XXX Górnośląskie Sympozjum Krajoznawcze

kg 33 sympozjum 1    W dniach 9-10 maja 2015r. odbyło się XXX Górnośląskie Sympozjum Krajoznawcze pod tytułem „Morawy – bliskie sąsiedztwo” na obszarze czeskich Moraw. Trasa naszej wycieczki obejmowała dwie krainy Moraw: Środkowe i Zachodnie. W imprezie uczestniczyło 60 osób z terenu naszego województwa. Imprezę prowadził pilot-przewodnik Edward Wieczorek, a bazą noclegową była bursa Szkoły Hotelarskiej i Usług SŠHS – Pavlákova w Kromeryżu. Na jej terenie zorganizowano również spotkanie integracyjne osób biorących udział w wyjeździe. Program zwiedzania rozłożony został na dwa dni.
Dzień 1: Katowice – Bouzov – Ołomuniec – Kromierzyż
Dzień 2: Kromierzyż – Katowice
    Wycieczka miała charakter autokarowo-pieszy, każdego dnia oprócz przemieszczania się autokarem między poszczególnymi miejscowościami, przechodziliśmy pieszo po kilka kilometrów. Głównym celem było poznanie najciekawszych zabytków architektury, układów urbanistycznych i innych atrakcji regionu Moraw.
    Dla przypomnienia uczestnikom i zachęty do odwiedzenia – Czytelnikom, przytaczamy krótkie opisy zwiedzanych miejscowości.

BOUZOV
    Główną atrakcją tej niewielkiej miejscowości, leżącej 35 km na płn. zach. od Ołomuńca jest zamek krzyżacki. Zamek był pierwotnie gotycki z XIV w., a pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1317 r., kiedy jego właścicielem był Buz z Bouzova. Właściciele, zresztą zmieniali sie na przestrzeni wieków. W 1558 r. spłonął i przez prawie 60 lat pozostawał opuszczony. Od 1617 r. rozpoczęto częściową przebudowę obiektu w stylu renesansowym. Od 1696 do 1939 r. był w rękach Zakonu Krzyżackiego (Zakon Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie). W tym czasie początkowo zamek stopniowo popadał w ruinę. Dopiero w latach 1895-1910 nastąpiła jego gruntowna przebudowa, mająca na celu przywrócenie jego średniowiecznego kształtu jako reprezentacyjnej romantycznej siedziby w duchu gotyckim i renesansowym. Przebudowa została zlecona przez Wielkiego Mistrza Zakonu Arcyksięcia Eugeniusza Habsburga monachijskiemu profesorowi architektury Georgowi Josephowi Hauberriserowi. W l. 1939-45 zamek został przejęty przez Niemców i stał się siedzibą jednostki SS. Po II Wojnie Światowej przeszedł na własność państwa czechosłowackiego i dziś doskonale utrzymany – pełni rolę muzealną. We wnętrzach z bogatą dekoracją malarską i rzeźbiarską można obejrzeć m.in.: luksusowe apartamenty Wielkiego Mistrza, salę kolumnową, pokoje książęce i dla gości, kaplicę oraz zbrojownię, zamkowe kuchnie, a także system obronny. Wizytówką zamku jest ok. 60 metrowa wieża strażnicza. W 1999 roku zamek został uznany za narodowy zabytek kultury w Republice Czeskiej.

Zamek Bouzov, foto Edward Wieczorek

OLOMOUC (Ołomuniec)
    Pałac Arcybiskupi – w obecnym miejscu pierwszy budynek renesansowy powstał w XVI wieku, gdyż poprzednia siedziba biskupa mieściła się przy katedrze. W trakcie wojny trzydziestoletniej w latach 1642-50 pałac został splądrowany, wypalony i zniszczony przez okupacyjne wojska szwedzkie. Odbudowany na modłę barokową w latach 1665-85 według projektu Filipa Luchesego, a po jego śmierci prace kontynuował Giovanni Tencella. Układ przestrzenny budowli tworzy siedem skrzydeł dwukondygnacyjnych z wewnętrznym dziedzińcem oraz długa frontowa fasada z trzema portalami. We wnętrzach zachowało się m.in.: barokowe wyposażenie i sztukaterie oraz freski. W rezydencji udostępniono do zwiedzania sale: reprezentacyjne, Uroczystą, Tronową, Złotą, Audiencyjną, a także: Bibliotekę, Pokój Zielony, Gabinet i Kaplicę. Pomieszczenie te kryją wiele dzieł sztuki oraz wyrobów artystycznych od średniowiecza do XIX wieku. W pałacu tym proklamowano Franciszka Józefa I cesarzem w 1848 roku.
    Brama Terazjańska – barokowa brama wybudowana w latach 1752-53, której nazwa powstała na cześć Marii Teresy i związana jest z jej pobytem w Ołomuńcu.
    Katedra Św. Wacława – pierwotna romańska powstała w tym miejscu w latach 1107-1131, natomiast wykończony została dopiero w 1141 roku. Do dnia dzisiejszego pozostało niewiele śladów tamtej budowli. Poważnie uszkodzona przez pożary w 1204 i 1265 roku doprowadziły do gruntownej przebudowy na styl gotycki w wieku XIII i XIV. Wtedy to wybudowano nową trzynawową halę pozostawiając jedynie romański dwuwieżowy fronton i kryptę. W latach 1504-16 wzniesiono nowe gotyckie prezbiterium. Następna renesansowa przebudowa polegała na dobudowaniu środkowej wieży w latach 1589-95 oraz w 1582-91 kaplicy Św. Stanisława. Kolejna barokowa przebudowa prezbiterium oraz krypt miała miejsce w latach 1616-18, wówczas również uległo zmianie wyposażenie jej wnętrza. Po kolejnym pożarze katedry od uderzenia pioruna w 1803 roku, dokonano nowej aranżacji trójwieżowej fasady na styl klasycystyczny. Dzisiejszy kształt świątynia zawdzięcza przebudowie do pierwotnego stylu gotyckiego w latach 1883-92 pod okiem Gustawa Meretty, a po jego śmierci Richarda Volkela. Podczas regotyzacji dobudowano m.in.: kaplicę muzyczną Św. Cyryla i Metodego, wieżę południową o wysokości 102 m, natomiast usunięto wieżę środkową. Ponadto prace wewnątrz doprowadziły do zmiany barokowych ołtarzy na neogotyckie, dodano kraty oraz witraże. Restauracja i odnowienie katedry miało miejsce w latach 1971-77, kolejny remont generalny prowadzony był w trzech etapach w okresie lat 2000-2007. Wewnątrz znajdują się organy wykonane przez firmę Rieger-Kloss z Krnova: na chórze nawy z 1886 roku o 3200 piszczałkach i nowe w prezbiterium z 1977 roku o 1695 piszczałkach. Z wyposażenia na uwagę zasługują: barokowe stelle, renesansowe rzeźby, liczne relikwiarze, cenne nagrobki, freski i malowidła. Ciekawostkami dotyczącymi tego obiektu są: najwyższa wieża oraz największy dzwon na Morawach i drugie co do wielkości w Czechach (dotyczy obu obiektów).

Katedra św. Wacława i kaplica Anny (z lewej) foto Edward Wieczorek

    Kaplica Św. Anny – jednonawowa, znajduje się bezpośrednio przy katedrze. Pierwotna kaplica została w latach 1306-1349 przebudowana na gotycką, a następnie w stylu renesansowym. Służyła do przechowywania relikwii ręki Św. Anny Samotrzeć oraz od XVII wieku była miejscem wyborów biskupów i arcybiskupów ołomunieckich. W 1617 roku przebudowano ją w stylu manieryzmu.
    Kościół Św. Maurycego – potężny kościół z dwiema asymetrycznymi wieżami przypomina średniowieczną warowną twierdzę. Tę gotycką, halową, trzynawową świątynię, której budowę rozpoczęto w 1412 roku (wieża i kaplica), kontynuowano etapami: w 1443 roku (korpus i zadaszenie), a w 1483 roku (sklepienia i prezbiterium). W latach 1508 i 1540 wykonano kolejne przebudowy i rozbudowy. Dwa wieki później w latach 1740-1745 nastąpiła barokowa przebudowa świątyni oraz zainstalowano organy. Instrument ten z warsztatu Michaela Englera posiada ponad 10.000 piszczałek i jest zaliczany do największych w Europie Środkowej. Wewnątrz rzucają się w oczy piękne witraże oraz malowidło ścienne z 1505 roku przedstawiające patronów Norymbergii. Jedna z wież kościoła o wysokości 46 metrów jest udostępniona jako punkt widokowy.
    Kościół ten został wpisany na listę narodowych zabytków kultury w Republice Czeskiej.

kg 33 sympozjum 4Złota kareta biskupia w Muzeum Archidiecezjalnym, foto Edward Wieczorek

    Kościół Panny Maryi Śnieżnej – barokowy, wzniesiony w latach 1712-19 przez jezuitów na miejscu starszej świątyni. Warto zwrócić uwagę na monumentalny portal wejściowy z kolumnami, balkonem z balustradą i kartuszem herbowym. W latach 1716-1778 służył jako kościół uniwersytecki. Do świątyni przylegają zabudowania XVIII wiecznego kolegium jezuickiego. Wyposażenie wnętrza głównie barokowe, szczególnie przykuwają wzrok malowidła na sklepieniach oraz stiuki. W ołtarzu głównym został umieszczony wizerunek madonny z ok. 1380 roku. Ostatnimi laty przeszedł gruntowne prace restauratorskie.
    Kaplica Św. Jana Sarkandra – pierwotnie w tym miejscu mieścił się areszt oraz więzienie, w którym w 1620 roku przesłuchiwano i torturowano księdza Jana Sarkandra (kanonizowany 21 maja 1995 roku). Następnie powstała tutaj barokowa kaplica pod wezwaniem Wszystkich Świętych Męczenników wystawiona w latach 1672-73. Obecny jej neobarokowy kształt zawdzięczamy odbudowie i przebudowie na przestrzeni lat 1909-1912. Tuż obok kaplicy na dziedzińcu znajduje się fontanna „Źródło życia” autorstwa Otomara Olivy, do której wody pobierane są z podziemnego więziennego źródła.
    Górny Rynek – jest największym placem i jednocześnie najcenniejszym historycznie centrum miasta. Znajduje się tu m.in.: ratusz, kamienice, fontanny i Kolumna Trójcy Przenajświętszej.
    Ratusz – Pierwotnie drewniany wybudowany w latach 1410-11, spłonął około 1417 roku. Kolejną budowlę w stylu gotyckim wzniesiono w okresie 1420-1443 tym razem z kamienia łamanego na planie zbliżonym, do tego który przetrwał do dnia dzisiejszego. Był to rozległy gmach trójskrzydłowy, parterowy pełniący wówczas dwie funkcje ratusza oraz targowej hali kupieckiej. Pierwszej jego przebudowy dokonano w 1474 roku, kiedy to dodano kondygnacje oraz połączono skrzydła. Następnie w 1488 roku oddano do użytku kaplicę Św. Hieronima. Kolejne tym razem renesansowe przebudowy i rozbudowy miały miejsce w 1529, 1591, a także 1601-07, kiedy to podniesiono również wieżę do obecnej 75 metrowej wysokości. Wiek XVIII zbarokowizowanie obiektu. Kolejna przebudowa w latach 1898-1904 na styl neogotycki i historyzmu romantycznego. Ostatnie prace konserwatorskie przeprowadzono w latach 90 XX wieku. Ratusz zbudowany na planie zbliżonym do prostokąta, piętrowy z zewnętrznymi schodami ozdobionymi herbami i renesansową loggią o trzech arkadach oraz ciekawymi podcieniami. Przyciąga uwagę Zegar astronomiczny, o którym pierwsza wzmianka pochodzi z 1519 roku. Na przestrzeni wieków wielokrotnie podlegał rekonstrukcjom i remontom m.in.: 1573-75, 1661-62, 1746-47, 1800, 1811, 1898 i 1947-55. Przeszedł wiele zmian swej postaci z gotyckiej, później renesansowej oraz barokowej, następnie neogotyckiej i wreszcie socrealizmu. Ostatnia renowacja przeprowadzona przez Karola Svolinskiego w latach 1947-55 doprowadziła do zastąpienia świętych postaciami robotników, ponadto został on unowocześniony i rozbudowany.
    Kolumna Trójcy Przenajświętszej – pamiątkowa kolumna wzniesiona w latach 1716-1754 reprezentująca styl baroku ołomunieckiego o wysokości 35m. Została ona zaprojektowana przez Wacława Rendera, natomiast większość rzeźb wykonał Ondrej Zahner. Dekorację rzeźbiarską stanowi: 18 posągów świętych, 12 figur Niosących Światło oraz 6 reliefów apostołów. W jej wnętrzu znajduje się niewielka kaplica.
Obiekt wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO w 2000 roku.

kg 33 sympozjum 5

Kolumna Trójcy Przenajświętszej, foto Edward Wieczorek

Fontanny:
    Cezara – największa z konnym pomnikiem mitycznego założyciela miasta Gajusza Julisza Cezara, barokowa z 1725 roku. Wykonana przez rzeźbiarza Jerzego Schaubergera. Posąg wzorowany jest na rzeźbie Konstantyna Wielkiego z watykańskiego Scala Regia.
    Herkulesa – trzymającego białą orlicę, symbol miasta. Barokowa zbudowana w roku 1687 przez rzeźbiarza Michaela Mandika, a następnie w 1716 roku przesunięta przez Wacława Rendera na obecne miejsce.
    Ariona – współczesna wystawiona w 2002 roku autorstwa Ivana Theimera i Angeli Chaintelli. Przedstawia antycznego poetę i wzorowana jest na pierwotnym projekcie z 1751 roku.
Zespół fontann został wpisany na listę narodowych zabytków kultury w Republice Czeskiej.
    Dolny Rynek – Jest to drugi pod względem wielkości plac miasta, w centrum którego umiejscowiony został barokowy słup maryjny (Kolumna Mariacka) wystawiony w latach 1713-1716 po epidemii dżumy, autorstwa Wacława Rendera. Przedstawia u dołu ośmiu świętych patronów chroniących przed dżumą i górującej figury NMP na szczycie kręconej kolumny. Ponadto znajdują się tu dwie kolejne barokowe fontanny: Neptuna w otoczeniu koni morskich z roku 1683 wykonana przez Wacława Schullera i Michaela Mandika oraz Jowisza wykonana w 1735 roku przez Filipa Sattlera ustawiona w miejscu pierwotnej fontanny Świętego Floriana z 1707 roku. Dominantą dolnego rynku stanowi zespół klasztorny Kapucynów z kościołem Zwiastowania Marii Panny umiejscowiony w narożu. Ta jednonawowa budowla wystawiona w latach 1655-1661 ma prostą konstrukcję z dwiema kaplicami i prostokątnym prezbiterium oraz wysoki trójkątny fronton. Na uwagę zasługuje również XVI wieczny narożny renesansowy pałac Hauenschilda, w którym mieszkał Wolfgang Amadeusz Mozart.

Drugiego dnia zobaczyliśmy i zwiedziliśmy następujące miejscowości oraz obiekty:

KROMERIZ (Kromierzyż)
    Kościół Św. Maurycego – gotycki, halowy, trójnawowy, budowany etapami w latach 1412-1483 na miejscu pierwotnego romańskiego z 1260 roku. W latach 1412-35 zbudowano nawę główną oraz dwie wieże, do połowy XV wieku dokończono nawy boczne, a prezbiterium ukończono w 1843 roku. W 1572 roku nastąpiła jego pierwsza renesansowa rozbudowa. Po pożarze w 1709 roku został przebudowany na styl barokowy. Wewnątrz organy ze śląskiej szkoły wykonane przez Michaela Englera w 1745 roku. Następnie świątynię przebudowano w duchu historyzmu w połowie XIX wieku. W latach 1869-1908 kościół regotyzowano.
    Zamek Arcybiskupi – pierwotny wzniesiony w narożu murów miejskich w XIII wieku (przypuszczalnie 1266 rok) jako budowla jednopiętrowa. Został on zniszczony i spalony przez wojska szwedzkie w latach 1643-45. Odbudowany w latach 1649-86 w stylu barokowym, piętrowy czteroskrzydłowy budynek z wewnętrznym dziedzińcem przez architektów włoskich. Jest unikalnym przykładem siedziby arystokratycznej z zachowanym wyposażeniem wnętrz. Mieści się tu ponad 40 komnat, a wśród nich: Sypialnia, Sala Narad, Sala Tronowa, Sala Wasalska, Pokój Cesarski, Sala Sejmowa. Wieża zamkowa, ośmioboczna o wysokości 84 m z tarasem widokowym powyżej 40 m, na który prowadzi ponad 200 schodów.
    Bezcenne kolekcje dzieł sztuki w całym obiekcie szacuje się na ok. 130 000 pozycji. Znajduje się tu biblioteka założona w 1649 roku, w której zgromadzono blisko 34 000 tomów starodruków oraz ponad 300 rękopisów. Ogólną liczbę pozycji wraz z archiwum muzycznym oblicza się na 90 000 woluminów. Ponadto galeria obrazów największa na Morawach licząca ponad 500 płócien, wśród których jest również obraz Tycjana „Apollo i Marsjasz” z 1571 roku. Kolejną ciekawostką obiektu jest Mennica Biskupia, w której prezentowanych jest ponad 10 000 monet. Na koniec warto jeszcze zajrzeć do piwnic winnych znajdujących się 6 m pod poziomem pałacowego dziedzińca o pojemności 18 000 litrów.
    Zamek otacza park o charakterze krajobrazowym w stylu angielskim o powierzchni 64 ha. Pierwotne barokowe założenie z 1509 roku Ogrodu Pałacowego o powierzchni ok. 34 ha składało się z kilku części: ogrodu warzywnego, sadu oraz stylowego parku krajobrazowego. Został przekomponowany do dzisiejszej postaci i rozmiarów na przestrzeni XIX wieku. Posadzono w nim 200 gatunków rzadkich i egzotycznych drzew z całego świata. Ponadto można tu odnaleźć małą architekturę romantyczną w stylu historyzmu, staw Chotka i kącik zoologiczny.
    Obiekt wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO w 1998 roku.

kg 33 sympozjum 6Kromieryż, fragment rynku z kolumna morową i zamkiem biskupim, foto Edward Wieczorek

    Ogród kwiatowy – położony jest ok. 1 km od zamku arcybiskupiego po przeciwległej części miasta. Został założony w 1665 roku na planie prostokąta o powierzchni ok. 11 ha w stylu francuskim o cechach późnego renesansu i wczesnego baroku. Ogród ten składa się jakby z dwóch części: rabat kwiatowych, klombów, żywopłotów oraz dawnej szkółki sadowniczej. Corocznie jest obsadzany 20 000 roślinami kwiatowymi. Wśród zielonych labiryntów, rabat i klombów tryskają fontanny: Lwa i Trytrona. Główna oś przebiega w środku, gdzie stoi ośmioboczny pawilon ozdobiony malowidłami i stiukami z umieszczonym wewnątrz wahadłem Foucaulta. Jego północną stronę zamyka kolumnada długości 244 m z rzeźbami antycznych bóstw, a także innych postaci historycznych starożytności. Budowla ta została wykonana w 1671 roku według projektu Giovanniego Tencalli. Na terenie ogrodu odnajdziemy również dwie szklarnie z wyjątkową kolekcją tropikalnej flory, baseny pstrągowe, sztucznie usypane wzgórza.
    Obiekt wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO w 1998 roku.

kg 33 sympozjum 7Kromieryż, fragment Ogrodu Kwiatowego z Pawilonem, foto Edward Wieczorek

    Rynek – założony ok. 1260 roku, otoczony kamienicami i domami m.in. XVI i XVII wiecznymi. Na jego środku stoją: fontanna z 1655 roku oraz kolumna morowa z 1680 roku. W jednej z jego pierzei znajduje się Ratusz wybudowany w latach 1550-1611. Budynek pierwotnie jednopiętrowy z 41 m wieżą został w 1850 przebudowany, rozbudowany i podwyższony.
Ponadto na tym głównym placu miasta można znaleźć m.in.: Muzeum Kromierzyża, Browar Czarny Orzeł.
    Kościół Św. Jana Chrzciciela – wybudowany w latach 1735-1768 przez pijarów na miejscu dawnego romańskiego należącego do zakonu joannitów. Został zaprojektowany przez Ignacego Cyraniego i reprezentuje styl barokowy. Świątynia na planie prostokąta o wymiarach wynoszących: 42 m długości, 15 m szerokości i 35 m wysokości kopuły. Obiekt ten był remontowany w latach 1958 i 1984.

kg 33 sympozjum 8

Kromieryż, plac Masaryka z dawną Szkołą Realną i kościołem św Jana Chrzciciela, foto Edward Wieczorek

    W trakcie trwania nasza wycieczki krajoznawczej zwiedziliśmy kilkadziesiąt obiektów w 3 miejscowościach z terenu 3 powiatów. Niniejszy opis uwzględnia tylko najciekawsze z nich. Jak widać zrealizowaliśmy dość obszerny program w ciągu zaledwie dwóch dni wyjazdowych.

Roman Żyła

 Bibliografia:

  1. Marek Pernal, Tomasz Darmochwał, Marek Rumiński „Czechy i Słowacja”, Wiedza i Życie, Warszawa 2006.
  2. Zuzanna Markova „Bouzov zamek”, Gloriet, Olomouc 2006.
  3. Miloslav Pojsl „Olomouc Katedra św. Wacława”, Towarzystwo Historyczne Stary Velehrad, Velehrad 2007.
  4. Piotr Wilczyński „Nawigator turystyczny do kieszeni Czechy”, Carta Blanca, Warszawa 2008.
  5. Izabela Krausova-Żur „Czechy gospoda pełna humoru”, Bezdroża, Kraków 2010.
  6. Praca zbiorowa „Kromerizsko”, Vychodni Morava, Zlin 2010.
  7. Praca zbiorowa „Kraj Ołomuniecki przewodnik turystyczny”, Olomoucky kraj, Olomouc 2011.
  8. Agnieszka Malik, Jan Płaskoń „Ścieżka czasu. Przewodnik turystyczny po Kraju Ołomunieckim i Województwie Opolskim”, Olomoucky kraj, Olomouc 2012.
  9. Krzysztof Jaxa-Rożen „Grody i zamki”, Czech Turism, Praha 2012.
  10. Marzena Sedlakova „Czech Republic. Zabytki Sakralne”, MCU, Praha 2013.
  11. Miloslav Pojsl „Olomouc Rezydencje biskupów”, Towarzystwo Historyczne Stary Velehrad, Uherske Hradiste 2013.