Katalog Kościołów Drewnianych - Gościęcin - Bryksy

    Około 2 km na zachód od wsi Gościęcin (niem. Kostenthal) przy drodze do miejscowości Kózki, na małym wzgórzu wznosi się drewniany kościółek pod wezwaniem św. Brykcjusza (łac. - Briccius, niem. - St. Brixen). Jest to miejsce pielgrzymkowe z "cudownym źródłem", którego wody przyczynić się miały do licznych uzdrowień.

    Gościęcin wzmiankowany był już w 1223 r. jako Gozchenchino, w 1225 r. Gossintin, a sama nazwa pochodzi od rodu Gościęta. W 1221 r. kasztelan raciborski komes Stoigniew podarował wieś klasztorowi w Lubiążu, a w 1235 r. opat Günter z Lubiąża przekazał ją biskupowi wrocławskiemu. W 1622 r. kapituła katedry wrocławskiej odkupiła wieś i do czasu sekularyzacji w 1810 r. była jej właścicielem.

    Założenie pątnicze powstało w 1661 r. na fali kontrreformacji, propagującej liczne formy pobożności. Masowo powstały w tym okresie świątynie odpustowe związane z "cudownymi" wydarzeniami, uzdrowieniami przy "świętych źródłach". Mnożyły się także liczne fundacje wotywne, będące dziękczynieniem za ocalenie przed morowym powietrzem. W tym też czasie, w sąsiedztwie znanego wcześniej "cudownego źródła" św. Brykcjusza, małżonkowie Wolf, właściciele wolnego sołectwa w Gościęcinie, ufundowali kościół odpustowy, połączony z pustelnią.

    Patron kościoła - św. Brykcjusz - był biskupem w Tours we Francji i żył ok. roku 1000. Legenda głosi, że zaopiekował się małym, opuszczonym dzieckiem, jednakże spotkał się z obmową, że jest to jego własne dziecko z tajemnego małżeństwa. Pogłoska ta zataczała coraz szersze kręgi i dotarła do króla, który nakazał biskupowi opuścić Francję.

GOSCIECIN-BRYKSY

    Kiedy biskup przygotowywał się do drogi, dziecko, które dotychczas mówić nie umiało, w cudowny sposób przed oskarżycielami przemówiło: "ty nie jesteś moim ojcem". Pomimo, iż wszystkie oskarżenia upadły, św. Brykcjusz udał się na wyprawę misyjną i dotarł aż na Górny Śląsk, w okolice dzisiejszej miejscowości Gościęcin. Zmęczony i spragniony biskup położył się na małym pagórku w cieniu drzew. Marzył o łyku czystej wody, ale nie było żadnego strumyka w pobliżu. Wtedy własnymi rękami zaczął kopać w ziemi i w krótkim czasie wytrysnęło w tym miejscu źródło krystalicznej wody, której zaczerpnął przed dalszą wędrówką.

    Wiele lat później, pewien rolnik orał ziemię w pobliżu źródła. Nagle koń się znarowił i nie chciał słuchać poleceń swego pana. Rolnik okładał go batem, używając przy tym wulgarnych słów. W pewnej chwili stracił wzrok. W swoim nieszczęściu prosił św. Brykcjusza o pomoc. Wówczas usłyszał głos, który polecił mu pójść do źródła. Z trudem tam dotarł, a po przemyciu oczu odzyskał wzrok. Wieść o tym rozniosła się po całej okolicy i wkrótce do źródła zaczęli przybywać pielgrzymi trapieni dolegliwościami, aby wypróbować cudowną moc wody.

    Źródło zostało obudowane, a w jego pobliżu wzniesiono małą drewnianą kaplicę, wzmiankowaną już w 1594 r. Wkrótce okazała się ona zbyt ciasna dla wciąż rosnącej rzeszy pielgrzymów. Wówczas to sołtys Gościęcina Martin Wolf wybudował na swoim gruncie kościół p.w. Św. Krzyża, uzyskując przy tym zgodę kapituły wrocławskiej. Budowa trwała od 1656 do 1662 r. W międzyczasie, w 1661 r. ustawiono ołtarz główny.

 

    Poświęcenia dokonał w 1674 r. biskup wrocławski Franz Neander von Petersheide. Do tego kościoła wyruszyła procesja po mszy św. odprawionej w kościele parafialnym. Tu również odprawiano msze w święto Trójcy Świętej, Znalezienia Krzyża Świętego, Podwyższenia Krzyża Świętego, poświęcenia kościoła, święta Jana Chrzciciela i św. Marii Dziewicy. W tych dniach gromadziły się tu duże rzesze pielgrzymów z odległych miejscowości.

    Kościół utrzymywał się z licznych fundacji. Z pośród wielu dobroczyńców wyróżnia się rodzina fundatora, córki Martina Wolfa, ich mężowie i dzieci z obu stron.

    W roku 1794 nastąpiła renowacja organów, w 1803 r. wymieniono pokrycia dachowe i wykonano drobne prace zabezpieczające. Sekularyzacja z 1810 r. spowodowała ogołocenie kościoła ze wszystkich kosztowności, przekazanych do skarbu pruskiego. Jednak w następnych latach ofiarowano znowu wartościowe przedmioty w podzięce za doznane łaski.

    Druga wielka renowacja nastąpiła w latach 1879-80. Wymieniono pokrycia dachowe, okna, wykonano prace zabezpieczające ściany, wymalowano wnętrze, dokonano konserwacji wszystkich obrazów. Tak odnowiony kościół zachował swój wygląd niemal do dnia dzisiejszego. Aby poprawić komunikację, wybudowano w 1911 r. odcinek drogi między Gościęcinem a wsią Kózki.

GOSCIECIN-PLAN

    Zespół pielgrzymkowy kościoła św. Brykcjusza obejmuje: kościół odpustowy, kaplicę, studnię i pustelnię.

 

    Kościół odpustowy ustawiony jest na niewielkim wzniesieniu w otoczeniu starych drzew. Orientowany, drewniany, konstrukcji zrębowej, wzniesiony jest na rzucie krzyża o trójbocznie zamkniętych ramionach, poprzedzony niewielką kruchtą. Wnętrze kościoła nakryte jest pozornymi sklepieniami kolebkowymi. Drzwi wejściowe posiadają stare okucia. W tęczy - belka ozdobnie wycinana, na niej ustawiony jest krzyż barokowy. Chór muzyczny wsparty jest na słupach z ramionami przechodzącymi na boczne ściany. Dachy siodłowe, wielopołaciowe oraz ściany zewnętrzne pokryte są gontem. Na kalenicy wznosi się ośmioboczna wieżyczka na sygnaturkę z baniastym hełmem i latarnią, nad nawą - krzyż z datą budowy.

    Jednolite urządzenie wnętrza pochodzi z czasu budowy. Ołtarz główny posiada dekorację snycerską o ornamencie chrząstkowo-małżowinowym, w nim znajdują się rzeźby NP Marii, śś. Jana Chrzciciela, Jakuba Starszego oraz dwóch biskupów w otoczeniu aniołków.

    Ołtarze boczne posiadają kolumny o dekoracji chrząstkowo-małżowinowej; lewy z rzeźbami śś. Piotra i Pawła oraz obrazem św. Brykcjusza malował A. Beck w 1896 r. Ambona pochodzi z XVIII w., organy wykonane zostały w 1669 r. przez Jakuba Rippacka z Koźla. Ponadto w kościele znajdują się obrazy: Trójcy Św. - barokowy z 1689 r., Matki Boskiej z Dzieciątkiem - barokowy z końca XVII w., Zwiastowania, Matki Boskiej Siedmiu Boleści i Archanioła Gabriela - barokowe z ok. 1730 r., Św. Jana Chrzciciela - barokowy z XVII/XVIII w. i Św. Józefa z poł. XIX w. Wyposażenie uzupełnia 14 stacji Drogi Krzyżowej z 1 poł. XIX w., barokowa płyta nagrobna Jana Bartela z 2 poł. XVII w. i kryształowy świecznik z poł. XIX w.

    Po przeciwległej stronie drogi na stoku usytuowane są: kaplica z 1916 r. (wzniesiona jako mauzoleum poległych w 1-szej wojnie światowej), budynek pustelni (wzniesiony przed 1870 r.) oraz kapliczka nad studnią św. Brykcjusza (neoromańska z 1880 r.). W tej ostatniej znajdują się m.in. obrazy: Ucieczka do Egiptu, Chrystus z Samarytanką z 2 poł. XVII w., św. Brykcjusza z końca XVII w., Matki Boskiej z Dzieciątkiem z pocz. XIX w. i Wniebowzięcia NMP z pocz. XIX w. W kaplicy jest też ludowa rzeźba Chrystusa u słupa.

Henryk Stasiński