Krzyż pokutny w Strzyżowicach

    Coraz częściej dowiadujemy się o nowych „odkryciach” przydrożnych zabytków ruchomych, które były i niejednokrotnie nadal pozostają nieznane i zapomniane. Są to na pewno przydrożne figury, ludowe świątki i kamienne epitafia. Niejednokrotnie obojętnie przechodzi się obok przydrożnych pomników, do których należą także zabytki średniowiecznego prawa, jakimi są krzyże i kapliczki pokutne. Od października 1985 r. działa Ogólnopolski Klub Badaczy i Miłośników Krzyży Pokutnych i Rzeźb Przydrożnych, zrzeszający ludzi zainteresowanych tym tematem.

    Krzyże pokutne i kapliczki pokutne to surowe kamienne formy, wykute w monolitycznych blokach skalnych. Rozróżnia się kilkanaście typów krzyży pokutnych: maltańskie, łacińskie, greckie, koniczynowe, patriarchalne, tarczowe, św. Antoniego lub formy przejściowe pomiędzy krzyżem a kapliczką. Wykonane są najczęściej z materiału miejscowego. Jednym z krzyży pokutnych jest krzyż znajdujący się w Strzyżowicach.

Z HISTORII STRZYŻOWIC

    Od czasów najdawniejszych wyróżniano dwie różne części Strzyżowic. Jedna należała do parafii Siewierz (tzw. biskupia, zwana później rządową), druga natomiast była w parafii Siemonia (część szlachecka zwana później prywatną). Już przed 1254 r. wieś płaciła dziesięciny klasztorowi norbertanek na Zwierzyńcu pod Krakowem. Po podziale na część biskupią i szlachecką, z części biskupiej płacono biskupowi krakowskiemu, a ze szlacheckiej kościołowi w Siemonii. Po rozwiązaniu Księstwa Siewierskiego w 1790 r. część biskupia przeszła na własność rządu i nazwana była Strzyżowice Rządowe. W części szlacheckiej na mapie z 1831 r. nie ma nazwy Strzyżowice, ale nazwa Marszowy (od właścicieli – szlachty o nazwisku Marszowy, którzy pojawili się na tym terenie w XVI w.). Nazwa miejscowości jest nazwą patronimiczną i pochodzi od nazwy osoby Strzeż (Strzeżymir, Strzeżysław lub apellativum Strzeż „strzyżyk”). Charakter dzierżawczy mają człony odróżniające: „Prywatne”, „Rządowe”. Dziś Strzyżowice to jedna wioska w gminie Psary, powiatu będzińskiego. Wieś ma dwie parafie i dwa kościoły: parafię polsko-katolicką wraz z kościołem, znajdującym się w części niegdyś biskupiej, i parafię rzymsko-katolicką wraz z kościołem, znajdującym się w części szlacheckiej. Pierwszą była parafia polsko-katolicka – ustanowiona w 1961 r., zaś parafię rzymsko-katolicką ustanowiono w 1969 r.

KRZYŻ POKUTNY W STRZYŻOWICACH

    Jeszcze nie tak dawno o tym, że w Strzyżowicach znajduje się krzyż pokutny, mało kto z mieszkańców wiedział. Nawet w 1995 r., kiedy wydano monografię miejscowości zatytułowaną „Strzyżowice” autorstwa B. Ciepieli, przy opracowaniu której działał Społeczny Komitet Wydania Monografii Strzyżowice pod przewodnictwem Zdzisława Rabsztyna, nic nie zapisano na temat krzyża pokutnego. Wymieniono natomiast kapliczki i krzyże przydrożne, jakie istniały w tym czasie w wiosce. I oto, w 2004 r. lek. med. Małgorzata Cop, córka Ignacego i Lucyny, poinformowała, że przy ulicy prowadzącej do jej i sąsiadów budynków z drogi głównej relacji Będzin-Siemonia znajduje się „kamień” w kształcie symbolizującym krzyż. Według posiadanych przez nią wiadomości jest to na pewno krzyż pokutny. Rzeczywiście, tak było. Ten strzyżowicki krzyż pokutny nie znajdował się w wykazie zamieszczonym w opracowaniu Ryszarda Czopka, sporządzonym przed około 20 lat. Temat krzyży pokutnych omawiany był w Muzeum Zagłębia w Będzinie przed 2000 rokiem przez Edwarda Wieczorka, który uczestnikom spotkania przybliżył historię krzyży pokutnych w Polsce. Na pewno „odkrycie” krzyża pokutnego w Strzyżowicach wzbogaci ogólnopolski wykaz tych przydrożnych świadków dawnego prawa średniowiecznego, jakimi są krzyże i kapliczki pokutne.

KG22 STRZYZOWICE1

    Aby dokładniej usytuować ów strzyżowicki krzyż pokutny, należy powiedzieć, że znajduje się on przy drodze wojewódzkiej 913 w niedalekiej odległości od drogi prowadzącej do kościoła polsko-katolickiego, przy posesji Bijaków – dokładniej przy rosnącym w tym miejscu od lat starym drzewie, przy którym jest drewniany płotek, a na nim tablica z napisem: „Krzyż pokutny XIV-XVI w., stawiany przez zabójcę na miejscu zbrodni – zabytek pod ochroną prawa”. Krzyż wykonany jest z piaskowca, jest niski. Jego ramiona i wysokość korpusu ponad ramiona są niemal tej samej długości, tj. około 60 cm. Pozostała część krzyża o nie znanej dotąd wielkosci znajduje się w ziemi.

Bolesław Ciepiela