Katalog Kościołów Drewnianych - Borowa Wieś

    Miejscowość położona przy dawnym szlaku handlowym z Wrocławia przez Gliwice i Mikołów do Krakowa i Cieszyna. Założona została około roku 1580, kiedy po okresie wojen husyckich nastąpiło ożywienie gospodarcze, a długotrwały pokój w wieku XVI sprzyjał nowej akcji osadniczej. Osadzono wówczas "pod borem" na małych działkach zagrodników i chałupników, poddanych księcia pszczyńskiego. Osada wzmiankowana po raz pierwszy w 1586 r. jako Borowa Wieś liczyła wówczas 10 zagród. Do jej pierwszych mieszkańców należał m.in. Jan Dziemba (w 1718 r. występuje w źródłach Maciej Dziemba, a w 1744 r. Bartłomiej Dziemba "ex Bor").

    Wieś wchodziła w skład klucza wyrskiego pszczyńskich dóbr kameralnych i była zawsze własnością książęcą. W 1846 r. Borowa Wieś liczyła już 26 gospodarstw, a w 1910 r. żyło tu 825 mieszkańców.

    W 1919 r. powstał we wsi polski chór "Jutrzenka", a jej mieszkańcy brali udział w powstaniach śląskich, walcząc m.in. w 1921 r. pod Kędzierzynem i Górą Świętej Anny. Po podziale Górnego Śląska w 1922 r. Borowa Wieś przypadła Polsce. W przededniu II wojny światowej wieś liczyła 1343 mieszkańców. W czasie hitlerowskiej okupacji Niemcy założyli w Borowej Wsi obóz pracy dla 2 tysięcy osób.

kosciol1    Do 1945 r. Borowa Wieś stanowiła odrębną gminę jednostkową w powiecie pszczyńskim. W listopadzie 1945 r. została włączona jako gromada do zbiorczej gminy Śmiłowice. W 1954 r. gminy zlikwidowano, zaś do gromady Borowa Wieś włączono wsie Paniowy i Śmiłowice, włączając je równocześnie do nowo powstałego powiatu tyskiego. W 1970 r. Borowa Wieś liczyła 1670 osób. W 1973 r. ponownie utworzono gminy, włączając gromadę Borowa Wieś do gminy Mokre, wraz z którą w 1975 r. weszła w obręb miasta Mikołowa.

    Borowa Wieś należała początkowo do parafii w Mikołowie. Po uregulowaniu w 1680 r. niepewnej w tym rejonie granicy między diecezjami krakowską a wrocławską, osadę przyłączono do parafii w Przyszowicach należącej do diecezji wrocławskiej.

kosciol b 02

    Protokół wizytacyjny z 1679 r. wymienia w Przyszowicach dwa kościoły drewniane: Św. Krzyża i Św. Mikołaja, z których jeden - Św. Mikołaja - przeniesiony został do Borowej Wsi (drugi przeniesiono w 1957 r. na Kubalonkę w Istebnej).

    Kościół przeniesiony z Przyszowic to ta sama świątynia, do której należeli przodkowie dzisiejszych mieszkańców Borowej Wsi już od 1680 r.

    Kościół Św. Mikołaja w Borowej Ws W latach 1946-52 duszpasterzem w Borowej Wsi był ks. Robert Gajda (1890-1952), wybitny kompozytor śląski. Ks. Gajda był autorem 39 dzieł muzycznych - w tym 4 mszy (najbardziej znana "Królowa Pokoju") i oratorium o św. Janie Chrzcicielu, był też autorem muzyki do utworów ks. Konstantego Damrota. pochowany został na cmentarzu przykościelnym. po nim kurację prowadził w l. 1952-54 ks. Franciszek Blachnicki, uczestnik kampanii wrześniowej, więzień Oświęcimia i innych obozów hitlerowskich, a w l. 1954-56 członek tzw. Tajnej Kurii (do czasu powrotu biskupów śląskich do diecezji), aresztowany i więziony w l. 1961-62. Ks. Blachnicki założył w 1976 r. ruch "Światło - Życie", tzw. ruch oazowy. Zmarł w Republice Federalnej Niemiec. W 1994 r. Konferencja Episkopatu Polski wyraziła przychylność do przygotowania procesu jego beatyfikacji.

    Następcą ks. Blachnickiego w Borowej Wsi był ks. Gwidon Bec, jako kuratus (1955-57), administrator (1957-65) i proboszcz (1965-85).

kosciol2

    Stojący przy szosie z Mikołowa do Gliwic drewniany kościół Św. Mikołaja, jest odtworzono w latach 1937-39. Jego poświęcenia dokonano 16 grudnia 1939 r., ale parafię erygowano dopiero osiemnaście lat później - 20 grudnia 1957 r. Parafia św. Mikołaja w Mikołowie - Borowej Wsi aktualnie należy do dekanatu knurowskiego.

    Data powstania kościółka drewnianego w Przyszowicach jest sprawą sporną. Kroniki kościelne i niektóre publikacje1 określają rok budowy na 1640. Inne bardziej ogólnikowo datują go na XVII wiek2 Są jednak i opinie, że kościół zbudowany został w 1720 r.3 a nawet na 1737 r. (M. Sufryd datuje alternatywnie). Przypuszczalnie ta ostatnia data odnosi się jedynie do roku budowy wieży.

    Kościół w Borowej wsi jest orientowany. Zbudowany został na podmurówce w konstrukcji zrębowej, wzmocniony po remoncie w połowie lat 90-tych lisicami. Nawa zbudowana została na planie prostokąta. Przylega do niej węższe prezbiterium zamknięte trójbocznie, do którego od północy przylega prostokątna zakrystia z przedsionkiem, a od południa - czworoboczna kaplica zamknięta trójbocznie. Do nawy od południa przylega prostokątna kruchta, a od zachodu - zbudowana w 1720 r. na planie kwadratu, o konstrukcji słupowej - wieża. Zwężająca się ku górze wieża zakończona jest izbicą i nakryta cebulastym, barokowym hełmem z latarnią.

    Zewnętrzne ściany nawy i wieży są oszalowane, pozostałe ściany nie. Wydatne gontowe zadaszenie w dolnej partii zabezpiecza ściany nawy i prezbiterium. Zamknięte półkoliście okna (4 w nawie i 2 w prezbiterium) umieszczono równomiernie od północy i południa. Zakończono je prętami z zadziorami.

    Kościół kryje dwukalenicowy dach gontowy: nad prezbiterium, nawą oraz południową kruchtą - dwuspadowy, zaś nad zakrystią - trójspadowy. Dach nawy zdobi barokowa sygnaturka z latarnią i baniastym hełmem.

    Kościół posiada wyposażenie na ogół barokowe. Ołtarz główny, wczesnobarokowy, pochodzi z poł. XVII w. Umieszczono w nim obraz patrona kościoła - świętego Mikołaja, a w zwieńczeniu - obraz św. Józefa z Dzieciątkiem. Dekorację ołtarza uzupełniają rzeźby świętych: Jana Ewangelisty (z prawej strony, z kielichem) i św. Jana Chrzciciela (z lewej, z barankiem) oraz w górnej części ołtarza: Jadwigi Śląskiej, , Jacka i Stanisława biskupa.

kosciol 00

    Rokokowy ołtarz boczny z prawej strony pochodzi z 2. poł. XVIII w., zdobi bogata snycerka i obraz św. Jana Nepomucena (często zasłonięty obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej) oraz rzeźbami dwóch rycerzy. Antepedium ołtarza zdobi płaskorzeźba, przedstawiająca męczeństwo św. Jana Nepomucena i scenę spowiedzi królowej (z boku). W zwieńczeniu ołtarza "Oko Opatrzności". Lewy ołtarz boczny jest późnobarokowy z poł. XVIII w., z obrazem św. Antoniego. W ołtarzu znajdowały się niegdyś późnogotyckie płaskorzeźby świętych Piotra i Pawła z 1. ćw. XVI w., obecnie umieszczone nad wejściem do zakrystii.

    Ostatni ołtarz - późnobarokowy z 1. poł. XVIII w. - znajdujący się na północnej ścianie nawy, został zniekształcony przez usunięcie części dekoracji. W jego centrum umieszczony jest obraz św. Judy Tadeusza, a po bokach św. Jana Nepomucena i św. Ludwika (króla Francji).

    Ambona barokowa z poł. XVII w. z płaskorzeźbami czterech Ewangelistów. Na profilowanej belce tęczowej umieszczone są barokowe rzeźby przedstawiające scenę Ukrzyżowania z Matką Boską, św. Janem i Marią Magdaleną.

    W kaplicy znajduje się późnorenesansowy ołtarz z ok. 1600 r., z obrazem A. Grzywińskiego z 1850 r., ukazującym "Opłakiwanie" (Zdjęcie z krzyża). Na ścianach obok obrazy symbolizujące Boże Narodzenie oraz Wniebowzięcie Matki Boskiej. Także w kaplicy znajduje się ciekawa chrzcielnica barokowo-klasycystyczna z 2. poł. XVIII w., drewniana w formie kuli ziemskiej z wężem, nad nią umieszczona jest płaskorzeźba chrztu Chrystusa w Jordanie.

Do ciekawostek wyposażenia kościoła należą także:

Obraz św. Barbary z książką (rzadka forma atrybutu tej świętej) - obok wejścia do kaplicy

Hubert Buchta i Leon Kopernik

  1. np. Thullie Cz., Zabytki architektoniczne województw katowickiego i opolskiego, str.1322    
  2. np. Jurkiewicz A., Ziemba S., Województwo katowickie przewodnik, str. 217
  3. Katalog zabytków sztuki w Polsce tom VI, z. 13, str. 5; Sufryd M., Zabytkowe drewniane budownictwo sakralne w województwie katowickim