Krajobraz kulturowy a krajoznawstwo i turystyka
Pod takim hasłem w dniach 23 i 24 kwietnia 2010 r. odbył się w Katowicach Ogólnopolski Sejmik Przedkongresowy przed VI Kongresem Krajoznawstwa Polskiego w Olsztynie. Patronat honorowy nad Sejmikiem objął Marszałek Województwa Śląskiego Bogusław Śmigielski oraz Rektor Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach prof. zw. dr. hab. Wiesław Banyś, a jego organizatorami byli Rada Prezesów Oddziałów PTTK Województwa Śląskiego, Regionalna Fundacja Turystyki I Krajoznawstwa PTTK oraz Regionalna Pracownia Krajoznawcza PTTK w Katowicach.
Sejmik podzielony został na dwie uzupełniające się części: referatową w piątek 23 kwietnia – pod wiodącym tytułem całego Sejmiku, oraz objazd krajoznawczy w sobotę 24 kwietnia pod hasłem „Śląsk Czarny – Śląsk Zielony”.
Organizatorzy rozesłali zaproszenia do wszystkich środowisk, zainteresowanych tematyką krajobrazu kulturowego i dziedzictwa kulturowego, jednak wiele imprez w tym samym terminie spowodowało, że w części referatowej wzięło udział tylko 108 osób. Tym milej było gościć przedstawicieli Zarządu Głównego PTTK w osobach dwóch wiceprezesów kol. Edwarda Kudelskiego i kol. Romana Bargieła, skarbnika kol. Jerzego Kapłona z Krakowa, członków Zarządu: kol. kol. Agnieszkę Wałach z Rzeszowa, Jacka Czobera z Pszczyny i Edwarda Kutyłę z Jastrzębia Zdroju. W Sejmiku uczestniczył także radny Sejmiku Województwa Śląskiego Marek Migas – członek Komisji Sportu, Turystyki i Rekreacji. Na sali nie zabrakło także członków honorowych Towarzystwa: kol. kol. Zygmunta Bracławika, Jana Gorczycy, Zbigniewa Malinowskiego, Ryszarda Mazura, Danuty Paderewskiej, Gerarda Suchanka i Emilii Zajdok.
Część referatowa, dzięki przychylności władz Uniwersytetu Śląskiego, odbyła się w reprezentacyjnej Auli im. Kazimierza Lepszego w budynku Rektoratu. Rozpoczęło ją wystąpienie członka Zarządu Województwa Śląskiego Mariusza Kleszczewskiego z życzeniami dla uczestników Sejmiku owocnych obrad. Przy okazji przedstawiciel Marszałka zwrócił uwagę na wagę, jaką do promocji regionu i jego dziedzictwa kulturowego przywiązują władze województwa. Znalazło to zresztą odbicie w dofinansowaniu z budżetu samorządu województwa organizacji Sejmiku.
Następnie uczestnicy wysłuchali i obejrzeli siedem referatów-prezentacji przestawionych przez autorów reprezentujących różne uczelnie, stowarzyszenia i instytucje:
- - „Krajobraz kulturowy Górnego Śląska i jego przemiany” - dr Urszula Myga – Piątek, Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego,
- - „Krajoznawstwo krajobrazu” - mgr. inż. arch. Wojciech Czech, Societas Scientiis Favendis Silesiae Superioris – Towarzystwo Tych Którzy Sprzyjają Naukom na Górnym Śląsku,
- - „Krajobraz jurajski XIX wieku w relacjach pamiętnikarskich, opisach podróży i ikonografii” - dr Józef Partyka, Ojcowski Park Narodowy,
- - „Eksploatacja surowców a krajobraz kulturowy Górnego Śląska” - dr Jerzy Nita, Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego,
- - „Górnośląska Oś Cysterska jako wkład zakonu cystersów w kształtowanie krajobrazu kulturowego Górnego Śląska” - ks. dr. Dariusz Tabor, Papieska Akademia Teologiczna w Krakowie,
- - „Krajobraz kulturowy w produkcie turystycznym Szlak Zabytków Techniki Województwa Śląskiego”- mgr Edward Wieczorek, Regionalna Pracownia Krajoznawcza PTTK w Katowicach,
- - „Trójkąt Trzech Cesarzy – krajobraz symboliczny” - mgr inż. Stanisław Czekalski, Oddział PTTK im. Aleksandra Janowskiego w Sosnowcu.
W czasie przerwy w obradach uczestnicy mogli przy kawie i słodkościach wymienić wrażenia i uwagi. Na pamiątkę uczestnictwa w Sejmiku wszyscy otrzymali stosowny certyfikat oraz odznakę okolicznościową, a w kuluarach można było zdobyć pamiątkową pieczątkę.
Na zakończenie drugiej części obrad dotarł prezes Zarządu Głównego PTTK kol. Lech Drożdżyński, który podzielił się swoimi refleksjami na temat odbytych do tej pory sejmików przedkongresowych oraz planami, dotyczącymi jesiennego VI Kongresu Krajoznawstwa Polskiego w Olsztynie. Podziękował także gorąco organizatorom Sejmiku w Katowicach. Warto w tym miejscu wspomnieć, że imprezę, zaplanowaną jeszcze jesienią 2009 roku, zorganizował trzyosobowy zespół: Roman Bargieł (sprawy organizacyjno-finansowe), Teresa Bełzecka (sprawy organizacyjno-logistyczne) i Edward Wieczorek (strona merytoryczna).
Drugi dzień Ogólnopolskiego Sejmiku Przedkongresowego przeznaczony był na objazd krajoznawczy „Śląsk Czarny – Śląsk Zielony”, w trakcie którego uczestnicy mogli skonfrontować wiedzę uzyskaną w czasie referatów z przykładami „in situ”. Tę część Sejmiku prowadził kol. Edward Wieczorek kierownik Regionalnej Pracowni Krajoznawczej PTTK w Katowicach, zarazem przewodnik terenowy i instruktor przewodnictwa. Uczestnicy poznali dwie kolonie robotnicze z drugiej poł. XIX w.: „Zgorzelec” w bytomskiej dzielnicy Łagiewniki, założony przez koncern von Tiele-Winklerów dla robotników kopalni „Florentyna” i huty „Hubertus” w l. 1896-1901 r. oraz „Borsigwerk” w zabrzańskiej dzielnicy Biskupice, założoną w l. 1868-78 przez Augusta Borsiga dla pracowników swych zakładów.
Obie kolonie są przykładem typowej dla Górnego Śląska architektury prostych, niemal koszarowych „familoków” i przeciwieństwem wyrafinowanych, znanych także ze Szlaku Zabytków Techniki województwa śląskiego kolonii Nikiszowiec i Giszowiec. Przy okazji poznano też założenie rezydencjonalne Borsiga w Biskupicach, obejmujące pałac z 1855 r., park pałacowy i budynki mieszkalne wyższego dozoru.
Po obejrzeniu robotniczych zespołów mieszkalnych przyszła kolej na miejsca pracy mieszkańców owych kolonii. W tym celu uczestnicy zjechali 320 m pod ziemię do Zabytkowej Kopalni Węgla „Guido” w Zabrzu – obiektu na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego.
Po części „czarnej” Górnego Śląska, przyszła kolej na część „zieloną”, którą reprezentowało cysterskie założenie przestrzenne w Rudach koło Raciborza. Tu po remontowanym zespole klasztornym i kościele Wniebowzięcia NMP z końca XIII w. oprowadzał kustosz Diecezjalnego Ośrodka Rekolekcyjno-Formacyjnego diecezji gliwickiej ks. Jan Rosiek. Tu także była okazja zjedzenia typowo śląskiego obiadu: rosołu z makaronem i rolady wołowej z „modrą” kapustą i śląskimi kluskami. Wieczorem, pełni wrażeń po obydwu dniach Ogólnopolskiego Sejmiku Przedkongresowego, uczestnicy wrócili do Katowic.
Wygłoszone w części sesyjnej referaty oraz opis objazdu krajoznawczego zostaną zamieszczone w okolicznościowym wydawnictwie, które otrzymają uczestnicy Sejmiku, biblioteki, szkoły wyższe, i instytucje zajmujące się zagadnieniami związanymi z tematyką obrad.
Edward Wieczorek