O XXVIII Górnośląskim Sympozjum Krajoznawczym

LOGO 28    W dniach 6-7.04.2013 r. odbyło się kolejne, XXVIII Górnośląskie Sympozjum Krajoznawcze nt. „Atrakcje Ziemi Raciborskiej”, w którym wzięło udział 50 osób z terenu całego województwa śląskiego. Hasłem przewodnim pierwszego dnia objazdu krajoznawczego była przyroda ziemi raciborskiej, a objazd zaczęliśmy od Rud. Mimo zimowej jeszcze aury, wędrowaliśmy w towarzystwie dr. Jana Dudy z Raciborza po zespole klasztorno-pałacowo-parkowym, stanowiącym dziś Ośrodek Edukacyjno-Formacyjny Diecezji Gliwickiej.

    Park przypałacowy o pow. 95 ha, założony na przełomie XVIII/XIX w., został przekomponowany w l. 1822-46 i obecnie prezentuje styl angielski. Zwiedzając go, przeszliśmy fragment ścieżki dydaktycznej Użytku Ekologicznego „Cystersi i woda”. Następnie spacerowaliśmy po parku w poszukiwaniu unikatowych okazów przyrody, bowiem rośnie tu 88 gatunków drzew i krzewów. Udało się nam zidentyfikować kilka, m.in.: magnolię drzewiastą, różanecznika katawbijskiego i żółtego, rododendrony, skrzydłorzecha kaukaskiego, jeżynę wonną, żywotnika zachodniego, cisa pospolitego, sosnę wejmutkę, choinę kanadyjską. Wykonaliśmy kilka pamiątkowych zdjęć przy starym ok. 450-letnim dębie szypułkowym „Cysters” o wysokości 32 m i obwodzie 720 cm. Naszą uwagę zwróciły młode dęby papieskie o imionach Jana Pawła II i Benedykta XVI, przy których umieszczono kamienne tablice informacyjne.

    Następnie obejrzeliśmy kościół Wniebowzięcia NMP z Sanktuarium MB Pokornej. Ta wczesnogotycka budowla wznoszona była etapami w l. 1255-1261, a ostatecznie ukończona w 1307 r. Świątynia jest murowana, orientowana, trójnawowa, bazylikowa z transeptem oraz wieżą. Przebudowana w stylu barokowym w latach 1671-80, rozbudowywana kolejno w l. 1685 i 1723-26. Kościół został zniszczony w 1945 r., częściowo odbudowany w l. 1947-50 (w tym czasie regotyzowany), a następnie w l. 1992-96. Wyposażenie wnętrza jest głównie barokowe i klasycystyczne, na uwagę zasługują epitafia i polichromie oraz zachowane sztukaterie.

    Do kościoła przylega barokowy budynek klasztorny zbudowany w l. 1671-80 na pozostałościach poprzednich budowli. Był on kilkakrotnie przebudowany w XIX i XX w. (podobnie jak Pałac Opacki) po przejęciu zespołu przez książąt raciborskich Hohenlohe-Waldenburg-Schillingfürst. Klasztor jest murowany, piętrowy, czteroskrzydłowy, z wewnętrznym wirydarzem. Nakryty został dachem dwuspadowym, obecnie nadal trwają prace przy jego rewaloryzacji.

    Jeszcze rzut oka na barokowy Pałac Opacki z 1730 r., przebudowany w l. 1840-1863 i 1901-1939, spalony w 1945 r., przy którym ciągle trwają prace rewaloryzacyjne. Pałac jest murowany, piętrowy, o dwóch załamujących się skrzydłach ujmujących dziedziniec, nakryty dachem dwuspadowym.

    Z Rud udaliśmy się do pobliskich Jankowic, żeby zobaczyć unikalny okaz grabu zwyczajnego. Podziwiany egzemplarz uznany został w 2002 r. przez „Przegląd Leśniczy” za najstarszy i najgrubszy grab zwyczajny na terenie Lasów Państwowych w Polsce. Jankowicki grab ma 412 cm obw., 131 cm średnicy pnia i 24 m wysokości.

    Obie zwiedzane miejscowości położone są na terenie Parku Krajobrazowego „Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich”. Park ten został utworzony w 1993 r. i obejmuje 49 387 ha powierzchni. Pod ochroną prawną są zwarte połacie lasów rudzkich i pszczyńskich, łąki i nieużytki towarzyszące sieci rzecznej, stawy rybne oraz inne elementy przestrzenne, bezpośrednio lub pośrednio związane z działalnością cystersów.

    Kolejnym punktem programu były wybrane obiekty przyrodnicze miasta Raciborza.

    Na krótkim spacerze ulicami Reymonta, Londzina, Drewnianą przyjrzeliśmy się zarówno przyrodzie, jak i architekturze miasta.

    Przy ul. Reymonta na zieleńcu obok cmentarza żołnierzy Armii Czerwonej dr Jan Duda pokazał nam okazy cypryśnika błotnego, platana klonolistnego, jesiona wyniosłego i dębu czerwonego. Dalej wędrowaliśmy ul. Londzina, gdzie rośnie dąb biały oraz jesion wyniosły. Z zabytków architektury zwróciliśmy uwagę na XIX-wieczne eklektyczne kamienice. Na pl. Wolności znajduje się głaz narzutowy z epoki lodowcowej, ważący 430 ton, odkryty w 1929 r. w Bojanowie, a do Raciborza przeniesiony w 1933 r. Ponadto rośnie tu miłorząb dwuklapkowy i glediczja trójcieniowa. Nie uszły naszej uwadze XIX-wieczne kamienice eklektyczne i neorenesansowe oraz XIX-wieczny klasycystyczny budynek dawnego królewskiego głównego urzędu podatkowego.

    Z centrum Raciborza udaliśmy się do dzielnicy Obora, gdzie znajduje się Arboretum Bramy Morawskiej. Obiekt powstał w 2000 r., a jego całkowita powierzchnia wynosi 162 ha. Tutaj wybraliśmy się na krótką pieszą wędrówkę dendrologiczną ścieżką dydaktyczną. Oprócz roślinności borowej, występuje tu m.in. dąb czerwony, klon srebrzysty, kasztanowiec krwisty i biały, robinia, a z bardziej egzotycznych okazów – klon palmowy, wiśnie japońskie, magnolie i różaneczniki, a także krzewy: tawułowiec kalinolistny oraz czeremcha amerykańska. Zajrzeliśmy również do Mini ZOO, w którym królowało ptactwo: kaczki i bażanty oraz kuce szetlandzkie, daniele, lamy i osły.
zespol rudy    Następnie udaliśmy się do Krzyżanowic. Tutejszy park pałacowy, reprezentujący krajobrazowy styl angielski, pochodzi z XVIII w. Z ciekawostek przyrodniczych należy wymienić najgrubszy na Śląsku miłorząb dwuklapkowy oraz drugi co do wielkości w Polsce tulipanowiec amerykański. Występują tu również platany klonolistne, lipy szerokolistne i wąskolistne oraz dęby szypułkowe. Park otoczony jest murem z budynkiem bramnym pochodzącym z 1853 r. w stylu neogotyku angielskiego. W parku stoi pałac książąt Lichnowskich z 2. poł. XVII w., rozbudowany i gruntownie przebudowany w latach 1856-60 w stylu neogotyku angielskiego. Jest to budynek dwuskrzydłowy z korpusem na planie prostokąta. W jego narożnikach widoczne są trzy ośmioboczne baszty i jedna wieża, w której mieści się kaplica adaptowana z dawnej sali rycerskiej. W pałacu gościli sławni kompozytorzy: Ludwig van Beethoven i Ferenc Liszt. Od 1930 r. mieści się w nim klasztor ss. Franciszek Nieustającej Pomocy oraz Dom Pomocy Społecznej.

    W Krzyżanowicach warto też zwrócić uwagę na pobliski barokowy kościół Św. Anny. Powstał on w latach 1791-93 i został dobudowany do gotycko-renesansowej XVI-wiecznej wieży. Tuż obok znajduje się klasycystyczna plebania z lat 1820-26.
krzyzanowice    Potem przybyliśmy do Tworkowa, gdzie naszym oczom ukazały się pozostałości zaniedbanego parku krajobrazowego. Występują w nim okazy starodrzewu: dęby szypułkowe, topole czarne, lipy szerokolistne i wąskolistne, buki czerwone oraz klony. Pomnikowe okazy drzew rosną również na grobli i alei zamkowej (obecnie ul. Parkowa). Niesamowite wrażenie robią ruiny zamku, wzniesionego na fundamentach średniowiecznej twierdzy w l 1567-85 w stylu renesansowym, przebudowano go w l 1621-37, na przełomie XVII/XVIII w. i w l. 1872-74. Ostatnia przebudowa i rozbudowa wg proj. Carla Heindenreicha wprowadziła do architektury zamku elementy neorenesansowe. Obiekt pozostaje w ruinie od czasu pożaru w 1931 r. Zamek ma kształt zbliżony do podkowy ze skrzydłami bocznymi, a dziedziniec otoczony jest arkadowymi krużgankami. Całości dopełnia charakterystyczna czworoboczna wieża.

    Po noclegu w Bieńkowicach, rozpoczynamy drugi naszej wyprawy, pod umownym hasłem: „Atrakcje kulturowe ziemi raciborskiej”, a jego efektem było zwiedzenie kolejnych miejscowości. Rozpoczęliśmy od Wojnowic z murowanym, trzykondygnacyjnym pałacem na planie litery C, otoczonym 4,5 ha parkiem krajobrazowym. Pałac, zbudowany w 1828 r., przebudowywany na przełomie XIX/XX w., reprezentuje styl neobarokowo-klasycystyczny. Obecnie mieści się tu hotel, restauracja oraz muzea: Dawnej Wsi oraz Horroru (to ostatnie dla posiadaczy mocnych nerwów).

    Powróciliśmy do Raciborza, gdzie swą uwagę skupiliśmy tym razem na Zamku Piastowskim i jego najbliższym otoczeniu. Zespół zamkowy znajduje się na Wyspie Ostróg, a jego początki sięgają wczesnego średniowiecza. Pierwsza kamienna budowla obronna powstała zapewne po 1281 r. Zamek jest budowlą gotycko-renesansową wielokrotnie przebudowywaną, odnawianą i rozbudowywaną m.in. w latach 1532-33, 1603-36, 1846, 1858, 1950.

    Jego najcenniejszym obiektem jest kaplica św. Tomasza Becketa z Canterbury z l. 1281-87. Wielokrotnie odbudowana po pożarach m.in. w 1519, 1637 i 1858-73, kiedy to została częściowo przebudowana w stylu neogotyckim. Jest gotycka, orientowana, murowana, salowa, nakryta wysokim dachem dwuspadowym z sygnaturką. Pod nią znajduje się podziemna krypta grobowa. W literaturze można czasem spotkać się z nazwą „śląskie Saint Chapelle” poprzez podobieństwo tutejszej kaplicy do tej w Paryżu.
bluszcz    Na Zamku Piastowskim znajduje się również muzeum-galeria, prezentująca zbiory etnograficzne, historyczne, przyrodnicze oraz związane z więziennictwem.

    Przy zamku powstał już w 1567 r. browar książęcy, o czym świadczy pierwsza wzmianka oraz data widniejąca na etykietach warzonego tu piwa. Obecne budynki pochodzą z 1858 r., zbudowane po wielkim pożarze zamku i jego częściowym zawaleniu. Ciekawie wygląda również budynek bramny, piętrowy, na planie prostokąta, powstały w 1630 r. na murach XIV-wiecznych.

    Całość założenia zamkowego okalają mury obronne, a tuż za nimi rozciąga się trochę zaniedbany park o charakterze krajobrazowym w stylu angielskim. Można tu odnaleźć pomnikowe okazy: klon pospolity, klon jawor, grab pospolity, dąb błotny, lipa drobnolistna, wiąz szypułkowy, a także aleję dębów czerwonych i kwitnący bluszcz pospolity.

    Z Raciborza udaliśmy się do miejscowości Krowiarki, by podziwiać tutejszy pałac. Powstał on w 1826 r., przebudowany w l. 1852-77 i rozbudowany w 1898 r. o skrzydło secesyjne. Obecnie jest to budowla eklektyczna. Pałac jest jedno- i dwupiętrowy z cylindrycznymi wieżyczkami w narożnikach, pierwotnie miał centralną czworoboczną wieżę główną nakrytą ośmiobocznym hełmem z gloriettą (obecnie wieża jest zdjęta). Częściowo zachował się wystrój XIX-wiecznych wnętrz z salą mauretańską, neobarokową sala balową, bogatą neobarokową klatką schodową i takąż łazienką. W pałacu prowadzone są prace remontowe.
krowiarki    Pałac otacza rozległy park krajobrazowy założony podczas przebudowy pałacu w l. 1852-77, z licznymi okazami starodrzewu oraz okazów egzotycznych. Znajduje się w nim neorenesansowe mauzoleum rodowe Donnersmarcków, obecnie po remoncie.

    Kolejnym punktem programu był eklektyczny pałac w Jastrzębiu. Zbudowany w 1872 r. na planie litery L, jest murowany, dwupiętrowy z cylindryczną wieżą. Remontowany w XX w., otoczony parkiem krajobrazowym, obecnie w rękach prywatnych.

    Dalej kontynuowaliśmy wycieczkę do kolejnego pałacu, w Modzurowie. Znajduje się tu murowany, neogotycki pałac z 1864 r. Wybudowany na planie prostokąta z narożnymi ośmiobocznymi wieżyczkami. Częściowo został przebudowany w 1908 r., a remontowany w l. 1964 oraz 1995-98. Obok – widoczne budynki podworskie, spichlerz oraz obora wybudowane w l. 1896-1904. Całość otoczona zabytkowym XIX-wiecznym parkiem krajobrazowym z aleją grabową i egzotycznymi gatunkami drzew oraz ruiną klasycystycznego mauzoleum. Obecnie obiekty użytkowane są przez Stację Hodowli Roślin. Nie opodal stoi neogotycki kościół Trójcy Świętej z l. 1896-97, w jego wnętrzu barokowe rzeźby z XVII/XVIII w.

    Z Modzurowa pojechaliśmy do Strzybnika, gdzie zobaczyliśmy zniszczony XIX-wieczny klasycystyczny, murowany pałac na planie prostokąta, otoczony zaniedbanym parkiem krajobrazowym z tego samego okresu, co pałac, porośnięty starodrzewem z pomnikowymi okazami buka czerwonolistnego i platanu klonolistnego. W dobrym stanie zachowały się zabudowania folwarczne: kuźnia, stajnia, gorzelnia oraz drewniany spichlerz z 1815 r., konstrukcji zrębowej i sumikowo-łątkowej na kamiennej podmurówce.

    Ostatnim punktem programu były Łubowice. Najpierw obejrzeliśmy ruiny pałacu von Klocha i Eichendorffów, pierwotnie barokowego z 1786 r., gruntownie przebudowanego w 1860 r. na styl neogotycki i zniszczonego po 1945 r. Przylega do niego zaniedbany park krajobrazowy, w którym przetrwały kilkusetletnie dęby, klony, lipy i robinie, a także urokliwa aleja grabowa. Niedaleko znajduje się stary cmentarz istniejący od 1649 r. z ciekawymi nagrobkami. Majątek Łubowice był miejscem urodzenia poety Josepha von Eichendorffa. W ostatnich latach wybudowano w sąsiedztwie ruin pałacu Górnośląskie Centrum Kultury i Spotkań im. Josepha von Eichendorffa . Mieści się w nim izba pamięci poety, w której zebrano pamiątki z nim związane oraz ekspozycje: archeologiczna, historyczna i etnograficzna. W jej pobliżu stoi neogotycki kościół Narodzenia NMP z l. 1906-07, którego wnętrze kryją barokowe XVIII-wieczne obrazy.

    Na zakończenie zacytuję fragment wiersza śląskiego poety Josepha von Eichendorffa pt. „Wesoły Wędrownik”, jakże adekwatny do naszych krajoznawczych fascynacji.

„Na kogo Bóg łaskawie spojrzy,
Ten dąży w dal , w szeroki świat,
Ten cuda światów skryte dojrzy,
Gór, lasów, rzek i łanów kwiat (...)”

Roman Żyła

Bibliografia:

  1. Henryk Stasiński, Edward Wieczorek, Racibórz i okolica, Katowice 1994.
  2. Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski, praca zbior. pod red. Marii Ireny Mileskiej, Warszawa 2000.
  3. Przyroda Powiatu Raciborskiego, Racibórz 2006.
  4. Grzegorz Wawoczny, Zabytki Powiatu Raciborskiego, Racibórz 2007.
  5. Józef Pilch, Leksykon zabytków architektury Górnego Śląska, Warszawa 2008.
  6. Iwona Baturo, Racibórz Miasto na czasie, Kraków 2009.
  7. Iwona Baturo, Ziemia Raciborska oaza szlaków, Kraków 2009.