Historia browaru Siemianowice-Laurahütte

     Tekst ten poświęcony jest historii największego browaru znajdującego się w Siemianowicach Śląskich przy ul. Browarnej 1 (dawna Braustrsasse) - prostopadłej do ul. Sobieskiego. Produkował on swego czasu jedno z najlepszych w kraju piw ciemnych. Nie wiadomo do dziś, w którym roku faktycznie powstał i kto był jego założycielem. Nie wiadomo również, kim był i skąd przybył Albert Mokrski.

    Pierwszy browar Siemianowic, właściwie Huty Laura, powstał w 1868 roku i był prawdopodobnie browarem hrabiowskim. Można tylko przypuszczać, że chodzi tu o rodzinę Donnersmarcków. Jesienią 1875 roku w wyniku wielkiego pożaru spłonęły dobra Laurahuttskie przy ul. Richterstrasse (obecnie Sobieskiego), w tym również browar. W kilka miesięcy po tym wydarzeniu powołano w Siemianowicach Ochotniczą Straż Pożarną. Browar został odbudowany i oddany do użytku przypuszczalnie w 1877 roku i stąd też wzięła się datowana pisemna wzmianka dotycząca powstania browaru.

    Kolejne zapisy zaświadczają, że browar w Laurahütte (Huta Laura) powstał w 1886 roku i ta właśnie data widnieje na kilku powojennych etykietach jako rok założenia. Ponadto autorzy różnych publikacji powołują się właśnie na tę datę jako początek działalności tegoż browaru.

     Według "BRAUEREI - VERZEICHNIS" z 1996 r. laurahucki browar w latach 1890-1896 funkcjonował pod nazwą "BRAUEREI S. FRIEDLANDER", a  jego właścicielem był radca handlowy Friedlander, który zbudował cynkownię "Fannywunsch" w Siemianowicach. Od niego właśnie browar odkupił Albert Mokrski, który później przekazał go swemu synowi Pawłowi. Bezsprzecznym faktem jest, że to właśnie Paweł Mokrski go powiększył i rozbudował, a nie Albert Mokrski.

    Z dokumentów znajdujących się u miejskiego konserwatora zabytków Siemianowic wynika, że browar ten w 1902 roku był już własnością Pawła Mokrskiego zamieszkałego w Laurahütte przy ul. Richterstrasse 46 (dzisiejsza ul. Sobieskiego).
W latach 1902 - 1929 browar należał zatem do Pawła Mokrskiego, a firma działała pod nazwą "BRAUEREI PAUL MOKRSKY" aż do 1920 roku, następnie zmieniono nazwę na "BROWAR PIWA SŁODOWEGO - PAWEŁ MOKRSKI". Na drukach firmowych z tego okresu widniał następujący napis: "Paul Mokrski Lagerbier-Brauerei Laurahütte O. S. - Browar tel. 506 - Deutsche Bank Oddział Katowice - P.K.O. Katowice 306605".

    Z zachowanych dokumentów wynika, że w latach 1902-1903 wybudowano chłodnię o pojemności 635 m3, stajnię i kolumnadę, a koszt budowy wyniósł 2035 marek. W cztery lata później przebudowano parter budynku mieszkalnego na terenie browaru.
W 1908 roku browar ten specjalizował się w produkcji piwa słodowego, a jego wydajność wynosiła 8000 hektolitrów rocznie. W tym czasie posiadał na swoim terenie własną: restaurację i wyszynk oraz wyszynk ogrodowy, kolumnadę, ogród, warzelnię, leżakownię, chłodnię, rozlewnię, gotowalnię cukru, kotłownię, ślusarnię, piwnicę lodu, piwnicę składową i fermentacyjną, budynek mieszkalny, stajnię, garaże, szopę, stodołę, chlewnię, ustępy w podwórzu i gnojownik.

browar clip image002

    W tym samym okresie 1908-1912 niejaki Peter Mokrski (niestety nic nie wiadomo o ewentualnych koneksjach rodzinnych z Paulem) posiadał dwa browary w Szopienicach i Roździeniu "ROSDZIN - SCHOPPINITZER BRAUEREI UND MALZFABRIK".
    W 1929 roku przekształcony w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością "BROWAR PIWA SŁODOWEGO SP. Z O. O.", której jednym z współwłaścicieli były "KSIĄŻĘCE BROWARY W TYCHACH" rodziny von Pless oraz "BROWAR OBYWATELSKI W TYCHACH". W tym samym roku w szopie koło warzelni urządzono maszynownię. W latach 1930-1931 nastąpiła kolejna wielka rozbudowa i przebudowa browaru Huty Laura, przez co zwiększyła się zdolność produkcyjna do 25000 hektolitrów piwa słodowego. Wszystkie projekty wykonał Urząd Budowlany Księcia Pszczyńskiego, a odpowiedzialnym za budowę był Schroeder. Pozwolenia wydał burmistrz gminy Siemianowice Ferdynand Popek, a nadzór nad prawidłowym wykonaniem robót prowadzili m.in. Inspektor Pracy 48 Obwodu Katowice inż. A. Maske i Obwodowy Mistrz Kominiarski Paweł Drobig.

    W tym czasie na terenie browaru wykonano następujące prace:

    Poza tym największą inwestycją była budowa komina przez firmę Wollek z Katowic, wysokości 19 m, wagi 68000 kg i 0,6 m średnicy wewnętrznej u górnego wylotu, który już w roku następnym, tj. 1931, przebudowano i podwyższono o 5 m do wysokości 24 m. Koszt samej przebudowy wynosił 1950 złotych.

     W tym bodaj największym przedsięwzięciu budowlanym browaru miała swój udział inna firma rodem z Siemianowic, a mianowicie Fabryka Kotłów W. Fitzner Sp. z o.o., która to wykonała i zamontowała stały kocioł parowy jednopłomieniowy z rurą falistą systemu FOX z wewnętrznym paleniskiem o nr 6005. W jego specyfikacji technicznej czytamy m.in.: wykonany z żelaza, wydajność 28 l/min., ciśnienie robocze 5 atm., powierzchnia 25 m2. Poza tym firma ta wykonała przebudowę piwnicy lodu na piętrową składnicę dla kadzi i beczek, której powierzchnia wyniosła 1320 m2. W składnicy zamontowano 12 beczek stałych, w tym 6 o pojemności 17800 l i 6 o pojemności 13700 l, zatem łącznie można było w nich przechować 189000 l płynów.

     W 1936 roku browar nosił nazwę "ŚLĄSKI BROWAR HUTY LAURA SIEMIANOWICE", wybudowano wtedy szopę na tymczasowe składanie lodu, natomiast w roku następnym zamontowano urządzenie do smołowania beczek.

browar clip image006

    Z dniem 1.02.1939 roku wszedł w skład Spółki Akcyjnej "KSIĄŻĘCE BROWARY W TYCHACH" rodziny von Pless. W czasie okupacji w okresie od 3.09.1939 - 27.01.1945 znajdował się pod komisarycznym powiernictwem Rzeszy Niemieckiej pod nazwą "MALZBIER-BRAUEREI G. M. B. H. LAURAHUTTE O. S.". W latach od 1908 do 1945 rozlewaniem i dystrybucją piwa zajmowały się m.in.: A. Paschek (Szopienice), A. Oslistok (Czerwionka), F. Frank (Książenice), F. Janik (Oświęcim). Produkowane wówczas piwo miało do 1,5 % zawartości alkoholu wagowo, można by rzec - piwo bezalkoholowe.

     Zakład przetrwał szczęśliwie II wojnę światową i 1.02.1945 roku po znacjonalizowaniu wznowił produkcję jako samodzielne przedsiębiorstwo państwowe aż do 1951 roku.

browar clip image004

    W okresie powojennym od 13.07.1951 roku browar Siemianowice wszedł w skład Zjednoczenia Przemysłu Fermentacyjnego w Zabrzu pod nazwą firmową "ZABRZAŃSKIE ZAKŁADY PIWOWARSKO-SŁODOWNICZE", produkując piwo słodowe, karmelowe oraz beczkowe jasne pełne tylko w korporacji z browarem zabrzańskim, o zawartości 11,7 % ekstraktu wagowo do 4,5 % alkoholu. Od 1962 roku siemianowicki browar produkował samodzielnie, w skromnych ilościach piwo jasne, jedynie dla pokrycia zapotrzebowania miasta. W latach 1964-1965 przeprowadzono kapitalny remont obejmujący m.in. przebudowę hali obciągu piwa, co spowodowało kolejny wzrost produkcji, która wynosiła 45000-50000 hektolitrów rocznie.

     W dniu 1.09.1968 roku firmę przemianowano na "ZABRZAŃSKIE ZAKŁADY PIWOWARSKIE", zaprzestano produkcji piwa jasnego i warzono piwo ciemne słodowe ze słodu jasnego z dodatkiem słodów: monachijskiego, karmelowego i barwiącego. W latach 70-tych piwo ciemne browaru z Siemianowic uzyskało znak jakości "1", co oznaczało najwyższy poziom na rynku krajowym. Piwo butelkowe stanowiło 1/3 produkcji, a resztę stanowiło piwo beczkowe. Siemianowiczanie spijali ponad 20 % piwa produkcji własnego browaru, w stosunku do ogólnej ilości wypitego piwa. Od 1.07.1975 roku zmieniono nazwę na "GÓRNOŚLĄSKIE ZAKŁADY PIWOWARSKIE W ZABRZU". W latach 1983 i 1988 piwo ciemne siemianowickiego browaru zostało dwukrotnie wyróżnione na corocznych degustacjach piw z okazji "Chmielaków" w Krasnymstawie. 12.08.1991 roku z przedsiębiorstwa państwowego przekształcono firmę w jednoosobową spółkę skarbu państwa, zarejestrowaną pod nazwą "GÓRNOŚLĄSKIE ZAKŁADY PIWOWARSKIE S. A. W ZABRZU". W skład zakładu weszło 6 browarów: Bytom, Częstochowa, Racibórz, Rybnik, Siemianowice i Zabrze. W latach 1992-1993 zarząd spółki ukierunkował produkcję na piwo ciemne słodowe 10,5 % ekstraktu wagowo do 2,8 % alkoholu rozprowadzane w beczkach, a jego roczna produkcja wynosiła 74000 hektolitrów. Również w 1993 roku przeprowadzono kolejną modernizację, budując rurociąg z parą, biegnący do ul. Hutniczej (kosztem 300 000 marek niemieckich), co pozwalało na kolejne zwiększenie produkcji. Od tego czasu rozgrzana para do temperatury 130°C służyła do gotowania chmielowego napoju. W latach 1996-2002 nastąpiła kolejna zmiana nazwy na "BROWARY GÓRNOŚLĄSKIE S. A. W ZABRZU".

    Browar siemianowicki zawiesił produkcję i został zamknięty w roku 2002, ostatnim kierownikiem do jego likwidacji był Henryk Hornik. Po likwidacji zakładu rurociąg z parą zdemontowano. W tym samym roku nieruchomości zakupił za 600 000 złotych Jerzy Łazarczyk z Sosnowca.

    W swoich najlepszych latach powojennych rozlewaniem i dystrybucją piwa siemianowickiego browaru zajmowały się firmy m.in. z: Katowic, Chorzowa, Pyskowic, Jaworzna, Rybnika, Bytomia, Rudy Śl., Gliwic, Wodzisławia Śl., Dąbrowy Górniczej.
Obecnie "BROWARY GÓRNOŚLĄSKIE S. A. W ZABRZU" nie wytrzymując konkurencji na rynku są w stanie likwidacji pod zarządem syndyku masy upadłościowej.
Budynek główny browaru ma 6000 m2, instalacja przygotowana jest na produkcję 100 000 hektolitrów piwa rocznie, a miedziane kotły warzelne ważą 5 ton. Browar w swych najlepszych latach zatrudniał ok. 70 osób, dziś tylko 4 osoby - 3 strażników pilnujących nieruchomości i 1 konserwatora.
Na dzień dzisiejszy, chcąc wznowić produkcję, wg specjalistów potrzeba ponad 500 000 złotych na budowę nowego kotła parowego. Poza tym praktycznie cała instalacja jest gotowa do produkcji z wyjątkiem sieci chłodniczej, przystosowanej na amoniak, która obecnie jest rozbrajana. Planowane również było wykorzystanie pomieszczeń leżakowni piwa jako dyskoteki dla młodzieży, na co nie zgodzili się włodarze miasta.

    Na koniec tej historii należałoby jeszcze raz wspomnieć o Albercie Mokrskim i jego synu Pawle Mokrskim.
Na początku lat 30-tych Albert Mokrski poniósł śmierć w wypadku wraz z współpasażerami, jadąc saniami do Mysłowic. Z nieznanych przyczyn konie poniosły i sanie wylądowały w rowie dzisiejszej ul. Mysłowickiej tuż przy obecnym słupie z herbem miasta.
Miejscem ich wiecznego spoczynku jest cmentarz parafii św. Antoniego Padewskiego, gdzie przy centralnym krzyżu znajduje się wielki czarny grobowiec, na którym widnieje napis "Ruhestatte des Brauereibesitzers Paul Mokrski". Na tym grobowcu są również wyraźne ślady po tablicy pionowej, która uległa najprawdopodobniej dewastacji. Powinny się na niej znajdować informacje o latach życia tej rodziny.

    Oprócz opisanego powyżej browaru w Laurahutte, istniał w Siemianowicach Śl. drugi mniejszy browar, należący do rodziny Weisenbergów, o którym niewiele wiadomo z uwagi na nieliczne ślady w dokumentach i literaturze. Z całą pewnością został zbudowany w roku 1890 i działał do 1920 roku. Z posiadanych informacji na jego temat wynika, że w latach 1890-1903 należał do Emanuela Bohma (względnie Boehma), na co może wskazywać używana nazwa "EMANUEL BOHM BRAUEREI", następnie w latach 1903-1920 do Isaaka Weinsenberga  "BRAUEREI ISAAK WEISENBERG INH.".  Zgodnie ze spisem mieszkańców z lat 1914-1915 Isaak Weisenberg mieszkał w Siemianowicach w domu przy ul. Hermanstrasse 4 (dzisiejsza ul. Szeflera). Przypuszczalnie browar ten znajdował się w miejscu,gdzie później powstała Śląska Fabryka Cukrów "Hanka". Jednakże z uwagi na brak konkretnych danych, lecz jedynie bazując na kilku poszlakach, trudno z całą pewnością określić miejsce lokalizacji tegoż browaru w Siemianowicach. Brak jakichkolwiek danych na temat asortymentu produkcji.

Roman Żyła