Pamięć nie zna granic czasu śladami miejsc pamięci ofiar górniczego stanu

• 

    W grudniu 2013 roku minęło 100 lat od tragicznego pożaru w kopalni „Emma” (ob.Marcel). Była to największa katastrofa w dziejach kopalni. W katastrofie tej zginęło 17 górników. Również w grudniu 2013 roku minęło 100 lat od katastrofy (zerwanie liny w szybie) w kopalni „Emma” w Polskiej Ostrawie (ob. Czechy). W tej katastrofie zginęło 7 osób.
    Do takich oraz podobnych katastrof jak w Radlińskiej oraz w Ostrawskiej „Emmie” dochodziło i dochodzi nadal w kopalniach głębinowych oraz w innych zakładach górniczych. Załogi zakładów górniczych, różne organizacje i władze starają się upamiętniać takie tragiczne wydarzenia poprzez dbałość o istniejące zbiorowe mogiły ofiar, pomniki, obeliski, tablice, nadawanie nazw ulicom i placom, itp.

    Przy kopalni „Marcel” działa Oddział PTTK Radlin. Oddział posiada w swojej strukturze różne komisje, w tym m.in. komisję turystyki kolarskiej, turystyki pieszej i turystyki górskiej oraz komisję krajoznawczą. Statutowym zadaniem PTTK jest propagowanie różnych form turystyki wśród dorosłych, młodzieży oraz wśród dzieci. Spełniając te statutowe założenia, komisje działające w naszym oddziale PTTK organizują szereg różnego rodzaju rajdów, wycieczek, itp., imprez o zasięgu lokalnym, regionalnym, ogólnokrajowym i zagranicznym. Programy tych rajdów, wycieczek oraz innych imprez w dużej mierze konstruowane są pod kątem zwiedzania miejsc określanych przez regulaminy różnych odznak krajoznawczych. Radliński oddział PTTK posiada następujące swoje odznaki: „Szlakiem Leśniczówek”, „Szlakiem Krzyży Pokutnych”, „Przyjaciel Radlina”, „Szlakiem Rynków i Ratuszy w Polsce”, „Odznaka im. Św. Barbary”.
    Wspomniane na wstępie smutne rocznice stały się bodźcem do zainteresowania się zagadnieniem zachowania w pamięci ofiar tych tragedii. Po wstępnym rozpoznaniu zagadnienia jako emerytowany pracownik Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego, uczestniczący w wielu akcjach ratowniczych w Polsce i za granicą, zaproponowałem utworzenie odznaki krajoznawczej mobilizującej turystów do odwiedzania znanych oraz poszukiwania nieznanych dotąd miejsc pamięci ofiar górniczego stanu.
    Zarząd Oddziału zaakceptował pomysł, zaproponował szersze rozpoznanie zagadnienia, wstępne przygotowanie bazy informacyjnej o takich miejscach pamięci i opracowanie projektu regulaminu odznaki, jej nazwy oraz znaku graficznego. Jako pomysłodawca podjąłem się tego zadania. Projekt odznaki wykonał Piotr Mężyk. W dniu 15 stycznia 2014 roku Zarząd Oddziału podjął uchwałę o utworzeniu ku pamięci wszystkich ofiar górnictwa, odznaki „Śladami Ofiar Górniczego Stanu”. Odznakę tą zdobywać można od 15 marca 2014 roku po spełnieniu warunków przyjętego regulaminu.  

Wizualizacja odznaki „Śladami Ofiar Górniczego Stanu”

    Miejsca pamięci oraz miejsca upamiętniające to mogiły zbiorowe oraz indywidualne, tablice, pomniki, obeliski, obrazy, rzeźby, nazwy, itp. dotyczące tragicznych i katastroficznych wydarzeń górniczych – zlokalizowane w miejscach publicznych, ogólnodostępnych oraz zamkniętych np. zakłady pracy.

Mogiła zbiorowa na cmentarzu w Rudzie Śląskiej – Goduli.

Mogiła indywidualna na cmentarzu w Knurowie

Tablica pamiątkowa w kruchcie kościoła w Rybniku Niedobczycach

Pomnik przed siedzibą muzeum w Siemianowicach Śląskich - Michałkowicach.

 
Radom - Pomnik poległych żołnierzy – górników.

Zabrze – Mikulczyce. Ulica „Poległych Górników”

    Za upamiętniające tragiczne i katastroficzne wydarzenia górnicze brane są pod uwagę wydarzenia zaistniałe w górnictwie podziemnym, w górnictwie odkrywkowym, w górnictwie otworowym, w Polsce i za granicami – zaistniałe pod ziemią i na powierzchni zakładów, związane z działalnością eksploatacyjną oraz innymi wydarzeniami historycznymi, np. wydarzenia na kopalni „Wujek” w roku 1981 w okresie stanu wojennego, deportacja górników do ZSRS w 1945 roku, tragedia żołnierzy – górników z batalionów roboczych w latach 1949 ÷ 1959 – w których stracili życie.

Pomnik i mogiła zbiorowa górników na cmentarzu w Bytomiu Rozbarku.

Pomnik i mogiła zbiorowa poległych górników w Karagandzie (Kazachstan).

Pomnik przy kopalni „Wujek” upamiętniający wydarzenia z grudnia 1981- pacyfikacja kopalni i zastrzelenie dziewięciu górników.

Izba pamięci pod ziemią kopalni „Guido” (obecnie przeniesiona do siedziby muzeum).

    Historia górnictwa bogata jest w tragiczne wydarzenia w efekcie których zginęli ludzie. Zawód górnika to jeden z najniebezpieczniejszych zawodów. Na zdrowie i życie górnika czyhają wszelkie żywioły, czyli ziemia, woda, ogień i powietrze. Górnik musi zmagać się z każdym z tych żywiołów. Często wykorzystując swoją wiedzę i umiejętności oraz dysponując odpowiednim sprzętem pokonuje czyhające zagrożenia. Nieraz jednak ulega naturze i traci życie lub zostaje kaleką.
    Dr hab. Dorota Świtała – Trybek z Uniwersytetu Opolskiego – autorka wielu opracowań na ten temat w artykule „Kamienni świadkowie tragicznych zdarzeń” (miesięcznik WUG nr 2/2009) napisała: „Materialnym świadectwem ciężkiej i niebezpiecznej pracy górnika, który za każdym razem, gdy zjeżdża w podziemne wyrobiska kopalni, naraża własne zdrowie i życie, są pomniki, tablice pamiątkowe i grobowce górnicze. One najpełniej oddają charakter tego zawodu. W większości śląskich miast, zwłaszcza w tych, które swoje powstanie i rozwój zawdzięczają zakładom przemysłowym ( głównie kopalniom i hutom), na parafialnych cmentarzach znajdują się mogiły tragicznie zmarłych górników.”
    Dr hab. Dorota Świtała – Trybek w swej książce „Tragedia w kopalni. Kulturowe konteksty katastrof i wypadków górniczych” w rozdziale „Kamienne archiwa tragicznych zdarzeń” podaje, że „Wspominanie zmarłych stanowi najstarszą i najbardziej rozpowszechnioną formę kultury pamięci. O zmarłych pamiętamy nie dzięki tradycji, ale dzięki uczuciowemu związkowi, kulturalnemu uformowaniu oraz świadomemu odniesieniu do przeszłości.”
    Dalej autorka wspomnianej książki podaje: „Ofiary kopalnianych wypadków zalicza się do grupy bohaterów ze względu na tragiczną śmierć w trakcie wykonywania obowiązków zawodowych. Nagłe, przesycone dramatyzmem odejście jest czynnikiem wyzwalającym potrzebę upamiętniania zmarłych.”
Polem pamięci wyróżniającym się w szczególny sposób obiektami i znakami stanowiącymi elementy pamięci społecznej jest cmentarz – miejsce trwałości.
    Na tych polach pamięci spotkać można różne formy pochówku poległych górników. Niegdyś w czasach istnienia tzw. „kolonii górniczych” czyli osiedli zamieszkałych przez rodziny górnicze usytuowanych w pobliżu kopalni istniała praktyka grzebania poległych w katastrofie górników we wspólnym grobowcu. Przykładem są mogiły zbiorowe górników na cmentarzach w Będzinie, w Katowicach Dąbiu, w Rudzie Śląskiej – Goduli. Inną formą pochówku to kwatera pojedynczych grobów górników, którzy zginęli w tej samej katastrofie usytuowanych obok siebie. Przykładem są: kwatera na cmentarzu w Gliwicach Sośnicy, w Wodzisławiu Śląskim – Radlinie II.  Do szczególnych miejsc pamięci zaliczyć należy pomniki w tym pomniki nagrobne. Pomniki górnicze posiadają szczególnie silną wymowę. Pierre Nora, francuski naukowiec, podaje, że pamięć jest obowiązkiem.
    Miejsca pamięci oraz upamiętniające tragiczne wydarzenia górnicze i ofiary tych wydarzeń można grupować na różne sposoby.

1.„Pamięć nie zna granicy czasu”.  
Jeden z najstarszych pomników nagrobnych  znajduje się na cmentarzu św. Tomasza w Będzinie przy parafii Trójcy Przenajświętszej (na Górze  zamkowej).
Jest to mogiła trzech górników poległych w kopalni „Reden” w Dąbrowie Górniczej 25 maja 1836 r.

         
Mogiła na cmentarzu św. Tomasza w Będzinie

Na cmentarzu w Katowicach Dąbiu – pomnik na zbiorowej mogile górników poległych w czasie pożaru w kopalni „Gieszego” w roku 1896.

Pomnik i mogiła zbiorowa w Katowicach Dąbiu

Mogiła zbiorowa górników poległych w czasie pożaru w kopalni Emma w grudniu 1913 roku z pomnikiem na cmentarzu w Wodzisławiu Śląskim – Radlinie II

Pomnik i mogiła zbiorowa na cmentarzu w Radlinie II

Mogiła zbiorowa  poległych w czasie pożaru w kopalni Hohenegger (ob. Karvina – Czechy) w roku 1895

Pomnik w postaci krzyża oraz mogiła zbiorowa na cmentarzu w Karvinie – Doły (Czechy).

2.„My żywi składamy hołd tragicznie zmarłym górnikom”

Płaskorzeźba jako część całej kompozycji – na murze przy wejściu na teren kopalni „Dębieńsko”.

Płaskorzeźba obok figury św. Barbary w kościele w Wodzisławiu Śląskim Wilchwach.

Płyta pomnikowa na cmentarzu w Przyszowicach.

Pomnik w Knurowie

3.„Poległym ku pamięci i chwale. Żywym ku przestrodze”.  

            
Tablice z nazwiskami ofiar z kopalni „Halemba”- cmentarz w Rudzie Śląskiej – Halemba.

Tablice z nazwiskami ofiar poległych w kopalni „Mysłowice”.

 Tablica z nazwiskami ofiar wybuchu metanu w kopalni „Silesia” w Czechowicach Dziedzicach.

Tablica z nazwiskami ofiar w kopalni „Mortimer – Porąbka – Klimontów”.

4.„Nie ma większej miłości od tej, gdy ktoś życie swoje oddaje za przyjaciół swoich”.

Tablice z nazwiskami poległych ratowników górniczych w czasie akcji ratowniczych – Przed siedzibą Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego w Bytomiu przy ulicy Chorzowskiej

Tablica w kopalnianej stacji ratownictwa górniczego kopalni „Krupiński” poświęcona pamięci ratowników górniczych tej kopalni poległych w czasie akcji ratowniczej w tejże kopalni.

5.„Mówię Wam przyjaciołom moim! Nie bójcie się tych, którzy zabijają ciało a potem nic więcej zrobić nie mogą.

Tablica pamiątkowa na budynku dawnej dyrekcji kopalni „Czeladź” w Czeladzi – Piaski.

Pomnik na mogile zbiorowej na cmentarzu w Radlinie – Biertułtowach. 

 

Mogiła - na cmentarzu w Katowicach Panewnikach - jednego z dziewięciu górników zastrzelonych w czasie pacyfikacji kopalni „Wujek” w Katowicach 16 grudnia 1981 roku.

Pomnik przed kopalnią „Wujek” w Katowicach upamiętniający dziewięciu górników zastrzelonych przez ZOMO w stanie wojennym 16 grudnia 1981 roku.

Obelisk upamietniający represjonowanych żołnierzy – górników. Leszno – na placu kościoła pw. Podwyższenia Krzyża Świętego.

Tablica w kościele p.w.WNMP w Wodzisławiu Śląskim. Upamiętnienie (górna część tablicy) osób pomordowanych w Katyniu, Miednoje i Charkowie w 1940 roku. Upamiętnienie górników(dolna część tablicy) wywiezionych w 1945 roku do pracy w kopalniach ZSRS i tam poległych.

6.„Grobem ich wiecznym kopalnia się stała”

Pomnik na terenie zatopionego szybu „Reden” obecnie „na terenie „Parku Pamięci Ofiar Szybu Reden” w Radlinie.

Zabrze Mikulczyce (teren dawnego folwarku „Wesoła”. Obecnie teren inwestycyjny). Pomnik nad miejscem gdzie 290 m pod ziemią spoczywają ciała 18 ofiar pożaru w kopalni „Abwehr” (Castellengo) 10.01.1923 roku.

    Wspomniana już dr hab. Dorota Świtała – Trybek w swojej książce „Tragedia w kopalni – kulturowe konteksty katastrof i wypadków górniczych” nazywa mogiły zbiorowe i indywidualne ofiar katastrof górniczych, pomniki i obeliski oraz tablice i inne obiekty dedykowane tym ofiarom „kamiennymi archiwami”. Rola tych archiwów jest ogromna w upamiętnianiu kopalnianych dramatów.

DROGA KRZYŻOWA GÓRNICZEGO TRUDU
    Boguszów Gorce to dzielnica Wałbrzycha. Z okolic Rynku na szczyt Chełmca prowadzi zielony szlak turystyczny Drogą Krzyżową Górniczego Trudu. Czternaście stacji tej drogi krzyżowej dedykowanych jest ofiarom różnych dziedzin górnictwa w różnych krajach świata (patrz: Fot.33).
    Stacja wstępna tej drogi krzyżowej każe jej uczestnikom pomyśleć o tych którzy na tej ziemi i pod tą ziemią żyli, pracowali, składali ofiarę życia.

Droga Krzyżowa Górniczego Trudu. Boguszów Gorce –szlak na szczyt góry Chełmiec.

Stacja I „Haniebny wyrok” - Pamięci górników kopalń barytu.
Stacja II „Brzemię krzyża” – Pamięci górników kopalń uranu.
Stacja III „Pierwszy upadek” – Pamięci górników KWK Wałbrzych.
Stacja IV „Miłość matki” - Pamięci górników KWK Wiktoria.
Stacja V „Pomoc Szymona” - Pamięci górników KWK Julia.
Stacja VI „Chusta Weroniki” - Pamięci górników Noworudzkich kopalń węgla kamiennego.
Stacja VII „Drugi upadek” - Pamięci górników kopalń rud metali.
Stacja VIII „Kobiece łzy” - Pamięci górników kopalń kamienia i minerałów.
Stacja IX „Trzeci upadek” - Pamięci górników kopalń Francji.
Stacja X „Zdarte szate” - Pamięci górników kopalń Belgii.
Stacja XI „Bolesne gwoździe” - Pamięci górników kopalń Niemiec.

BAZA MIEJSC PAMIĘCI OFIAR GÓRNICZEGO STANU oraz WYRÓŻNIENIA ZA PRACE W TYM TEMACIE
    Dr Bolesław Olszewicz w „Historii krajoznawstwa polskiego” podał, że krajoznawstwo jest zbiorem wiadomości o danym obszarze i to nie tylko geograficznych, lecz także historycznych, ekonomicznych, statystycznych, przyrodniczych itd., słowem jest tym wszystkim co służy do poznania pewnego kraju lub ludu.
    Oddział PTTK Radlin jako pomysłodawca realizacji tematu „Śladami miejsc pamięci Ofiar Górniczego stanu tworzy bazę danych o takich miejscach oraz zbiera informacje jak dotrzeć do tych miejsc.
    Informacje te znaleźć można na stronie www.sokol.radlin.pl/Oddział PTTK Radlin/ Nasze odznaki/Śladami Ofiar Górniczego Stanu/.
    W ciągu dwóch lat realizacji tego tematu przyznano prawie 200 odznak „Śladami Ofiar Górniczego Stanu”.
    Za pełną turystyczną realizację zadania w zakresie tematu „Śladami Ofiar Górniczego Stanu” oraz za prace dotyczące tego tematu w roku 2014 przyznano kilkanaście dyplomów honorowych a w roku 2015 kilkanaście medali honorowych z certyfikatami.

 

Medal Honorowy „Śladami Ofiar Górniczego Stanu”.

 

Dyplom Honorowy za pełną turystyczną realizację zadania na rok 2014 w zakresie odznaki „Śladami Ofiar Górniczego Stanu” oraz za prace dotyczące tego zadania.

Certyfikat przyznanego medalu honorowego ”Śladami Ofiar Górniczego Stanu”.

    Medale honorowe z wyróżnieniem otrzymali członkowie KTK SOKÓŁ Oddziału PTTK Radlin: Tytko Bogdan, Gac Sławomir, Krzemień Marek, Mazur Alfred, Gawliczek Jerzy, Lorenz Tadeusz. Ponadto medale otrzymali: Oddział PTTK Radlin, dr hab. Dorota Świtała – Trybek profesor Uniwersytetu Opolskiego, dr Zenon Szmidtke kustosz Muzeum Górnictwa w Zabrzu, Mariusz Gołąbek – redaktor jastrzębskiego portalu internetowego JasNet, Głowacki Ryszard i Kurpierz Sergiusz – KTK SOKÓŁ Radlin, Rotter Piotr – Rydułtowy, Kokoszka Krzysztof – Siemianowice Śląskie, Zieliński Sylwester – Ruda Śląska, Adam Jańta (ojciec) i Michał Jańta (syn) – Gliwice
    Zdajemy sobie sprawę z tego, że tworzona baza miejsc pamięci ofiar górniczego stanu jest czymś nowym pośród różnego rodzaju kanonów krajoznawczych i jest dopiero zalążkiem pełnego stanu takich miejsc pamięci. Ponadto należy zdać sobie sprawę z tego, że w górnictwie wypadki i ofiary śmiertelne były od początku jego istnienia i bywają ciągle. Dlatego nasza baza powinna być ciągle aktualizowana. Będzie to jednak możliwe tylko wówczas gdy będziemy otrzymywać informacje o miejscach jeszcze w naszej bazie nie uwzględnionych (szczególnie o mogiłach indywidualnych poległych tragiczną śmiercią górnika).
    Wszelkie informacje na temat miejsc pamięci ofiar górniczego stanu, szczególnie współczesnych, prosimy kierować bezpośrednio na adres internetowy weryfikatora odznaki:  Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. lub telefonicznie na nr 668 365 236.