Katalog Kościołów Drewnianych - Żabnica

ŻABNICA

    Żabnica to wieś położona w odchodzącej na południowy wschód od Węgierskiej Górki dolinie potoku o tej samej nazwie, nazywanej też Żabniczanką. Dolina otoczona z boków ramionami Abrahamowa i Prusowa, wciska się pod Romankę (1366 m n.p.m.). Potok Żabnica wpada do Soły w Węgierskiej Górce. Wzdłuż potoku prowadzi droga główna, gęsto zabudowana po obu stronach. Górną część wsi tworzą: Tworzówka, Kamienna i Skałka, która jest węzłem szlaków turystycznych (na Halę Boraczą, Halę Rysiankę i Słowiankę).

    Wieś powstała prawdopodobnie w pierwszych latach XVII w.[1] bowiem Andrzej Komoniecki w swej „Chronografii albo Dziejopisie Żywieckim” podaje, że w 1628 r. 12 zarębników[2] z Żabnicy miało obowiązek płacić po 12 groszy na rzecz utrzymania wikarego w kościele we wsi Cięcina należącego do „fary radzichowskiej[3]. W dokumencie z 1626 r. wymienione jest nazwisko Wojtyła, co nasuwa przypuszczenie, iż jednym z pierwszych osadników mógł być „pradziad” późniejszego Papieża, (którego potomkowie z czasem trafili do Czańca? A może odwrotnie to z Czańca trafili do Żabnicy?).

    Z informacji Andrzeja Komonieckiego wynika, że Żabnica to pierwotnie wieś zarębna, która powstała na miejscu wykarczowanego lasu prawdopodobnie po założeniu przez Mikołaja Komorowskiego[4] folwarku w Węgierskiej Górce. Ze spisu z roku 1667 dowiadujemy się, że we wsi tej było 16 zarębków. Korzystało z nich wówczas 25 zarębników.

    Wioska na przestrzeni wieków należała najpierw do rodziny Komorowskich, później była własnością królewską, następnie należała do rodziny Wielopolskich, a w końcu w roku 1838 kiedy Adam hr. Wielopolski sprzedał swoje dobra Karolowi Ludwikowi Habsburgowi – stała się własnością książęcej rodziny Habsburgów,.

    Początek przynależności Żabnicy do jakiejś parafii gubi się w „mrokach dziejów”, panuje bowiem niespójność dat w podawanych historiach parafii: Radziechowy, Milówka, do których Żabnica była przypisywana.

kg 33 zabnica 1

Kościół MB Częstochowskiej w Żabnicy, rys. Edward Wieczorek

    Początkowo osada od 1617 r.[5] należała do parafii Radziechowy i były to najprawdopodobniej początki powstawania osady. Jak wynika z historii parafii i kościoła w Milówce[6], w 1628 roku biskup krakowski Marcin Szyszkowski ustanowił w Milówce samodzielną parafię, która obejmowała wsie: Żabnicę, Cisiec, Kamesznicę, Szare, Laliki, Nieledwię, Rycerkę, Sól i Rajczę.

    Jednak wg historii parafii żabnickiej wieś w XVII w. należała do parafii Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Radziechowach i dopiero od 1673 r. po odłączeniu od parafii Radziechowy została przyłączona do bliżej położonej, erygowanej w Milówce w 1625 r. parafii Wniebowzięcia Matki Bożej.[7]

    W przytoczonych powyżej fragmentach występują różnice w datowaniu powstania parafii w Milówce. Bardziej prawdopodobną datą utworzenia parafii w Milówce jest rok 1628, co potwierdza wspomniany już Andrzej Komoniecki w swej „Chronografii…”[8]. W tym dokumencie zarębnicy z Żabnicy w 1628 r. płacą jednak jeszcze na kościół w Cięcinie, stanowiący filię parafii radziechowskiej, a nie na kościół w Milówce, jak to wynika z historii tej parafii.

    Wszystko wskazuje na to, że do parafii w Milówce Żabnica należała od 1673 r. do 24 kwietnia 1918 r. – do dekretu Kurii Biskupiej w Krakowie, którym erygowano w Żabnicy samodzielną stację duszpasterską Matki Bożej Częstochowskiej ze statusem ekspozytury[9]. Dopiero w 1966 r. Żabnica dekretem ówczesnego ks. bp. Karola Wojtyły formalnie została pełnoprawną parafią.

    Mieszkańcy Żabnicy już pod koniec XIX w. zaczęli myśleć o uniezależnieniu się od parafii w Milówce, ponieważ niektórzy z nich do kościoła parafialnego mieli około 15 km. Z pomocą przyszedł im wikariusz parafii w Milówce ks. Jan Figuła, który za zgodą swojego proboszcza ks. Tomasza Ciszka zorganizował Komitet Budowy Kościoła w Żabnicy. Do budowy własnego, drewnianego kościoła przystąpiono w 1910 r. Budulcem było drewno z lasu gminnego a także ofiarowane przez arcyksięcia Karola Stefana Habsburga.

    Kościół budowali w czynie społecznym cieśle z Żabnicy pod nadzorem majstra Jana Kurowskiego z Kamesznicy. Budowę zakończono w 1914 r. wyposażając go w potrzebne obrazy, ołtarze i przedmioty liturgiczne.

    W 1914 r. następca ks. proboszcza T. Ciszka, ks. Piotr Padykuła dokonał jego uroczystego poświęcenia. W 1915 r. dobudowano do kościoła dzwonnicę i zakupiono dwa dzwony, które jednak już w latach 1916 i 1917 zostały zarekwirowane przez wojskowe władze austriackie. Zakupiono również grunt pod cmentarz parafialny, a nowe dzwony zakupiono ponownie w latach 1921 i 1922.

    W dniu 3 września 1943 r. żołnierze hitlerowscy wykonali w Żabnicy wyrok śmierci wieszając za pomoc partyzantom 11 osób, w tym miejscowych parafian. To dramatyczne wydarzenie przyczyniło się do nagłej śmierci – w dniu 14 września tegoż roku – ówczesnego proboszcza ks. Gabriela Zemanka, byłego kapelana wojskowego, świadka egzekucji.

    Po wojnie dokonywano i wprowadza się nadal liczne zmiany w wyglądzie i doposażeniu świątyni. W 1953 r. założono instalację elektryczną w kościele i nowo wybudowanej plebanii. W 1956 r. ks. proboszcz Karol Śmiech dostał pozwolenie na powiększenie kościoła. W 1983 r. odnowiono ołtarze w kościele. W roku 1984 do okien wstawiono witraże. Dach kościoła początkowo kryty eternitem od 1986 r. kryty jest blachą miedzianą. W 2000 r. położono w kościele nową posadzkę itd.

    Kościół żabnicki jest miejscem ciekawych inicjatyw zarówno o znaczeniu lokalnym jak i szerszym zasięgu. Przykładowo:

*

    Drewniany kościół Matki Bożej Częstochowskiej jest usytuowany prostopadle do głównej drogi w środku wsi. Jest konstrukcji zrębowej, zbudowany na planie krzyża łacińskiego, posadowiony na kamiennym podmurowaniu. Powstał – jak wspomniano – w l. 1910-1914. W lewym narożniku podmurowania nawy, przy styku z wieżą wyryta jest data 1911, co może sugerować, że w tym roku zakończono tworzenie fundamentów kościoła. Swój obecny kształt zawdzięcza przebudowie przeprowadzonej w l. 1957–1960. Mimo przeróbek, kościół zachował piękną bryłę i jest uznawany za przykład beskidzkiego budownictwa ludowego bez modnych udziwnień.

    Długość świątyni wynosi 34 m, szerokość w nawach bocznych 18 m, wysokość wnętrza 6,70 m, a wysokość wieży wraz z krzyżem 25 m, powierzchnia całkowita to 350 m2.

    Trójbocznie zamknięte prezbiterium jest węższe i nieznacznie niższe od nawy, a nawa poprzeczna (transept) jest niższa od prezbiterium. Od północy – w narożniku z transeptem – przylega do prezbiterium piętrowa zakrystia. Z kolei w narożniku nawy i południowego transeptu (z prawej strony) dobudowano kruchtę-składzik.

    W 1915 r. do nawy od zachodu (od drogi) dobudowano wieżę konstrukcji słupowej. W jej przyziemiu jest kruchta, a przestrzeń ponad kruchtą wykorzystano na przedłużenie chóru. Ta część wieży obudowana jest ścianami prostopadłymi do podłoża, które nakrywa dach opadający od ścian wieży. Ponad tym dachem ściany wieży są nachylone, zgodnie z zasadami budowy wież o konstrukcji słupowej. W ścianach górnej części wieży są otwory ułatwiające rozchodzenie się dźwięków zawieszonych trzech dzwonów, mających imiona: „Matka Boża Królowa Polski” (1967 r.), „Św. Józef” (1922 r.) i „Św. Barbara” (1972 r.). Wieżę wieńczy dach namiotowy z blaszanym sześciobocznym hełmem cebulastym. Wejście do kościoła – przez kruchtę - osłonięte jest daszkiem, pod którym znajdują się rzeźby przedstawiające Świętą Rodzinę.

    Dach kościoła jest wielokalenicowy, kryty blachą miedzianą. Nad nawą usytuowano wieżyczkę sygnaturki zwieńczonej blaszanym daszkiem namiotowym. Zaznaczyć należy, że do momentu zmiany pokrycia dachu na blachę miedzianą, sygnaturka miała typową latarnię, którą w 1986 r. osłonięto blachą. Dachy nad nawami bocznymi (transeptem) są niższe zarówno od nawy głównej jak i prezbiterium. Wszystkie ściany kościoła, poza sygnaturką, zabezpieczone są gontem. Podkreślenia wymaga fakt, że dotyczy to także wieży, które najczęściej okryte są deskami.

kg 33 zabnica 2

Wnętrze kościoła w Żabnicy, foto Leon Kopernik

    Wnętrze kościoła rozjaśniają okna prostokątne zamknięte łukiem kolistym: po dwa z każdej strony nawy; po jednym w obu nawach bocznych i jedno w prezbiterium. Niezależnie od tego dwa okna oświetlają kruchtę wieży i także dwa chór. Okna (poza oknami w wieży) ozdobione są witrażami. Jeden z nich (w prawym oknie prezbiterium) przedstawia czczonego w Beskidach św. Jana Kantego z Kęt.

    Wewnętrzne ściany kościoła obite są deskami o różnych kolorach tworzącymi ozdobną fakturę. Strop pozorny płaski o jednakowej wysokości we wszystkich częściach kościoła ozdobiony jest kasetonami. Ze stropu zwisają żyrandole, z których trzy drewniane wykonał w 1965 r. miejscowy artysta rzeźbiarz Józef Kupczak.

    Wyposażenie kościoła stanowią trzy neobarokowe ołtarze. Ołtarz główny poświęcony jest Matce Boskiej Częstochowskiej, którą przedstawia obraz umieszczony w centrum ołtarza. W zwieńczeniu nastawy ołtarzowej znajdują się rzeźby przedstawiające Trójcę Świętą. Bóg Ojciec przedstawiony z charakterystyczną błogosławiącą prawą ręką w lewej trzyma berło, jako symbol najwyższej władzy. Syn Boży trzyma Krzyż. Nad nimi gołębica symbolizująca Ducha Świętego. Z boku Trójcy Świętej są św. Piotr (z lewej) i św. Paweł (z prawej) Ołtarz ten wykonał w 1914 r. rzeźbiarz Jarząbek z Kęt. Przed tym ołtarzem ustawiono współczesny (drewniany) ołtarz soborowy, a przed nim ciekawe - w nowoczesnym stylu - balaski, odgradzające prezbiterium od nawy.

    W transepcie umiejscowiono ołtarze boczne. Prawy ołtarz poświęcony jest św. Annie. Jego głównym elementem jest obraz umieszczony pomiędzy kolumnami ozdobionymi gałązkami winorośli. Św. Anna przedstawiona jest w sytuacji nauczania swej córki Marii (być może uczy Ją modlitwy, na co wskazywałyby złożone dłonie Córki). Obok obrazu są rzeźby św. Stanisława bpa z charakterystyczną postacią Piotrowina u stóp, a z drugiej (prawej) strony św. Wojciecha z księgą (symbolem nauczania) i szarfą z napisem „Boga Rodzico Dziewico”[10]. W zwieńczeniu ołtarza przedstawiono św. Barbarę (z palmą męczeństwa, kielichem i mieczem).

    W lewym ołtarzu św. Józefa – także z kolumnami – przedstawiono Opiekuna z dorastającym Jezusem przy warsztacie stolarskim, na tle gór otaczających Nazaret. Obok św. Franciszek (z Dzieciątkiem) i św. Antoni (z książką). W zwieńczeniu jest ukazana św. Teresa.

    W tym samym stylu utrzymano ciekawą chrzcielnicę oraz ambonę. Trójdzielna chrzcielnica w formie mini ołtarzyka znajduje się obok prawego bocznego ołtarza. Misa chrzcielna umieszczona w szafce nakryta jest koroną. Powyżej przedstawiono scenę Chrztu Jezusa z towarzyszącym Mu Duchem Świętym. W górnej części chrzcielnicy Bóg Ojciec błogosławi chrzczonym. Po prawej stronie lewego ołtarza znajduje się ambona ( bez baldachimu), na parapecie której przedstawiono czterech Ewangelistów.

    Wystrój wnętrza kościoła uzupełniają Stacje Drogi Krzyżowej z 1918 r. zakupione w Wadowicach.

    Chór muzyczny z parapetem i z wystającą częścią środkową wsparty jest na dwóch słupach. Na nim są nowsze organy pochodzące z 1966 r. Pod chórem na tylnej ścianie zawieszone są dwa ryngrafy poświęcone św. Katarzynie – patronce licznej grupy parafian - kolejarzy i św. Barbarze - patronce niemniej licznej (niegdyś) grupy górników. Ryngrafy pochodzą z 1983 r.

    W kruchcie wejściowej po lewej stronie jest gotycki krucyfiks otoczony czcią. Tam też są dwie tablice upamiętniające:

    Na placu kościelnym z prawej strony (bliżej wejścia) znajduje się figura nieokreślonego świętego kapłana (brak atrybutów). Przypuszczalnie jest to św. Jan Nepomucen albo jak przypuszczają niektórzy św. Jan Kanty. Może to być także bł. (w czasie tworzenia rzeźby) Jan Sarkander. Strój i bliskość potoku raczej wskazują na Jana Nepomuka, ale tylko autor rzeźby wie kogo chciał przedstawić. Dalej znajduje się kapliczka murowana z figurą Matki Boskiej z Dzieciątkiem otoczoną 18. promieniami słonecznymi.

 

ŻABNICA - SKAŁKA

    Znajdujące się w górnej części Żabnicy przysiółki, a zwłaszcza Skałka, Tworzówka i Kamienna mają charakter letniskowy i rekreacyjno - wypoczynkowy. Znaczną część zabudowy w tym rejonie stanowią pensjonaty, domy wczasowe i prywatne domy letniskowe. Stąd rozchodzą się szlaki turystyczne na okoliczne polany, hale i szczyty górskie, prowadzące do pobliskich schronisk turystycznych.

kg 33 zabnica 3

Kaplica w Żabnicy-Skałce, foto Edward Wieczorek

    W takim miejscu, uczęszczanym zarówno przez miejscowych, jak i licznych turystów, znajduje się – przy czarnym szlaku prowadzącym na Halę Boraczą – drewniana kaplica. Patronami kaplicy są: Matka Boska Nieustającej Pomocy i św. Brat Albert, patroni biednych i potrzebujących. Pomimo niezbyt odległych czasów rok budowy tej kaplicy jest różnie określany w różnych źródłach. Jedne podają, że została zbudowana w 1950, bądź w 1951 r., inne dodają do tej daty, że była to inicjatywa ks. Karola Śmiecha, który jednak proboszczem był dopiero od 1954 r. co zaprzecza dacie 1951. Jeszcze inne źródła podają rok 1957, a kolejne rozszerzają okres budowy na lata 1957-1969. Pewne jest zatem jedynie to, że zbudowano ją w latach 50-tych XX w. przy drodze głównej prowadzącej do najwyżej położonych przysiółków w Żabnicy, powyżej obecnego Ośrodka Alaska.

    Materiał ofiarowali mieszkańcy, którzy również wykonali prace budowlane. Oficjalnie ze względu na obsuwającą się skarpę, a w opinii miejscowych – także ze względu na nieprzychylny stosunek ówczesnych władz, kapliczka w 1969 r. została zdemontowana i przeniesiona kilkaset metrów w inne, obecne miejsce. Przy tej okazji została powiększona. Jej dzisiejszy wygląd pochodzi z tego okresu. W miejscu dawnej lokalizacji pozostał jedynie niewielki krzyż. Od początku istnienia kaplica cieszy się ogromną popularnością wśród Młodych Par (zwłaszcza studenckich) z całej Polski, które w czasie wędrówek turystycznych zauroczyły się nie tylko sobą, ale i kościółkiem i tutaj też zawierają swoje związki małżeńskie, ogólnie uznawane jako szczególnie trwałe.

    Kapliczka, a właściwie niewielki kościółek, posadowiona jest na kamiennym podmurowaniu. Jest to nawa-sala z trójbocznym zakończeniem imitującym krótkie prezbiterium. Z nawy wyrasta wieża zwieńczona dachem namiotowym. Część wieżowa jest węższa od części przedniej. Wejście prowadzące przez wieżę osłonięte jest daszkiem dwuspadowym podpartym dwoma słupami. Ściany kaplicy pokryte są gontem, a ściany wieży dodatkowo zabezpieczone daszkiem na wysokości dachu znad nawy. Dach jednokalenicowy, dwuspadowy. Wszystkie dachy kryte blachą, przy czym nad wejściem blachą trapezową. Wnętrze oświetla sześć okien, po trzy z każdej strony nawy.

    Wewnątrz skromny ołtarz drewniany, z mensą opartą na podstawie o profilu kielicha. Za ołtarzem wisi krucyfiks, a obok obrazy przedstawiające wspomnianych patronów kaplicy. Pod obrazem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy znajdują się wota dziękczynne. Na bocznych ścianach umieszczono niewielkie obrazy stacji Drogi Krzyżowej. Uzupełnieniem wyposażenia są: klęcznik i proste ławy przyścienne. Ściany wewnętrzne obite są deskami boazeryjnymi.

    Do kaplicy prowadzą kamienne schody, a wokół niej ustawiono ławki dla wiernych uczestniczących w nabożeństwach. Msze św. odprawiane są w każdą niedzielę o godz. 15.00 w okresie od 1. czerwca do ostatniego października (wg stanu na 6. stycznia 2016 r.). Cieszą się dużym powodzeniem nie tylko wśród miejscowych, ale także wśród turystów.

    Zarówno kościół parafialny Żabnicy, jak i kaplica na Skałce, mimo braku wartości historycznych czy artystycznych, są obiektami niezaprzeczalnie ciekawymi. Wprowadzają w klimat majestatu otaczających gór, przypominając, że człowiek jest tylko chwilowo obecny tu, na ziemi.

Leon Kopernik

[1] Przed 1617 r. bowiem w tym roku przypisana została do parafii  Radziechowy;

[2] Zarębnik – bo zarębywał czyli rąbał puszczę. Osadnik wycinał las na przydzielonej mu  części stoku, drewno palił, a powstałym popiołem użyźniał ziemię. Na powstałej polanie budował też swoją zagrodę. Zarębek to początek osady w lesie., z czasem bowiem polanę poszerzano, polany łączyły się tworząc przysiółek lub osadę. Do dziś niektóre zarębki są oddalone od wsi. W ich nazwach pozostaje też wyraz „Zarębek” (np. Zarębek Niżny, Zarębek Średni przy szlaku niebieskim z Łopusznej na Turbacz);

[3] Pisownia oryginalna por. „Chronografia albo Dziejopis Żywiecki …..przez sławnego  Andrzeja Ko monieckiego….”, Żywiec, 1987 r. str. 155;

[4] Mikołaj Komorowski (1578-1633) ówczesny dziedzic państwa  żywieckiego;

[5] www.parafiaradziechowy.pl/

[6] www.parafiamilowka.pl

[7] www.parafiazabnica.pl

[8] Por. Chronografia albo Dziejopis Żywiecki …..” str. 156

[9] Ekspozytura, to kościół filialny, czyli kościół administracyjnie podległy większej parafii jednak ksiądz-ekspozyt (pracujący w takim kościele)  miał  prawa i obowiązki proboszcza.

[10] Wg tradycji św. Wojciech miał być autorem pierwszego hymnu polskiego „Bogarodzica”