Katalog Kościołów Drewnianych - Truskolasy

    Truskolasy są wsią liczącą ok. 2 tys. mieszk., leżącą nad rzeką Pankówką, dopływem Liswarty, przy trasie Częstochowa – Olesno. Należą do gminy Wręczyca Wielka w powiecie kłobuckim. Wieś królewska Truskolasy, należąca do starostwa krzepickiego, wymieniana była przez Jana Długosza w XV w., a jej mieszkańcy należeli do parafii kłobuckiej, zarządzanej przez wspomnianego Jana Długosza, kronikarza i wychowawcy synów króla Kazimierza Jagiellończyka. Lustracja w 1564 r. podała, że we wsi było 17 kmieci osiadłych, 4 zagrodników, karczmarz, 2 stawy, 2 młyny i tartak. W okolicy działały kopalnie rud żelaza i kuźnice. W dokumencie z 1566 r. Zygmunt August na sejmie lubelskim potwierdził przywilej Andrzeja Kawki, rudnika, na wyrób żelaza, m. in. w Truskolasach (Truskolassi). Według regestrów poborowych pow. lelowskiego z 1581 r. klasztor krzepicki płacił tu od 14 i pół łanów kmiecych, 1 sołtysiego, 2 zagrodników bez roli i koła trackiego. Lustracja starostwa krzepickiego z 1660 r. nie wspominała już o rudnikach1. W XIX w. działała we wsi fabryka łyżek. Ważnym wydarzeniem w dziejach Truskolasów był przyjazd w 1914 r. artysty Stanisława Ligonia, który wykonał część polichromii w tutejszym kościele. Ligoń był również aktywnym działaczem lokalnej społeczności – wspólnie z mieszkańcami założył szkołę, a przy kościele parafialnym wybudował Dom Ludowy, mieszczący również bibliotekę i salę teatralną. Zorganizował także teatr amatorski, w którym pracował jako aktor i reżyser2.

    We wsi zachowało się kilkanaście drewnianych budynków mieszkalnych i gospodarskich. W północno wschodniej części wsi (ul. Słowackiego) znajduje się punkt widokowy – jedno z najwyższych miejsc Wyżyny Woźnicko-Wieluńskiej (303 m n.p.m.).

    Ozdobą Truskolasów jest drewniany kościół parafialny Matki Bożej Truskolaskiej Pani Łaskawej, stojący na wzgórzu w centrum wsi, obiekt na Szlaku Architektury Drewnianej województwa śląskiego.

TRUSKOLASY RYS 1

    Parafię Truskolaską pw. św. Mikołaja, jako filię parafii kłobuckiej księży kanoników regularnych laterańskich, erygował w 1626 r. biskup krakowski i książę siewierski Marcin Szyszkowski. Akt ten potwierdził król Zygmunt III Waza. Na usamodzielnienie się parafii trzeba było jednak czekać do kasaty zakonu kanoników regularnych i dekretu arcybiskupa gnieźnieńskiego Ignacego Raczyńskiego o erygowaniu parafii z 13 marca 1810 r.

    Początkowo Truskolasy należały do diecezji krakowskiej, potem – od 1807 r., kiedy utworzono Księstwo Warszawskie – do archidiecezji gnieźnieńskiej, a od 1815 r. – do diecezji kujawsko-kaliskiej. Ta sytuacja utrzymała się do roku 1925, kiedy utworzono diecezję częstochowską, do której włączono także parafię w Truskolasach.

    Na początku XX w. do parafii w Truskolasach należały wsie: Truskolasy, Bieżeń, Borowe, Bór Zapilski, Brzezinki, Cisie, Cyganka, Czarna Wieś, Długi Kąt, Golce, Herby, Hutka, Jaciska, Jezioro, Kałmuki, Kawki, Klepaczka, Konieczki, Kopskie, Koski, Krzyżówka, Kuleje, Łebki, Nowiny, Pacanów, Panki, Pietrzaki, Piła, Połamanice. Praszczyki, Puszczew, Rudnik, Ślusarze, Węglowice, Zamłynie, Zwierzyniec i Żerdzina. W 1910 r. odłączono od Truskolasów Cisie, Herby i Pietrzaki, przyłączając je do Blachowni. W 1919 r. utworzono w zachodniej części parafii nową parafię w Pankach, zaś w południowej części – parafię w Borze Zapilskim3.

    Obecny kościół parafialny w Truskolasach jest kolejną świątynią w tym miejscu. Jego poprzednika rozebrano w 1736 r. Rok później z fundacji Józefa Winnera, dzierżawcy starostwa krzepickiego wybudowano nowy kościół. Konsekrował go w 1746 r. biskup Michał Kunicki, sufragan krakowski.

TRUSKOLASY ARCH

    Pierwotnie kościół wy-glądał nieco inaczej. Miał okrągłą kruchtę boczną od północy i okrągłą sygna-turkę na kościele. Nad zakrystią było oratorium z wejściem po schodach zewnętrznych. Natomiast przed nawą były dwie wieże z zegarem. Gdy jedną z nich zwaliła w 1877 r. gwałtowna burza, drugą wieżę także rozebrano, a do nawy dobudowano obszerną kruchtę. Zewnętrzne ściany były pokryte gontem aż do ziemi, ale w 1881 r. oszalowano cały kościół deskami. Z kolei w czasie prac remontowych w latach 2006-2007 ściany kościoła ocieplono i oszalowano gontem. Deskowanie pozostało jedynie na ścianie szczytowej nawy i kruchty.

    Truskolaska świątynia była kilkakrotnie przebudowywana: w 1835 r., w latach 1871-1881 i 2006-2007.

    Kościół w Truskolasach jest sanktuarium Matki Bożej Truskolaskiej Pani Łaskawej. Jest też jednym z największych kościołów drewnianych w Polsce. Zbudowany został na wzgórzu w centrum wsi, na rzucie prostokąta, z mniejszym prezbiterium zamkniętym trójbocznie, zwróconym na północny wschód. Do nawy przylegają kaplice boczne tworzące transept: od północnego zachodu – kaplica św. Józefa, a od południowego wschodu – kaplica Matki Bożej Szkaplerznej. Kościół ma podmurówkę kamienną i konstrukcję zrębową. Dachy nad nawą, prezbiterium i kaplicami są dwuspadowe. Prezbiterium, nawa oraz kaplice nakryte są pozornym sklepieniem kolebkowym z desek. Na ścianach prezbiterium i w kaplicach zachowała się iluzjonistyczna polichromia z lat 1903-1907 autorstwa Wacława Skomerskiego, przedstawiająca motywy architektoniczne ze wzorzystymi ornamentami i draperiami. Na sklepieniu prezbiterium umieszczone są wyobrażenia świętych, malowane na płótnie przez Stanisława Ligonia ok. 1914 r.

    Truskolaski kościół ma bogate barokowe wyposażenie, na które składa się 7 ołtarzy, ambona, chrzcielnica i belka tęczowa z grupą Ukrzyżowania. W ołtarzu głównym, z relikwiami św. Walentego i św. Teodory, umieszczony jest cudowny wizerunek Matki Bożej z Dzieciątkiem, zwanej Truskolaską, w srebrnej, trybowanej sukience, namalowany temperą na płótnie i podobraziu drewnianym przez Bobrowskiego z Widawy w 1691 r.4 Wg ks. Sokoła (patrz przyp. 3) jest jedną z sześciu najstarszych kopii obrazu Matki Bożej Częstochowskiej. Wg miejscowej legendy „obraz oddany był w zastaw kowalowi miejscowemu Grzegorzowi Knosze za 30 kóp gwoździ. Z biegiem czasu przechodząc różne koleje, podczas pierwszego najścia Szwedów, wśród ogólnego rabunku rzucony pod ławę, wynaleziony, złożony został w kaplicy poza wsią. Jasność otaczająca wizerunek była powodem, iż z wielką czcią umieszczono go w miejscowej świątyni.” 5

    Ołtarz główny uzupełniają rzeźby śś. Piotra i Pawła, czterech biskupów i aniołów oraz obraz św. Mikołaja jako zasłona obrazu MB Truskolaskiej, malowany przez Adriana Głębockiego pod koniec XIX w.6

    W nawie przy tęczy znajdują się 2 ołtarze: św. Franciszka z lewej i św. Antoniego – z prawej, z obrazami patronów, malowanymi w XIX w. Przypuszcza się, że ołtarze te zostały przeniesione z kościoła św. Marcina w Kłobucku.7

    W kaplicy południowo wschodniej znajduje się najstarszy w kościele ołtarz Matki Bożej Szkaplerznej z poł. XVII w. W jego centralnym polu umieszczony jest obraz Matki Bożej Szkaplerznej z 1638 r. Ołtarz ma też bogatą dekorację rzeźbiarską, na którą składają się figury: św. Doroty, św. Agnieszki, św. Jadwigi, św. Teresy, św. Macieja i niezidentyfikowanego świętego. W połowie XVIII w. uzupełniono ołtarz o figury św. Stanisława i św. Mikołaja. W kaplicy tej także znajduje się ołtarz z ok. 1740 r. z rzeźbą Chrystusa Ukrzyżowanego. Z kolei w kaplicy północno zachodniej znajduje się ołtarz św. Józefa z ok. 1740 z obrazem Świętego, na którym przedstawiony został także fundator kościoła – Józef Winner z rodziną. W zwieńczeniu ołtarza umieszczony jest owalny obraz św. Jana Nepomucena. Ołtarzowi św. Józefa towarzyszy ołtarz św. Rocha z XIX-wiecznym obrazem.

TRUSKOLASY RZUT

    Barokowe wyposażenie uzupełnia bogato rzeźbiona ambona z 2. poł. XVII w. z kopiami rzeźb Ewangelistów i Chrystusa Dobrego Pasterza na parapecie kosza (oryginały skradziono w 2000 r.). Na uwagę zasługuje także nietypowa chrzcielnica barokowa z pocz. XVIII w. w kształcie podtrzymywanego przez anioła rogu obfitości, z grupą Chrztu w Jordanie na pokrywie.

    Kościół otacza grupa 30 wiekowych lip – pomników przyrody. Pomnikowy charakter ma też aleja 14 lip na miejscowym cmentarzu.

Edward Wieczorek

  1. Snoch B., Podobiński S., Encyklopedyczny słownik regionu częstochowskiego, Częstochowa 2000, s.140-141
  2. Kała Elżbieta, Kędziora Marta, Żerdzińska Karolina, Gmina Wręczyca Wielka, Wręczyca Wielka 2007, s. 69
  3. informacje zebrane na podstawie dokumentów parafialnych przez proboszcza parafii we Truskolasach w latach 1945-1970 – ks. Bolesława Sokoła i umieszczone w kruchcie kościoła.
  4. Sypek Anna, Kościół św. Mikołaja w Truskolasach. Prace konserwatorskie w latach 2006-2010 [w:] Wiadomości konserwatorskie województwa śląskiego t. 3. Architektura drewniana, Katowice 2011, s. 88
  5. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1892, tom. XII, s. 522
  6. jest on eksponowany jedynie 6 grudnia i w niedzielę po 6 grudnia
  7. Sypek Anna, op.cit., s. 89