Zamki i Pałace - Kochcice

    Kochcice są wsią leżącą na progu Garbu Woźnickiego, 6 km na północ od Lublińca. Historię wsi znamy jedynie wyrywkowo: po raz pierwszy wspomniano o niej w dokumencie z 1419 r., kiedy właścicielem był Mikołaj Strzała, w XVI i XVII w. stanowiła własność rodziny Kochcickich, pieczętujących się herbem "Czapla". Według tradycji spisanej w XVII w. protoplaści rodu Kochcickich przybyli na Śląsk z Czech w XIV w., przybierając nazwisko od dóbr Kochcice1. Wiadomo, że w 1543 r. właścicielem Kochcic był Jan Kochcicki, pochowany w 1549 r. w Lubecku. Jego syn - Jan II - został w 1576 r. właścicielem Lublińca i tamtejszego zamku. Jan II Kochcicki był dwukrotnie żonaty: z Anną z Zarębów i Elżbietą Maltzan, córką starosty opolsko-raciborskiego. Za życia osiągnął godność radcy cesarskiego, a w 1610 r. zaliczono go do "grupy panów", czyli najwyższej warstwy szlachty czeskiej. Jan II miał pięciu synów: Jana III, Andrzeja, Mikołaja, Jerzego Fryderyka i Krzysztofa. Po śmierci Jana II (1611) dobra lublinieckie i rezydencję na tamtejszym zamku przejął Jan III; Andrzej przejął dobra koszęcińskie i zbudowany pod koniec XVI w. koszęciński zamek; Mikołaj został doradcą biskupa wrocławskiego, właścicielem Ujazdu i 12 okolicznych wsi; zaś Krzysztof - biskupim starostą otmuchowskim.

    Elewacja frontowa pałacu Ballestremów w Kochcicach Wiadomo, że w 1543 r. właścicielem Kochcic był Jan Kochcicki, pochowany w 1549 r. w Lubecku. Jego syn - Jan II - został w 1576 r. właścicielem Lublińca i tamtejszego zamku. Jan II Kochcicki był dwukrotnie żonaty: z Anną z Zarębów i Elżbietą Maltzan, córką starosty opolsko-raciborskiego. Za życia osiągnął godność radcy cesarskiego, a w 1610 r. zaliczono go do "grupy panów", czyli najwyższej warstwy szlachty czeskiej. Jan II miał pięciu synów: Jana III, Andrzeja, Mikołaja, Jerzego Fryderyka i Krzysztofa. Po śmierci Jana II (1611) dobra lublinieckie i rezydencję na tamtejszym zamku przejął Jan III; Andrzej przejął dobra koszęcińskie i zbudowany pod koniec XVI w. koszęciński zamek; Mikołaj został doradcą biskupa wrocławskiego, właścicielem Ujazdu i 12 okolicznych wsi; zaś Krzysztof - biskupim starostą otmuchowskim.

    Na początku XVII w. najwybitniejszym przedstawicielem rodziny Kochcickich był piszący się "na Kochcicach, Koszęcinie, Lublińcu, Turnawie i Koźlu", ale rezydujący w Koszęcinie - Andrzej. Był on ożeniony z Barbarą Katarzyną Sedlnicką, zamożną szlachcianką, która wniosła mu w posagu dobra kozielskie. Przez pewien czas był starostą opolsko-raciborskim. W czasie wojny trzydziestoletniej działał w obozie antyhabsburskim. W 1633 r., broniąc Koźla przed wojskami cesarskimi, dostał się do niewoli i zmarł w Wiedniu w 1634 r.

    Na jego dworze w Koszęcinie działali ówcześni śląscy intelektualiści i pisarze, m.in. Walenty Roździeński, Szymon Pistorius, Paweł Twardokus i Daniel Murowius.

    Za działalność antyhabsburską rodzina Kochcickich utraciła stanowe państwo lublinieckie, dobra koszęcińskie i woźnickie.

    Nie znamy szczegółowych losów dóbr kochcickich. Wiadomo jedynie, że pod koniec XIX w. nabyła je rodzina von Ballestrem. Wybudowano wówczas dwór mieszkalny, tzw. "Stary zamek". Nie była to z pewnością pierwsza rezydencja w Kochcicach, gdyż już w 1575 r. wspomina o zamku w Kochcicach Jerzy Radziwiłł, który przebywał tam w drodze do Włoch.2 Ostatnim panem na Kochcicach był Karol Ludwik von Ballestrem (1875-1957), syn Franciszka Karola i Joanny Jadwigi von Saurma-Jeltsch. Z jego inicjatywy w latach 1908-1909 wybudowano nowy, neobarokowy pałac w Kochciach, w którym od 1963 r. mieści się sanatorium.

kochcice    Pałac zbudowany jest na rzucie prostokąta, z dwoma ryzalitami bocznymi i ryzalitem środkowym, mieszczącym ozdobione balkonem wspartym na kolumnach reprezentacyjne wejście. Od strony frontowej pałac posiada dwie kondygnacje i poddasze mieszkalne w mansardowym dachu, od strony ogrodowej dochodzi suterena. Od strony frontowej (południowej) do wejścia prowadzi symetryczny podjazd, od strony ogrodowej znajduje się obszerny taras. Pałac posiada mansardowy, czterospadowy dach kryty dachówką, z dwoma rzędami lukarn: prostokątnymi i półokrągłymi "wolimi oczami".

    Na parterze na wprost wejścia znajdowała się Sala lustrzana, wyłożona potężnymi taflami luster, zniszczonymi w 1945 r. przez żołnierzy Armii Czerwonej. Obecnie mieści się w niej kawiarnia.

    Pałac usytuowany jest w rozległym, 16-hektarowym parku, składającym się z dwóch części. Od południowej strony pałacu rozciąga się park w typie francuskim, z regularnymi alejkami obsadzonymi żywotnikami i rabatami z różami. Przed podjazdem do głównego wejścia rośnie biało kwitnąca magnolia. Od zachodniej strony parku biegnie aleja kasztanowców. W głębi, naprzeciw głównego wejścia do pałacu, widoczna jest brama, zamknięta od 1922 r., (wywieziono przez nią na taczkach hrabiego Ballestrema za odmowę pomocy powstańcom śląskim).

    Od strony północnej przylega do pałacu założenie krajobrazowe w typie angielskim, o nieregularnie wytyczonych alejkach wśród rozłożystych drzew. W obniżeniu terenu znajduje się niewielki staw. Przy zamku nasadzono w latach trzydziestych krzewy rododendronów, które osiągnęły już 3 metry wysokości.

    W północno-zachodniej części parku znajduje się "Stary zamek", przebudowany w latach 60-tych. Zdjęto wtedy z niego dwuspadowy dach, dobudowano skrzydło i piętro, zamieniając go w budynek mieszkalny. Do zespołu pałacowo-parkowego należy także kilka dawnych budynków gospodarskich, zbudowanych w latach 1902-1903.

    Szatę roślinną parku pałacowego tworzy 16 gatunków drzew iglastych i 74 gatunki drzew i krzewów liściastych, wśród nich wiele egzotycznych (żywotnik zachodni, świerk srebrzysty, sosna japońska, żółta i wejmutka, 12 okazów daglezji, dąb czerwony, klon srebrzysty, topola kanadyjska i koreańska, platan klonolistny, tulipanowiec amerykański, magnolia, liczne kasztanowce). Z rzadszych i bardziej interesujących roślin zielnych trzeba tu wymienić dzwonek pokrzywolistny, rumianek pospolity, złocień właściwy.

    Od 1963 r. funkcjonuje w zespole pałacowo-parkowym placówka sanatoryjna - obecnie Wojewódzki Ośrodek Rehabilitacji. W latach 80-tych przeprowadzono gruntowny remont pałacu i rewaloryzację parku (usunięto m.in. uschłe i chore drzewa), które przysporzyły gospodarzom w 1992 r. Złoty Medal Ministerstwa Kultury i Sztuki za zajęcie pierwszego miejsca w kraju w kategorii rewaloryzacji zespołów pałacowo-parkowych.

    Do Ośrodka przyjmowani są chorzy wymagający rehabilitacji w zakresie chorób układu krążenia, nerwowego, mięśniowo-stawowego oraz po urazach.

Kazimierz Bromer

  1. U. Zgorzelska, Dzieje zamku lublinieckiego,[w:] Szkice Lublinieckie t.3, Lubliniec 1992, s.9-10
  2. J. Myrcik, Koszęcin i okolice, Koszęcin 1994, s.35