizatorem jest gmina Bystra-Sidzina. Malowniczo położony na roli Binkówka nad potokiem Kamycko. Skansen ten ukazuje rzadkie przykłady typowych domostw, budowanych przez Babiogórców czy Kliszczaków. W chwili obecnej ekspozycję skansenu stanowi 8 obiektów:
Chałupa Banasika – Kurna chałupa zrębowa (jodłowa) z 1807 roku, przeniesiona z przysiółka Mała Sidzinka w 1963 roku. Dach o konstrukcji krokwiowej, dwuspadowy, kryty gontem drewnianym. Wnętrza są wyposażone w sprzęt domowy i elementy wystroju ludowego typowego dla XIX wieku.
Chałupa Anny Kozioł (Trutego) – Budynek zrębowy (świerkowy) z 1901 roku. Chałupa została przeniesiona na teren Skansenu ze Spytkowic w latach 1982-1984. Dach budynku o konstrukcji krokwiowej kryty jest gontem. Wnętrze chałupy służy do organizowania wystaw czasowych oraz warsztatów.
Lamus, spichlerz, tzw. “górka” – Budynek z 1897 roku, piętrowy, drewniany o konstrukcji zrębowej, zbudowany z bali. Dach konstrukcji krokwiowej, dwuspadowy pokryty jest gontem drewnianym. Jest to typ spichlerza piętrowego z gankiem nadwieszanym na wysokości piętra i prowadzącym do znajdującego się tam pomieszczenia. Po dwóch stronach budynku znajduje się drewniana galeryjka z balustradą. W jego wnętrzu urządzona została Izba Pamięci Narodowej (m.in. 12 Pułku Piechoty AK) dla dokumentacji kampanii wrześniowej 1939 roku i działań wojennych.
Kuźnia (Trzopa, Gawrona) – Zbudowana z bali, o konstrukcji zrębowej z końca XIX wieku, przeniesiona na teren Skansenu w 1968 roku. We wnętrzu kuźni znajduje się pełne wyposażenie kowalskie.
Chałupa Wójta Maja (Kostkowioka) – Budynek zrębowy (świerkowy) z XVIII w. Jest to typ chałupy szerokofrontowej z jednotraktowym układem pomieszczeń – pod wspólnym dachem połączona jest część mieszkalna i gospodarcza. Dach o konstrukcji krokwiowej, dwuspadowy, kryty gontem drewnianym Wewnątrz wyposażenie średniozamożnej rodziny XVIII-wiecznej wraz z warsztatem tkackim.
Dzwonnica loretańska – Obiekt zrębowo-słupowy z 1937 roku, zbudowany na planie kwadratu. Został przeniesiony z przysiółka Wielka Polana w Sidzinie w 1991 roku. Nakryta ostrosłupowym daszkiem blaszanym, wspartym na drewnianych kolumnach. Wewnątrz znajduje się wystawa sakralna.
Młyn wodny – budynek konstrukcji szkieletowej, obity deskami z początku XX wieku, przeniesiony z Sidziny Kamycko-Zagrody w 2009 roku. Dach dwuspadowy, pokryty gontem drewnianym. Wewnątrz budynku znajduje się przeniesiony z Jordanowa zakład stolarski z XIX wieku.
Zagrodowa chałupa Gałki z Bystrej z końca XIX wieku, przeniesiona do Skansenu w 2009 roku. Obiekt zbudowany z drewna iglastego, reprezentuje typ zrębowy z dwuspadowym dachem krokwiowym. Jest to typ chałupy szerokofrontowej z jednotraktowym układem pomieszczeń, pod wspólnym dachem znajduje się część mieszkalna i gospodarcza. Dach o konstrukcji krokwiowej, dwuspadowy z nadwieszonym okapem, jest pokryty gontem. Wewnątrz budynku znajduje się obecnie biuro administracji oraz wystawa czasowa.
Ponadto ciekawostką jest plenerowa wystawa rzeźb z wierzeń ludowych „sidzińskie duchy”.
ZAWOJA
Kościół Św. Klemensa Biskupa i Męczennika – Obecna drewniana świątynia została wzniesiona w latach 1888–1919 na miejscu poprzedniej, również drewnianej, XVIII-wiecznej z wykorzystaniem materiałów po jej rozbiórce. Swym kształtem nawiązuje do wzorów niemieckich i szwajcarskich. Eklektyczny kościół o cechach budownictwa alpejskiego, zbudowany na planie krzyża łacińskiego, trójnawowy w układzie bazylikowym. Posiada charakterystyczną czterokondygnacyjną wieżę słupowo-ramową, przechodzącą stopniowo z kwadratu w ośmiobok, którą kryje hełm ostrosłupowy. Wewnątrz stropy wspierają żeliwne kolumny międzynawowe. Na uwagę zasługują polichromie figuralno-ornamentalne z 1930 roku, które są dziełem krakowskich artystów. Wyposażenie barokowe XVIII-wieczne: sześć drewnianych ołtarzy, drewniana ambona
i kamienna chrzcielnica z drewnianą pokrywą. W barokowym ołtarzu głównym znajduje się obraz Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej.
LACHOWICE
Kościół Św. Piotra i Pawła – drewniany, zrębowy z drewna jodłowego, wzniesiony w latach 1789-1792 na miejscu drewnianej kaplicy cmentarnej z 1707 roku. Świątynia jest orientowana, składa się z trzech części: wieży, nawy i prezbiterium.
Wieża konstrukcji słupowej XIX-wieczna, o pochyłych ścianach wspartych na słupach, szalowana deskami z nadwieszaną izbicą, przykrytą dachem namiotowym, zwieńczonym cebulastym hełmem. Prostokątna nawa i ośmiobocznie zamknięte prezbiterium z zakrystią o ścianach zewnętrznych oszalowanych deskami z oknami od południa, pokryte stromym gontowym dachem połaciowym. Na środku dachu nawy mieści się niewielka wieżyczka z sygnaturką. Świątynia otoczona jest częściowo oszalowanymi sobotami, krytymi gontowym dachem pulpitowym, w których umieszczono stacje Drogi Krzyżowej z 1846 roku. Wokół rosną pomnikowe lipy, dąb, sosna wejmutka, klony, jesiony i topole. Przy ogrodzeniu stoi drewniana dzwonnica z XIX w., czworokątna, z nadwieszoną izbicą i gontowym dachem.

6 s 4 lachowice

Drewniany kościółek w Lachowicach. Foto: Roman Żyła

    Wyposażenie wnętrza – barokowe: ołtarz główny oraz dwa boczne, ambona, konfesjonał i kamienna chrzcielnica kielichowa z drewnianą pokrywą z 1789 roku. Całość dopełniają barokowo-klasycystyczne organy w 1836 roku. Barokowy 3-kondygnacyjny ołtarz główny XIX-wieczny z wizerunkiem obrazu matki Bożej Niepokalanie Poczętej z XVII wieku, w typie bizantyjskiej Hodigitrii, pochodzący z dawnej kaplicy cmentarnej, przesłaniany obrazem Madonny z Dzieciątkiem. W mensie ołtarza znajdują się relikwie św. Klemensa i św. Innocentego, złożone podczas konsekracji w 1855 roku. Wnętrza ścian i sklepienia zdobi polichromia figuralno-ornamentalna z XIX wieku. Ponadto na sklepieniu prezbiterium namalowano wizerunek Niepokalanej, wzorowany na słynnym obrazie mistrza Murillo.
    Jest to jeden z najpiękniejszych kościołów drewnianych w Małopolsce, wytypowany w 2003 r. do wpisania na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO, na którą ostatecznie się nie dostał. Mieszkańcy okolicznych wsi używają ciekawego określenia, które tu przytaczam: „a w Lachowicach kościół z jedli”.
WĘGIERSKA GÓRKA
Browar Krajcar – Tutejszy browar restauracyjny został otwarty w 2019 roku przy ul. Zielonej, oferował nam 3 gatunki piw: Marcowe, Krajcar i Pszeniczne. Jest on filią Żywieckiego Browaru Rzemieślniczego Krajcar uruchomionego w Żywcu w roku 2012.

W trakcie trwania naszej wycieczki krajoznawczej zwiedziliśmy kilkadziesiąt obiektów w 6 miejscowościach po polskiej stronie, z terenu 2 województw, 3 powiatów i 6 gmin oraz
3 miejscowości po stronie słowackiej z obszaru kraju żylińskiego w 3 powiatach. Niniejszy opis uwzględnia tylko najciekawsze z nich. Jak widać, zrealizowaliśmy dość obszerny program w ciągu zaledwie dwóch dni wyjazdowych. Na zakończenie zapraszamy na kolejne Górnośląskie Sympozjum Krajoznawcze wiosną 2023 roku.

Opracował: Roman Żyła

Bibliografia: