Katalog Kościołów Drewnianych - Rudziniec
Rudziniec - wieś gminna w powiecie gliwickim, siedziba nadleśnictwa. Przed II wojną światową nosiła nazwę Rudzinitz i Rudgershagen (od 1936). Jej nazwa pochodzi od rud darniowych żelaza występujących w tej okolicy (stara forma przymiotnika rudno, rudn(y). Najwcześniejsze ślady osadnictwa w okolicy pochodzą z okresu neolitu (4500-1700 lat p.n.e.), co potwierdzają znalezione 2 siekierki kamienne oraz 3 toporki wykonane z twardych skał pochodzenia wulkanicznego. W miejscowości znaleziono też ślady osadnictwa z okresu kultury łużyckiej (1200-800 lat p.n.e.) - cmentarzysko zaliczane do grupy górnośląsko-małopolskiej, częściowo zniszczone podczas prac budowlanych.
Lokacja Rudzińca nastąpiła za czasów księcia kozielsko-bytomskiego - Kazimierza1 (1281-1312), a pierwsza wzmianka pochodzi z 1305 r. w Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis. Informacja o wsi znajduje się także w Codex Diplomaticus Silesiae („Kodeks Dyplomatyczny Śląska")2
W Rudzińcu znajduje się jeden z najciekawszych zabytków sakralnych na Śląsku - kościół parafialny Michała Archanioła, piękny przykład barokowej architektury drewnianej. Jest on także wyjątkowo cenny w skali ogólnopolskiej, głównie z powodu znajdującej się w nim polichromii pokrywającej powierzchnie stropów, ścian prezbiterium i nawy kościoła scenami pasyjnymi, wizerunkami świętych, Trójcy Świętej oraz Sądu Ostatecznego.
Na terenie gminy jeszcze w XX w. istniało sześć drewnianych kościołów - bardzo cennych zabytków. Niestety do chwili obecnej zachowały się tylko trzy, w tym dwa pochodzące jeszcze z XV wieku (Poniszowice - 1499, Bojszów - prawdopodobnie z połowy XV). Trzeci najmłodszy wybudowany w 1657 r. zachował się w Rudzińcu. Kościół w Rudnie (z XV w.) został zniszczony w 1921 r. w czasie III powstania śląskiego. Częściowo ocalałe wyposażenie wnętrza znajduje się w nowym kościele. W 1949 r. ogień strawił doszczętnie kościółek w Chechle, poświęcony w 1517 r. Jeden z najstarszych (z 1490 r.) kościołów w Łączy spłonął wraz z cennym wyposażeniem 30 stycznia 1994 r.
Kościół Michała Archanioła w Rudzińcu, rys. Edward WieczorekPierwszy kościół w Rudzińcu zbudowano w 1376 r., a tutejszy kościół parafialny wspominany jest także w ,,Księdze świętopietrza" w 1447 r. Wiadomo także, że w pierwszej połowie XVII w. zajęty był przez protestantów. Być może ten fakt stał się przyczyną zniesienia parafii. Odtąd - do 1945 r. Rudziniec był filią parafii w Rudnie. Obecna budowla z 1657 r. powstała w miejscu, w którym wznosił się kościół wzmiankowany w 1447 r. Zarówno rok budowy obecnego kościoła św. Michała Archanioła jak i nazwisko budowniczego potwierdzone są napisem wyciętym w prezbiterium (za ołtarzem głównym) na podokiennej ścianie wschodniej: „Ioan Ioannes Machocsky 1657". Według pomiarów dokonanych w 1679 r. wymiary korpusu kościoła wynosiły 24 x 13 łokci (15,07 x 8,16 m). Bryła podobnie jak wyposażenie do dnia dzisiejszego ulegała zmianom i przekształceniom. Między innymi w 1853 roku (inne źródła podają, że w 1872 roku) do ściany zachodniej kościoła dostawiona została wieża, a w 1936 r. został rozbudowany. Od 1999 r. - w ramach przygotowań do jubileuszu 350-lecia istnienia kościoła - prowadzone były prace konserwatorskie, w ramach których wyremontowano dachy, zabezpieczono ściany, odnowiono zarówno unikatowe polichromie jak i wyposażenie ruchome świątyni.
Podkreślenia wymaga fakt, iż koszt renowacji polichromii wynoszący 750 tys. zł pokrył skarb państwa. Parafianie, jak i inni sponsorzy prywatni, włożyli w remont kościoła dodatkowo ponad 300 tys. zł. Przed uroczystościami jubileuszowymi ze składek parafian wyremontowano także organy. Wspomniany jubileusz obchodzono 23 września 2007 r. W kazaniu w czasie Mszy św. odprawionej z tej okazji ks. bp Gerard Kusz przypomniał, że kościół w Rudzińcu został ufundowany przez protestanta Jerzego Wenzla von Pelka, którego rodzina w tym czasie była właścicielem całej wsi. „Myśmy tu od wieków mieli wielokulturowość, która teraz jest tak modna w Europie Zachodniej. I ludzie tu żyli w zgodzie!" - podkreślił gliwicki biskup pomocniczy, nawiązując do coraz liczniejszych współczesnych przykładów nietolerancji religijnej i atakowania wierzących.
Kościół jest konstrukcji zrębowej i orientowany, posadowiony od 1872 r. na ceglanej podmurówce. Nawa oparta na rzucie kwadratu jest szersza od zamkniętego trójbocznie prezbiterium. Do prezbiterium od północy przylega prostokątna zakrystia. Do nawy od zachodu dobudowano wspomnianą już wieżę, z którą łączy się późniejsza (z 1936 r.) kruchta zwiększająca powierzchnię zadaszonego miejsca dla wiernych.
Wieża początkowo stała oddzielnie, po północnej stronie kościoła (co wynika z protokołów wizytacyjnych w parafii z lat 1679 i 1687), w roku 1853 zbudowano nową wieżę, konstrukcji słupowej o lekko pochylonych ścianach, dołączając ją tym razem do korpusu nawy. Ściany wieży szalowane są deskami. Do północnej ściany wieży przylega nowsza przybudówka ze schodkami na chór muzyczny. Oddzielenie izbicy imituje daszek okapowy biegnący na wysokości kalenicy stromo opadającego dachu nawy (około ⅔ wysokości wieży), przez co sylwetka bryły zyskuje na harmonijnym układzie. W wieży - nakrytej gontowym hełmem piramidalnym - zawieszony jest zabytkowy dzwon gotycki (z 1481 r.), w tej części otwory okienne ułatwiające rozchodzenie się dźwięku dzwonu. Kościół nie ma okólnych podcieni (sobót), które zastąpiono wydatnymi daszkami okapowymi. Ściany korpusu kościoła powyżej daszku okapowego szalowane są deskami. Prostokątne okna nawy i prezbiterium usytuowane są w ścianie południowej. Zwracają uwagę kwadratowe okienka oświetlające chór i wieżę, w tym także od strony północnej. Kościół posiada dwukalenicowy dach siodłowy, obejmujący nad prezbiterium także zakrystię. Dach jest kryty gontem. Podkreślić należy brak wieżyczki na sygnaturkę.
Wnętrze świątyni utrzymane jest w stylu barokowym. W prezbiterium sklepienie jest kolebkowe, w nawie strop płaski. Barokowy ołtarz główny pochodzi prawdopodobnie z XVII w. Centralne jego miejsce zajmuje obraz przedstawiający scenę Wniebowzięcia NMP; w zwieńczeniu jest obraz przedstawiający patrona świątyni - Michała Archanioła. Uzupełnienie ołtarza stanowią rzeźby św. Huberta (z lewej - dar Nadleśnictwa Rudziniec) oraz św. Floriana (z prawej). Na uwagę zasługuje antepedium ołtarza ozdobione obrazem przedstawiającym Chrystusa stojącego w dużej misie (fontannie), do której z pięciu ran Ukrzyżowanego spływa Najświętsza Krew jako Woda Życia. Wokół Chrystusa (Dobrego Pasterza) zgromadzone są owce, z których tylko część korzysta z Wody Życia, jednak nie wszystkie (aluzja do katolików nie korzystających z sakramentu pokuty i komunii świętej). Uwagę zwraca również nietypowy strój Chrystusa - w kapeluszu i z torbą pasterską u boku przewieszoną przez ramię.W prawym ołtarzu bocznym z 1723 r. umieszczono w centralnym miejscu obraz Matki Boskiej Bolesnej (Pietę). Ołtarz ozdobiony jest „uszami" z liści akantu. W lewym ołtarzu z ok. 1730 r. jest obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem. W zwieńczeniu tego ołtarza była niewielka figura Michała Archanioła depczącego diabła, która została skradziona w 1999 r. Wcześniej z wszystkich ołtarzy skradziono niewielkie figury aniołów.
Najcenniejszym elementem dekoracji wnętrza jest figuralna i ornamentalna polichromia barokowa, pokrywająca powierzchnię wszystkich ścian, stropów, prezbiterium i nawy, a pochodząca z okresu budowy świątyni (o czym świadczy mało czytelny napis nad oknem w prezbiterium i data 1657).
Między innymi, na ścianach w prezbiterium znajdujemy w dwóch rzędach sceny przedstawiające:
w dolnym - 1. Ostatnią Wieczerzę; 2. Chrystusa w Ogrójcu i Pojmanie; 3. Biczowanie; 4. Wyśmiewanie; 5. Upadek Chrystusa pod Krzyżem; 6. Ukrzyżowanie z łotrami; 7. Opłakiwanie; 8. Zmartwychwstanie; 9. Trójcę Świętą;
w górnym - postacie świętych: Pawła, Heleny, Anny Samotrzeciej, Agnieszki, Jadwigi Śląskiej i Katarzyny, które są przeplatane wąskimi polami z motywami ornamentowymi.
Północną ścianę nawy zajmuje scena Sądu Ostatecznego, w której uwieczniony został fundator kościoła (Jerzy Wenzel von Pelka) prowadzony przez anioła przed oblicze Stwórcy. Południową ścianę nawy zajmują sceny z Bożego Narodzenia. Mocno zniszczona polichromia była wcześniej konserwowana przez Pracownię Konserwacji Zabytków z Warszawy w 1961 r. i w l. 1999-2007.W kościele jest późnobarokowa ambona z 1725 r., obok której stoi chrzcielnica drewniana na kręconym słupie. Z prawej strony drzwi wejściowych do nawy stoi kropielnica kamienna na drewnianej podstawie z przełomu XVII i XVIII w.Ruchome wyposażenie wnętrza uzupełniają obrazy i rzeźby barokowe lub późnobarokowe. Obrazy przedstawiają, między innymi: Dzieciątko Jezus (z trupią czaszką - XVIII w.); św. Barbarę (ludowy, XVIII w.) oraz barokowy konfesjonał z XVIII w.
Na uwagę zasługują także drzwi prowadzące do zakrystii z pięknymi węgarami dębowymi.Na chórze muzycznym z prostokątnym występem, znajdują się zabytkowe organy. Parapet chóru ozdabiają malowidła przedstawiające Jezusa i Apostołów od lewej: św. Piotra, św. Jana, św. Andrzeja (z krzyżem), św. Jakuba Starszego, św. Filipa, św. Bartłomieja, postać Jezusa, św. Tomasza, św. Jakuba Młodszego, Judasza, św. Szymona, św. Mateusza i św. Pawła.
Wokół kościoła rozciąga się cmentarz. Całość okala ogrodzenie drewniane konstrukcji sumikowo-łątkowej, nakryte dwuspadowym daszkiem gontowym, na którym stoi drewniana kaplica z obrazem Matki Boskiej i ołtarzem polowym. Warto też zwrócić uwagę na symboliczny grób ofiar sowieckiego „wyzwolenia", zamordowanych 25 stycznia 1945 r., lub wywiezionych do obozów internowania.W Rudzińcu oprócz kościoła warto zwrócić uwagę na pałac rodziny von Ruffer z 1876 r., przebudowany w 1907 r. w stylu neorenesansu (obecnie szkoła podstawowa), otoczony 15 hektarowym parkiem krajobrazowym z unikatowymi drzewami, m. in. klonem kanadyjskim, kasztanem jadalnym, daglezjami, platanem klonolistnym. W czasie III powstania śląskiego w pałacu stacjonował sztab wojsk powstańczych.
Leon Kopernik