Zamki i pałaca - Brynek
Otoczony kompleksem lasów, około 13 kilometrów na zachód od Tarnowskich Gór, leży Brynek, niewielka osada założona w 1558 r. przy istniejącej tam do XIX wieku kuźnicy żelaza. Do końca XVIII wieku Brynek należał do właścicieli pobliskiego Tworogu - rodziny Verdugo, następnie do Colonnów.W 1826 roku Tworóg i Brynek kupuje książęca rodzina Hohenlohe-Ingelfingen z pobliskiego Koszęcina, od której nabywa Brynek Hugo Henckel von Donnersmarck z Siemianowic. I tak spokojna leśna osada wchodzi w orbitę interesów jednej z najbogatszych rodzin na Górnym Śląsku.
Widok Pałacu na XIX - wiecznej rycinie W jednym z wydań popularnego "Dziennika Zachodniego" pod wspaniałą ilustracją przedstawiającą pałac w Brynku umieszczono podpis : "Donnersmarckowie lubowali się we wznoszeniu wspaniałych rezydencji. Oprócz "Małego Wersalu" w Świerklańcu oraz pałacu w Nakle Śląskim kolejną ich posiadłością był pałac w Brynku...". Niewtajemniczonemu Czytelnikowi mogłoby się wydawać, że wszystkie te rezydencje należały do jednej rodziny, wyjaśnijmy więc, że ich właścicielami byli przedstawiciele dwu linii Donnersmarcków: bytomsko-siemianowickiej (katolickiej) i tarnogórsko-świerklanieckiej (protestanckiej), których - oprócz nazwiska - niewiele łączyło, a wiele dzieliło.
Ród Henckel von Donnersmarck pojawił się na Górnym Śląsku na początku XVII wieku za sprawą Łazarza Henckla. On to za niespłacone długi otrzymał od cesarza - najpierw w zastaw, a jego syn Łazarz II już w wieczyste dziedzictwo - dobra w okolicy Bytomia i Bogumina. Przez kolejne lata przedstawiciele rodu pomnażali stan posiadania Donnersmarcków, skutecznie konkurując na Górnym Śląsku z zasiedziałymi rodami rycerskimi (Donnersmarckowie byli kupcami i bankierami, którzy z czasem otrzymali cesarski indygenat i liczne tytuły). Pod koniec XVII wieku wnukowie Łazarza II podzielili dobra, dając początek dwom liniom: katolickiej i protestanckiej. Na siedzibę tej pierwszej Leon Ferdynand Henckel von Donnersmarck wybrał dawny pałac Mieroszewskich w Siemianowicach, siedzibą drugiej linii pozostał Świerklaniec. Przez kilka wieków kolejni potomkowie obu linii pomnażali dobra, dokonując zakupów terenu w różnych częściach Europy, a także dzielili je między swoje liczne potomstwo, ale tradycyjny podział na linię bytomsko-siemianowicką i tarnogórsko-świerklaniecką utrzymał się aż do 1945 roku.
Apogeum swej gospodarczej działalności osiągnęły obie linie rodu mniej więcej w tym samym czasie - w połowie XIX wieku. W linii świerklanieckiej przyczynił się do tego Guido Henckel von Donnersmarck (od 1901 r. używający tytułu książęcego), w linii siemianowickiej było to zasługą Hugona I Karola Henckel von Donnersmarcka. Dobra Hugona obejmowały: Bielszowice, Bytków, Bobrek, Bujaków, Chorzów, Małą Panew, Dąbrówkę Małą, Dąbrówkę Wielką, Hajduki, Kamień, Chropaczów, Kozłową Górę, Łagiewniki, Lasowice, Maciejkowice, Miechowice,
Mikulczyce, Ptakowice, Stare Repty, Rokitnicę, Rybną, Orzegów, Siemianowice, Bańgów, Nakło, Przełajkę, Radzionków, Stolarzowice, Stare Tarnowice, Opatowice, Żyglinek i inne jeszcze miejscowości. Łączny areał jego dóbr ziemskich wynosił 14540 ha, z tego na fideikomis bytomski przypadały 6289 ha (4770 ha gruntów ornych i 1519 ha lasów). Były to dobra rycerskie i alodialne. Do Hugona należało też kilkanaście kopalń węgla kamiennego, pola górnicze, huty i drobne zakłady przemysłowe. Hugon I miał trzech synów, między których rozdysponował część dóbr: Łazarz IV osiadł w pałacu w Nakle, Artur w Wolfsbergu w Karyntii (Austria), zaś dziedzicem fideikomisu bytomsko-siemianowickiego został najstarszy syn Hugon II, ożeniony w 1856 r. z Wandą von Gaschin-Rosenberg z Krowiarek koło Raciborza.
Pałac w Brynku - elewacja ogrodowa Do końca XIX wieku siemianowicka linia Donnersmarcków rezydowała w pałacach w Siemianowicach, Nakle, Karłuszowcu, Krowiarkach i Wolfsbergu, nie licząc pomniejszych pałaców, dworów i zameczków myśliwskich. W końcu wieku sytuacja się jednak zmieniła. Żywiołowy rozwój przemysłu, hałas i zapylenie miast spowodowały, że nastąpił trend do przenoszenia siedzib potentatów przemysłu poza obszary zurbanizowane. Pałac siemianowicki po śmierci Hugona I (1890) przeznaczono na siedzibę kolejnych dyrektorów Zjednoczonych Hut Królewska i Laura, pałac nakielski zajęty był już przez Łazarza IV, pałac w Krowiarkach przeznaczono dla syna Hugona II Edgara (ożenionego w 1898 r. z Karoliną von Windischgratz), w tej sytuacji wybór Hugona II - głównego dziedzica fortuny - i jego żony Wandy padł na Brynek.
Istniejący w Brynku od 1829 r. pałac, zbudowany jeszcze przez Adolfa ks. Hohenlohe-Ingelfingen, otoczony 40-hektarowym parkiem i prawie 500-hektarowym kompleksem leśnym, powiększono w 1872 r. o dwa boczne skrzydła. Pomimo to nie spełniał on warunków rezydencji godnej głowy rodu, w związku z tym w roku 1905 wrocławski architekt Karl Grosser dokonał przebudowy pałacu w duchu eklektycznym. Prace trwały do 1908 r. i pochłonęły ponad 3 miliony marek. W tym samym czasie przebudowano niektóre budynki gospodarskie, wzniesiono zegarową wieżę ciśnień, oranżerię, itp.
Wygląd zamku w 1908 r. opisuje czasopismo "Schlesien": "Wydłużony dwupiętrowy korpus główny flankują dwa boczne skrzydła. Przelotowa sień prowadzi od ganku wejściowego na szeroki kamienny taras. Boki głównego korpusu flankują dwie wieże. Na parterze mieszczą się pomieszczenia gospodarcze, na głównym piętrze: hall, pokój pana, biblioteka, trzy salony, duża jadalnia, jadalnia rodzinna, a w skrzydłach sypialnie z obszernymi pomieszczeniami towarzyszącymi. Z jadalni prowadzi ganek wprost do pańskiej loży w kaplicy, która posiada osobne zewnętrzne wejście. Drugie piętro korpusu środkowego zajmują pomieszczenia bankietowe (Dinner-stube), a w skrzydłach - pokoje gościnne".
Po śmierci Hugona II w 1908 r. zarząd nad fideikomisem przypadł jego najstarszemu synowi Hugonowi III, a Brynek pozostawał w rękach Donnersmarcków aż do 1945 roku.
Pałac w Brynku - Dawna sala balowa Po II wojnie światowej w kompleksie pałacowo-parkowym urządzono Technikum Leśne. Pałac przetrwał do naszych czasów w zewnętrznej formie nie zmienionej, natomiast wnętrza zaadaptowano do nowych potrzeb. W pałacu zachowała się sala marmurowa, biblioteka z drewnianymi boazeriami oraz liczne kominki. Dobudowana do pałacu kaplica przez okres powojenny użytkowana była jako sklep. Dopiero po 1991 r. przekazano ją ponownie Kościołowi.
Brynek - Fragment zabudowań z wieżą ciśnień Zespół pałacowo-parkowy w Brynku tworzą: pałac, 40-hektarowy park krajobrazowy z drzewami oznaczonymi tabliczkami, ogród botaniczny, oranżeria, cieplarnia z kotłownią, wieża ciśnień i 2 budynki stróżówek. Wszystkie obiekty - z wyjątkiem parku założonego w 1829 r. - pochodzą z okresu przebudowy pałacu w latach 1905-1908. Założenie zabytkowe psują nowe pawilony szkolne, ale gdyby nie adaptacja zespołu na potrzeby tak specjalistycznej placówki oświatowej, być może podzieliłby on losy Krowiarek, Siemianowic (kompletnie zdewastowanych w okresie powojennym), Rept czy Świerklańca (spalonych już po wkroczeniu Armii Czerwonej i rozebranych w latach 60-tych).
Zwiedzanie pałacu może odbywać się jedynie za zgodą dyrekcji Technikum Leśnego, ale nic nie stoi na przeszkodzie, by obejrzeć go z zewnątrz, a także zwiedzić zabytkowy park z licznymi okazami drzew (dochodzącymi do 540 cm obwodu) oraz ogród botaniczny z ok.3500 gatunkami roślin zielnych, ze stawem, alpinarium i rosarium.
Edward Wieczorek