Katalog Kościołów Drewnianych - Wisła - Zadni Groń

• 

    Wisła – jak i całe Księstwo Cieszyńskie – po śmierci księżnej Lukrecji (w 1653 r.) ostatniej z rodu Piastów cieszyńskich przeszły na własność Habsburgów. Bogactwo zwierzyny w wiślańskich lassach powodowało częste pobyty księcia cieszyńskiego i jego gości w Wiśle. Organizowane polowania wymagały jednak stworzenia zaplecza i bazy wypoczynkowej o odpowiednim standardzie. W związku z tym arcyksiążę austriacki Fryderyk Maria Albrecht Wilhelm Karol Habsburg¹  – ostatni habsburski książę cieszyński w 1906 r. polecił zbudować zamek myśliwski na stokach Zadniego Gronia. Było to drugie - po pałacyku myśliwskim zbudowanym w latach 1897-1898 na polanie Przysłop pod Baranią Górą - miejsce, w którym mogli wypoczywać myśliwi. O ile budynek na Polanie Przysłop służył do krótkiego pobytu o tyle zameczek na Zadnim Groniu miał mieć charakter rezydencji.

    Przystąpiono do jego budowy. Był to parterowy budynek nawiązujący do stylu tyrolskiego, którego projektantem był Ernest Altmann – arcyksiążęcy budowniczy. Budulcem było drewno modrzewiowe. Budowę zlecono firmie cieszyńskiej Eugeniusza Fuldy. Zamek składał się z dwóch skrzydeł tworzących literę "L", każde o długości 37 m. Posiadał ok. 30 pokoi, dużą wieloboczną jadalnię ozdobioną góralskimi sprzętami, obszerny taras i werandę od frontu oraz pomieszczenia gospodarcze od tyłu. Poniżej głównego budynku (zamku górnego) wzniesiono zabudowania gospodarcze. Całość prac zakończono w 1907 r. Z doliny Czarnej Wisełki do górnego, zasadniczego, budynku doprowadzono drogę dojazdową, którą później przedłużono do przełęczy Szarcula a w końcu do przełęczy Kubalonka i do zbudowanej w latach 1928-1932 szosy Wisła - Istebna.

    Przebywającym tutaj gościom brakowało jednak obiektu, w którym mogliby na miejscu realizować swoje potrzeby religijne². Dlatego w 1909 r. nieco powyżej zamku górnego zbudowano kaplicę drewnianą istniejącą do dziś.

    Kaplicę w stylu tyrolskim zamówiła księżna Izabela³ u miejscowych górali. Górale nie podjęli się jednak tego zadania. Przyczyna takiego stanowiska nie jest w pełni wyjaśniona⁴. Przygotowano więc elementy kaplicy nie na miejscu, przez miejscowych cieśli-górali, a w Przyszowicach koło Gliwic – przez rzemieślników z nizin, na terenie ówczesnego cesarstwa niemieckiego. Gotowe elementy trzeba było przewieźć przez granicę cesarstw do Wisły i tutaj nastąpił ich montaż. Budowę ukończono w 1909 r.

    Po zakończeniu I wojny światowej miejscowa ludność nie czując sentymentu do dawnych właścicieli – Habsburgów, a zwłaszcza do ich służby leśnej rozszabrowała obiekty, doprowadzając do poważnych zniszczeń. Kiedy odrodzona Polska znacjonalizowała cieszyńskie majątki arcyksięcia pałacyk stał się własnością Ministerstwa Rolnictwa, które jednak nie miało pomysłu na jego zagospodarowanie. Dopiero w 1927 r. Sejm Śląski – na wniosek ówczesnego wojewody Michała Grażyńskiego – podjął decyzję o wyremontowaniu obiektu i podarowaniu go głowie państwa na miejsce wypoczynku Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Prace remontowe zakończono 23.12. 1927 r., ale już w nocy z 23/24.12, w niewyjaśnionych okolicznościach obiekt spłonął całkowicie⁵. W l. 1929-1930 zbudowano dla Prezydenta RP rezydencję murowaną, nazwaną zameczkiem, która po modyfikacjach stoi do dziś.

    Na szczęście wspomniany pożar nie objął kaplicy usytuowanej w pewnej odległości od zameczku.

    Kaplica św. Jadwigi Śląskiej⁶ w Wiśle Czarnym jest obiektem drewnianym o konstrukcji wieńcowej, wzniesionym w stylu nawiązującym do drewnianego budownictwa alpejskiego (szwajcarskiego i tyrolskiego). Kaplica jest orientowana, osadzona na kamiennym fundamencie łączonym zaprawą wapniowo-cementową. Projekt kaplicy sporządził – prawdopodobnie – Albin Prokop⁷. 

    Kaplica jest obiektem niewielkim (14 m x 7 m), jednowieżowym, jednonawowym, z wydzielonym krótkim prezbiterium zamkniętym trójbocznie. Prezbiterium jest węższe od nawy. Niewielka wieżyczka wbudowana jest w konstrukcję nawy. Z lewej strony prezbiterium zbudowana jest zakrystia o wymiarach proporcjonalnych do bryły kaplicy. Wejście do kaplicy osłonięte jest trójpołaciowym dachem. Wokół ścian kaplicy (za wyjątkiem zakrystii), poniżej linii okien, obiega krótkie zadaszenie chroniące ściany przed skutkami deszczu.

    Dach jednokalenicowy, nad nawą jest siodłowy, nad prezbiterium trójpołaciowy (nie obejmujący jednak niższej zakrystii), a nad zakrystią pulpitowy. Bryle kaplicy dodaje uroku wieżyczka, zbudowana na bazie kwadratu, wyrastająca z dachu nad wejściem, zakończona czworoboczną iglicą. Spod wieżyczki nad wejściem opada daszek przypominający kozubek.

    Światło słoneczne do wnętrza przedostaje się przez prostokątne okna zakończone półkoliście, ozdobione różnokolorowymi witrażami. Dodatkowo wnętrze kaplicy rozświetlają dwa dwunastoświecowe żyrandole oraz mosiężne kinkiety. Z tyłu kaplicy jest niewielki chór z prostokątnym wypustem w środku wsparty na czterech słupach, w tym dwóch przyściennych.

    Wyposażenie kaplicy stanowią elementy rozebranego w 1895 r. kościoła ewangelickiego w Bystrzycy na Zaolziu, w tym manierystyczny ołtarz z 1587 r. Jego głównym elementem jest umieszczony w retabulum⁸ obraz ukazujący „Drogę Krzyżową”, datowany na rok 1638, zaś zwieńczenie ołtarza zdobi obraz „Wniebowzięcie i Koronacja Najświętszej Marii Panny” z 1588 r. Na ścianach w nawie głównej jest także krucyfiks z 1 poł. XVII w. (po prawej stronie) oraz obraz przedstawiający Świętą Rodzinę z początków XVII stulecia (na lewej ścianie). Drugi krucyfiks – znacznie starszy, pochodzący z 1 poł. XV w. – umieszczony jest na tylnej ścianie chóru. Autorzy obrazów i krucyfiksów nie są znani. Najprawdopodobniej są one dziełem artystów ze Śląska i z Czech.

    Nawa oddzielona jest od prezbiterium ozdobnie kutą balustradą. Na wprost niej ustawione są dwa klęczniki i fotele dla pary prezydenckiej oraz fotele dla gości. Za nimi, po dwóch stronach, ciągną się rzędy ławek. Podczas mszy wierni mogą przebywać również na chórze, na którym znajduje się pochodząca z 1928 r. u zabytkowa fisharmonia – dzieło firmy „Magnus Hofberg” z Lipska – przekazana przez Parafię Ewangelicko-Augsburską w Wiśle-Czarnem.

    Uzupełnieniem wyposażenia jest unikatowy żeliwny piec na paliwo stałe z 1926 r., wykonany przez „Kuźnię Ustroń”, na licencji amerykańskiej firmy „Heating”. Przekazy historyczne podają, że Kuźnia wyprodukowała zaledwie dwa egzemplarze takiego pieca, z czego do dnia dzisiejszego przetrwał tylko ten jeden.

    W ostatnich latach kaplica na Zadnim Groniu wzbogaciła się o dodatkowe wyposażenie ruchome: drewniane lektorium oraz fotel i taborety dla celebrantów; ozdobną chrzcielnicę (dar Prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego), autorstwa Piotra Lisowskiego; figurę św. Jadwigi Śląskiej z otwartą sakiewką w jednej ręce i figurą Matki Boskiej z Dzieciątkiem w drugiej (dar Jolanty Kwaśniewskiej przed końcem kadencji prezydenckiej); mały krucyfiks nad chrzcielnicą (dar Marii Kaczyńskiej). Ostatnio kaplica wzbogaciła się o mosiężne tabernakulum (w kaplicy nigdy wcześniej nie było tabernakulum) ze srebrnymi zdobieniami. To dar pary prezydenckiej Marii i Lecha Kaczyńskich – przekazany i poświęcony 13.12.2009 r. przez ordynariusza diecezji bielsko-żywieckiej bpa Tadeusza Rakoczego i prezydenckiego kapelana ks. Romana Indrzejczyka w obecności przedstawicieli wiślańskich parafii katolickich i ewangelicko-augsburskiej.

    W 2004 r. obok kaplicy wzniesiona została 10 metrowa dzwonnica. Jej konstrukcję wykonało PHU „Dombex-M” z Bielska-Białej. Zawieszone na niej trzy dzwony, ważące 420, 260 i 190 kilogramów, odlane w ludwisarni Felczyńskich w Taciszowie. Umieszczona na dzwonach symbolika nawiązuje do motywów państwowych, religijnych i regionalnych.

    Kaplica jest katolicka, jednak udostępniana jest także ewangelikom. Podczas pobytów Prezydenta Ignacego Mościckiego w Wiśle odbywały się w niej msze święte, które odprawiał prezydencki kapelan. Zapraszani na nie byli miejscowi górale.

    Od wybuchu II wojny światowej do początku lat 80. XX w. kaplica była nieczynna. Zameczek po wojnie ośrodkiem wypoczynkowym Rady Ministrów (przez pewien okres był miejscem odosobnienia niektórych działaczy partyjnych m.in. Władysława Gomułki), później W 1981 r. ówczesny premier Wojciech Jaruzelski przekazał Zameczek KWK „XXX-lecia PRL” z Pawłowic (obecnie KWK „Pniówek”) z przeznaczeniem na ośrodek wypoczynkowy. Nowy użytkownik kaplicę doraźnie odnowił, a w niedziele i święta zaczęto odprawiać msze św. i nabożeństwa.

    W 2002 r. dzięki staraniu ówczesnego Prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego i władz lokalnych Zameczek powrócił do swojej historycznej roli – rezydencji głowy państwa. W 2003 r. na terenie całego obiektu rozpoczęły się prace remontowe, restauracyjne i modernizacyjne. Gruntownej konserwacji i rewaloryzacji poddana została również kaplica. Kancelaria Prezydenta RP powierzyła to zadanie Przedsiębiorstwu Konserwacji Zabytków „CONRES” z Katowic. Efektem prac było pieczołowite odnowienie całego obiektu wraz z wyposażeniem.

    Oczyszczono, zaimpregnowano i uszczelniono konstrukcję zrębową, wymieniając najbardziej zniszczone belki. Odnowiono i zakonserwowano więźbę dachową oraz poszycie dachu. Wzmocniono fundament oraz inne elementy kamienne⁹. Prowadzono także prace we wnętrzu – oczyszczono i zakonserwowano ściany, stropy oraz lastrykową posadzkę. Odrestaurowano i zabezpieczono witraże. Prace objęły również wszystkie elementy metalowe we wnętrzu, łącznie z mosiężnymi kinkietami. Wynikiem prac konserwatorskich było odnowienie zabytkowych elementów wyposażenia – ołtarza, obrazów i krucyfiksów. Ich stan był zły, po wykonanych pracach odzyskały dawny blask.

    Przy wejściu do kaplicy, na posadzce pod chórem, Albin Teodor Prokop umieścił datę budowy kaplicy – 1909. Podczas prac konserwatorskich i remontowych, po drugiej stronie wejścia, w podobny sposób, upamiętniony został rok zakończenia renowacji – 2005.

    W dniu 3.03.2005 r, podczas uroczystego otwarcia Rezydencji Prezydenta RP Zamku – Narodowego Zespołu Zabytkowego w Wiśle, odbyło się poświęcenie kaplicy. Od tego momentu nosi ona wezwanie św. Jadwigi Śląskiej.

    Kaplica na Zadnim Groniu – jako część dawnej rezydencji Prezydenta Rzeczypospolitej, została w 1994 r. wpisana do rejestru zabytków, w roku 2002 znalazła się również na Szlaku Architektury Drewnianej województwa śląskiego.

    Rezydencja Prezydenta RP – w tym także kaplica jest udostępniona do zwiedzania całorocznie z wyłączeniem świąt. Zwiedzanie odbywa się w grupach z przewodnikiem. Jedna grupa może liczyć, łącznie z organizatorem oraz opiekunami nie więcej niż 25 osób. Zwiedzanie bezpłatne obiektu jest możliwe od środy do soboty w godzinach: 11:00, 12:30, 14:00.  Co najmniej na 7 dni przed planowanym wejściem należy przesłać listę osób zwiedzających. Przewiduje się możliwość odpłatnego zwiedzania dodatkowego w pozostałe dni tygodnia, po wcześniejszym ustaleniu z recepcją Rezydencji. Kontakt: tel. 33/854-65-00, e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.. Ze względu na charakter obiektu, Rezydencja zastrzega sobie prawo do odmowy lub przesunięcia terminu zwiedzania. Uczestnicy zwiedzania muszą posiadać dokument tożsamości. Natomiast w kaplicy można uczestniczyć w nabożeństwach w niedziele: nabożeństwo ewangelicko-augsburskie – o godz. 10.30, i msza św. w obrządku katolickim – o godz. 12.00 (wstęp po okazaniu dowodu tożsamości) bez wcześniejszego zapisywania się na listę.

Leon Kopernik

 

1. ur. 4 .06.1856 r. w Żidlochovicach na Morawach, zm. 30.12.1936 r. w ostatniej swej posiadłości na Węgrzech. Po utracie majątku w 1918 r. na terenie Austrii i Księstwa Cieszyńskiego (znacjonalizowanego) podzielonego pomiędzy Polskę i Czechosłowację, pozostała mu tylko posiadłość na terenie Węgier, do której się przeniósł w 1921 r.
2. Pamiętajmy, że Habsburgowie byli ostoją katolicyzmu w Europie.
3. Księżniczka Izabella von Croy-Dülmen (ur. 27.02.1878 r. w Dülmen, zm. 5.09.1931 r. w Budapeszcie) – poślubiona 8 .10.1878 r.
4. czyżby niechęć mieszkańców do Habsburgów, którzy np. nie pozwalali góralom wypasania owiec na halach i polanach leśnych?

5. wg relacji zaprószyli ogień pijani robotnicy remontujący zameczek za: Witold Iwanek. Zadni Groń przed budową zameczku myśliwskiego, [w:] „Ziemia Śląska” t.IV, Katowice 1997, s. 205

6. wezwanie to zostało nadane 3 marca 2005 roku

7. Albin Teodor Prokop, architekt i radca budowlany przy Urzędzie Komory Cieszyńskiej.

8. czyli nastawie ołtarzowej
9. Na ten temat podano szczegółowe informacje w artykułach zawartych w czasopiśmie „Dachy” nr 10 i 11 z 2009 r.