Znam szlak zabytków techniki Województwa Śląskiego
REGULAMIN ODZNAKI KRAJOZNAWCZEJ
„ZNAM SZLAK ZABYTKÓW TECHNIKI WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO”
- Ustanawia się odznakę krajoznawczą „Znam Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego”, w skrócie zwaną „Znam Szlak Zabytków techniki”.
- Celem odznaki jest promocja atrakcji turystycznych województwa śląskiego, zwłaszcza jego dziedzictwa przemysłowego.
- Odznaka jest dwustopniowa (srebrna i złota). Limit wiekowy i czasowy jej zdobywania jest nieograniczony.
- Warunkiem zdobycia srebrnego stopnia jest uzyskanie w książeczce odznaki potwierdzenia zwiedzenia minimum 5 obiektów, w tym 3 z gwiazdką.
- Warunkiem zdobycia złotego stopnia odznaki jest uzyskanie w książeczce odznaki potwierdzenia zwiedzenia kolejnych 10 obiektów, w tym 5 z gwiazdką.
- Potwierdzeniem zwiedzenia obiektów z gwiazdką musi być pieczątka obiektu lub bilet wstępu, w pozostałych obiektach wystarczy pieczątka miejsce lub miejscowość.
- Odznakę można otrzymać honorowo.
- Odznakę weryfikuje zespół weryfikacyjny przy Regionalnej Pracowni Krajoznawczej PTTK w Katowicach, ul. Staromiejska 4, tel. 032 2539-352.
- Odznaka została zatwierdzona przez Zarząd Regionalnej Fundacji Turystyki i Krajoznawstwa PTTK w Katowicach. Autorem projektu odznaki i regulaminu jest Edward Wieczorek.
- Ostateczna interpretacja regulaminu należy do zespołu weryfikacyjnego.
- Za zwiedzenie wszystkich obiektów wyszczególnionych w książeczce odznaki zespół weryfikacyjny przyzna okolicznościowy dyplom.
OBIEKTY SZLAKU ZABYTKÓW TECHNIKI WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
Bielsko-Biała Budynek dworca PKP
Budynek dworcowy ważnej stacji węzłowej w Bielsku z l. 1889-90 (linie kolejowe z 1855, 1878 i 1888), zaprojektowany w stylu historyzmu przez Carla Schulza. Korpus główny ceglany, od strony peronów – wiata na żeliwnych kolumnach.
Bielsko-Biała Muzeum Techniki i Włókiennictwa *
Ślad tradycji włókienniczych Bielska-Białej – „śląskiego Manchesteru”, budynek dawnej fabryki Büttnera z kolekcją maszyn włókienniczych, poligraficznych oraz narzędzi, maszyn i urządzeń gospodarstwa domowego. W muzeum także kilka zabytkowych pojazdów strażackich z XIX i początku XX w.
Bytom Elektrociepłownia "Szombierki"
Dawna elektrownia systemowa „Szombierki” („Oberschlesien”), zbudowana w 1920 r. przez spółkę Schaffgotschów, wg proj. architektonicznego Georga i Emila Zillmannów. Stanowi dominantę w krajobrazie Bytomia. Najwyższy z jej trzech kominów ma 120 m wysokości. Od 1925 r. na wieży budynku znajduje się drugi w Polsce pod względem wielkości zegar o średnicy 5m. Rozebrana przez Rosjan w 1945 r., elektrownia została obudowana i kilkakrotnie zmodernizowana. W latach 70. XX w. przekształcono ją w elektrociepłownię. Obecnie nieczynna i pozbawiona urządzeń. Miejsce licznych imprez (wystawy, seminaria, konferencje, koncerty, występy).
Chorzów Wieża Wyciągowa Szybu "Prezydent"
Modernistyczna wieża z 1933 r. szybu ,,Wielki Jacek” (od 1937 r. ,,Prezydent”), proj. inż. Ryszarda Heilemana z Katowic, dawnej kopalni „Król”, założonej w 1791 r. przez F. W. Redena (wydobycie zakończono w 1995 r.). Żelbetowa wieża wysokości 42 m, z dwoma kołami linowymi o średnicy 5,5 m, jest punktem widokowym na dawny kompleks kopalniany. W jej sąsiedztwie zachowały się niektóre budynki pokopalniane (m.in. straży pożarnej, kasyna, skraplarni powietrza, dom sztygarów), tworzące wraz z wieżą kompleks „Sztygarka”. Na jego terenie działają restauracja „Sztygarka”, kawiarnia „Pod Wieżą”, pensjonat oraz Day SPA.
Cieszyn Muzeum Drukarstwa *
Muzeum powstało w 1996 r. z inicjatywy firmy PRODRUK i jej prezesa Karola Franka. Firma zgromadziła maszyny i urządzenia poligraficzne, które przekazano na rzecz Muzeum Drukarstwa. Jest to obecnie jeden z najlepiej zachowanych i najpełniejszych typograficznych zbiorów drukarskich, obejmujący m.in. kaszty z czcionkami, linotypy, maszyny drukujące i introligatorskie. Od 2004 r. zawiaduje nim Stowarzyszenie Muzeum Drukarstwa. Zwiedzający mają okazję poznać historię druku i dzieje drukarstwa na ziemi cieszyńskiej, cykl produkcji druku typograficznego oraz wziąć udział w warsztatach graficznych czy zajęciach plastycznych.
Czeladź Galeria "Elektrownia" *
Elektrownia z 1903 r. stanowi część dawnego kompleksu kopalni „Saturn”, uruchomionej w 1887 r. przez księcia Hugo von Hohenlohe Oehringen. W 1899 r. kopalnię kupiło Towarzystwo Górniczo-Przemysłowe „Saturn”, które dokonało jej modernizacji i rozbudowy, a także budowy elektrowni. Wśród zachowanych urządzeń zachował się m.in. blok energetyczny (sprężarka i generator) firmy „Oerlikon” z 1903 r., prądotwórczy zespół rezerwowy (generator synchroniczny i silnik prądu zmiennego) firmy Brown Boveri & Co oraz zespół zasilania pomp odwadniających z silnikiem Siemens und Halske. Elektrownia pracowała do 1996 r. Od 2005 r. stanowi siedzibę Galerii.
Częstochowa Muzeum Górnictwa Rud Żelaza *
Stała ekspozycja poświęcona tradycjom górnictwa rud żelaza w regionie częstochowskim. W sztucznych podziemiach, w scenerii chodników i wyrobisk kopalnianych, urządzono wystawę sprzętu górniczego, pochodzącego z zamkniętej kopalni rudy żelaza „Szczekaczka” w Brzezinach. Wystawę uzupełniają dawne mapy górnicze, projekty kopalń, maszyny, urządzenia i narzędzia górnicze
Częstochowa Muzeum Historii Kolei
Ulokowane w budynku dworca Częstochowa-Stradom z 1911 r., przebudowanego ok. 1980 r., na linii herbskiej. Wśród eksponatów m.in. sygnały i tarcze do oznakowania pociągów, wyposażenie konduktora, dokumenty i stare fotografie.
Częstochowa Muzeum Produkcji Zapałek *
W czynnych do dziś Zakładach Przemysłu Zapałczanego, założonych w l. 1880-82 przez Karola von Gehliga i Juliana Hucha, urządzono unikalne w skali europejskiej muzeum. Jego główną atrakcją jest pracująca zabytkowa linia technologiczna produkcji zapałek z lat 30. XX w.
Dąbrowa Górnicza Kopalnia Ćwiczebna Muzeum Miejskiego "Sztygarka" *
Kopalnię ćwiczebną założono w 1927 r. dla szkolenia uczniów Państwowej Szkoły Górniczej i Hutniczej im. S. Staszica, w pokładach nr 401 i 402 pola górniczego kopalni „Paryż”. W liczących 800 m długości chodnikach i wyrobiskach położonych na trzech poziomach, połączonych upadowymi, umieszczono maszyny i urządzenia górnicze (m.in. kombajn węglowy KWB 3, urządzenia transportowe, elektryczne, wentylacyjne, elementy obudowy), ukazujące pracę górników w 2. poł. XX w. Do roku 1994 służyła celom szkoleniowym. Po remoncie oddano ją zwiedzającym.
Gliwice maszt Radiostacji Gliwickiej
Jedna z najwyższych w świecie budowla drewniana (111 m), zbudowany w 1935r. z modrzewia unikalny zabytek techniki, miejsce hitlerowskiej prowokacji gliwickiej w przededniu wybuchu II wojny światowej. Obecnie Muzeum Radia i Sztuki Mediów.
Gliwice Muzeum Odlewnictwa Artystycznego *
W 1796 r. powstała Królewska Huta Żelaza z pierwszym na kontynencie wielkim piecem opalanym koksem, później Królewska Odlewnia Żeliwa, przekształcona w „fabrykę pomników” – Gliwickie Zakłady Urządzeń Technicznych. W 1991 r. uruchomiono w niej pierwszą ekspozycję odlewów artystycznych. Obecnie w nowej siedzibie i nowej aranżacji prezentuje wiele oryginalnych odlewów z XIX w.: rzeźb, medali, biżuterii i detali architektonicznych. Stała ekspozycja poświęcona tradycjom górnictwa rud żelaza w regionie częstochowskim. W sztucznych podziemiach, w scenerii chodników i wyrobisk kopalnianych, urządzono wystawę sprzętu górniczego, pochodzącego z zamkniętej kopalni rudy żelaza „Szczekaczka” w Brzezinach. Wystawę uzupełniają dawne mapy górnicze, projekty kopalń, maszyny, urządzenia i narzędzia górnicze
Gliwice Muzeum Techniki Sanitarnej *
Unikalne w skali kraju muzeum mieszczące się w czynnej, nowoczesnej Centralnej Oczyszczalni Ścieków, ukazujące zwiedzającym cały proces oczyszczania ścieków. W budynku dawnej przepompowni l. 1909-11 eksponowane są dawne urządzenia techniki sanitarnej.
Górnośląskie Koleje Wąskotorowe *
Najstarsza na świecie czynna kolej wąskotorowa z 1853 r.. Trasa Bytom – Tarnowskie Góry – Miasteczko Śląskie (22 km) to fragment dawnej 160-kilometrowej sieci. W sezonie kursują po niej składy turystyczne, mijając po drodze m.in. dawną Elektrownię „Szombierki” (1920), lokomotywownię Bytom-Karb Wąskotorowa z zabytkowym taborem GKW, wyrobiska dawnych kamieniołomów dolomitu w Suchej Górze i Zabytkową Kopalnię Srebra w Tarnowskich Górach.
Karchowice Zabytkowy Zakład Produkcji Wody „Zawada” *
Ujęcie wody dla aglomeracji górnoślaskiej: budynek biura z 1895 r. oraz modernistyczna, ceglana pompownia z 1929 r. z kompletnie zachowanym wyposażeniem ruchu parowego stacji pomp na dawnych stanowiskach pracy (m.in. zespoły pompowe, turbiny i kompresory z 1925 r.) oraz współczesnymi urządzeniami produkcyjnymi.
Katowice Galeria Szyb Wilson
Budynek cechowni i łaźni dawnego szybu „Richthofen” („Wilson”) kopalni „Giesche” („Wieczorek”) z 1918 r.(proj. bracia Zillmannowie), po likwidacji zaadaptowany przez firmę "Pro Inwest" na galerię sztuki nowoczesnej.
Katowice osiedle górnicze Giszowiec
Rzadka w skali europejskiej kolonia górnicza kopalni „Giesche” („Wieczorek”) o niepowtarzalnym klimacie „miasta-ogrodu”, zbudowana przez braci Zillmannów w l. 1906-10. Zachowało się kilka kwartałów domów mieszkalnych, dawna karczma, nadleśnictwo, szkoły i sklepy.
Katowice osiedle górnicze Nikiszowiec
Niezwykle malownicza kolonia robotnicza kopalni „Giesche” („Wieczorek”) z l. 1908-15, proj. braci Zillmannów, którą tworzy 9 zwartych kwartałów budynków, połączonych charakterystycznymi przewiązkami, oraz kościół parafialny Św. Anny z 1927 r. Tło wielu filmów o Górnym Śląsku.
Łaziska Górne Muzeum Energetyki *
Jedyne w tej branży muzeum, urządzone w budynku dawnej rozdzielni 60 kV na terenie Elektrowni „Łaziska”. Prezentuje bogaty zbiór eksponatów z branży energetycznej: od maszyn i agregatów, urządzeń pomiarowych i oświetleniowych po dokumenty, fotografie i pamiątki. Istnieje także możliwość zwiedzenia jednej z najnowocześniejszych w kraju elektrowni.
Mysłowice Centralne Muzeum Pożarnictwa *
Największe w kraju muzeum pojazdów i sprzętu pożarniczego oraz tradycji ochrony przeciwpożarowej od pocz. XVIII w. po czasy współczesne. Wśród ponad 9 tys. eksponatów m.in. najstarsza w Polsce sikawka konna z 1717 r., kolekcja sztandarów i hełmów paradnych.
Pszczyna Muzeum Prasy Śląskiej *
Jedno z kilku w Polsce Muzeum Prasy i Drukarstwa, mieszczące się w kamieniczce z końca XVIII w. Wśród eksponatów: zbiory dawnej prasy i maszyny drukarskie z XIX i pocz. XX w., z możliwością własnoręcznego odbicia pamiątkowego druku.
Radzionków Muzeum Chleba *
Jedyne w tej części Europy muzeum pokazujące historię chleba oraz narzędzia i maszyny do jego wytwarzania. Zwiedzający mają niepowtarzalną okazję własnoręcznego wypieku bułek. Znajduje się tu także rekonstrukcja dawnej izby szkolnej oraz wystawa sprzętów, przyrządów i pomocy szkolnych.
Ruda Śląska kolonia robotnicza „Ficinus” w Wirku
Gruntownie zrewaloryzowany, unikatowy zespół 16 budynków kolonii „Ficinus”, posiadających kamienny parter (rzadkość na Górnym Śląsku) i murowane piętro, zbudowanej w 1867 r. dla górników kopalni „Gottessegen” („Wirek”).
Rudy Skansen Kolei Wąskotorowej *
Stacja i trzytorowa hala lokomotywowni kolei wąskotorowej Gliwice – Racibórz Płonia z l. 1897-1903, przekształcona w skansen kolei wąskotorowej. Do zespołu stacyjnego należy też wodna wieża ciśnień, parterowe budynki gospodarcze i drewniana wiata. Wśród eksponatów 8 lokomotyw i kilkanaście wagonów. Skansen oferuje przejazdy turystyczną kolejką lub drezyną na trasie Rudy – Paproć – Rudy (8 km).
Rybnik zabytkowa kopalnia „Ignacy” *
Zespół zabudowań dawnej kopalni „Hoym” („Ignacy”) z szybami „Głowacki” i „Kościuszko”, dwiema czynnymi maszynami wyciągowymi z l. 1900 i 1920 oraz budynkami pomocniczymi.
Sosnowiec budynek dworca PKP Sosnowiec Główny
Zabytkowy, neoklasycystyczny budynek dworca kolejowego z 1859 r., niegdyś granicznej stacji odnogi ząbkowicko-katowickiej Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej. Towarzyszyły mu zabudowania Komory Celnej, domy pracowników i – istniejący do dziś – kościół „kolejowy”.
Tarnowskie Góry Zabytkowa Kopalnia Srebra *
Fragment kilkudziesięciokilometrowych podziemnych wyrobisk, chodników i sztolni odwadniających kopalń rud ołowiu, srebra i cynku, działających od XV do początku XX w. Poprowadzona tu na głębokości ok. 50 m podziemna trasa turystyczna ma 1700 m długości, w tym 270-metrowy odcinek pokonywany łodziami. W budynku nadszybia znajduje się ekspozycja muzealna, bar i sklepik z pamiątkami, obok – skansen maszyn parowych.
Tarnowskie Góry Sztolnia Czarnego Pstrąga *
Wpisany na listę Pomników Historii, 600-metrowy fragment XIX-wiecznej sztolni „Fryderyk”, odwadniającej tarnogórskie podziemia, który pokonuje się łodziami. W odległości 1 km wylot Sztolni, ujęty w zabytkową „Bramę Gwarków”.
Tychy Tyskie Browarium *
Zlokalizowane na terenie Tyskich Browarów Książęcych w zabytkowym budynku z 1902 muzeum piwowarstwa, kino 3D i pub. Uzupełnieniem jest udostępniony do zwiedzania zabytkowy browar, założony w 1629 r. oraz sklep z pamiątkami i gadżetami marki „Tyskie”
Ustroń Muzeum Hutnictwa i Kuźnictwa im. Jana Jareckiego *
Zabytkowy budynek dawnej huty „Klemens” (istniała w l. 1772-1897) z 1868, od 1986 muzeum tradycji hutniczych i kuźniczych Ustronia. Oprócz ekspozycji technicznej prezentuje zbiory kultury i sztuki ludowej regionu.
Zabrze Muzeum Górnictwa Węglowego *
Ulokowane w budynku dawnego Starostwa Powiatowego z 1875 r. jedyne w Polsce muzeum z bogatymi zbiorami z zakresu historii górnictwa, techniki górniczej, kultury górniczej, piśmiennictwa i prasy górniczej. Jego oddziałem jest Skansen Górniczy „Królowa Luiza”.
Zabrze Skansen Górniczy „Królowa Luiza” *
Zespół obiektów jednej z najstarszych na Górnym Śląsku kopalń węgla, składający się z części powierzchniowej z wieżą szybu „Carnall” i czynną parową maszyną wyciągową z 1915 r. oraz części podziemnej na głębokości 35 m, z labiryntem chodników i wyrobisk długości 1560 m wraz z czynnymi urządzeniami do urobku węgla i kolejką podziemną.
Zabrze Szyb „Maciej” *
Zabudowania szybu „Maciej” z pocz. XX w. (dawnego „West-Schacht” kopalni węgla kamiennego „Concordia”). Od 1995 r. stanowi głębinowe ujęcie wody. W budynku maszynowni czynna dwubębnowa maszyna wyciągowa Siemens-Schuckertwerke. Istnieje możliwość wejścia na wieżę wyciągową.
Zabrze Zabytkowa Kopalnia Węgla Kamiennego „Guido” *
Unikatowy w skali europejskiej fragment kopalni założonej w 1855 r., po zakończeniu eksploatacji pełniącej funkcję węzła odwadniającego, kopalni doświadczalnej, a od 1982 – Skansenu Górniczego. Szybem „Kolejowy” odbywa się zjazd na głębokość 170 m (w przyszłości także 320 m), gdzie w zachowanych wyrobiskach, chodnikach i komorach wyeksponowano narzędzia i maszyny górnicze. W podziemiach także „Poziom Sztuki” – kino, galeria, teatr, prezentacje multimedialne. W budynku nadszybia sklepik z pamiątkami.
Zawiercie Huta Szkła "Zawiercie" *
Założona w 1884 r. przez firmę „S. Reich i Spółka” huta jest cenionym w kraju producentem szkła kryształowego. Część produkcji odbywa się tradycyjnymi metodami (dmuchanie, szlifowanie ręczne itp.). Zwiedzanie przebiega w czasie normalnej produkcji, a zwiedzający przyglądają się procesowi topienia i formowania szkła, zdobienia i polerowania, narzędziom do ręcznego formowania szkła oraz ekspozycji muzealnej, pokazującej wzornictwo zakładu na przestrzeni lat. Na terenie zakładu działa sklep firmowy.
Żywiec browar i Muzeum Browaru Żywiec *
Dawny Browar Arcyksiążęcy z 1856 r., z zachowaną zabytkową XIX-wieczną zabudową oraz częściowo wyposażeniem (dawne kotły warzelne). Oprócz części zabytkowej – współczesna, z jedną z największych na świecie kadzi filtracyjnych. W trakcie zwiedzania poznaje się proces produkcji piwa w jednym z największych browarów w Polsce. W najstarszej części zakładu – kutych w skale piwnicach leżakowych – jedno z nielicznych w Europie Muzeum Browaru, pokazujące 150-letnią historię poprzez archiwalia, eksponaty i multimedia, a także klimat epoki poprzez rekonstrukcję zabytkowych uliczek, pracowni, sklepu, karczmy. Przy Muzeum działa sklep z pamiątkami i gadżetami marki Żywiec.