Sprawozdanie z obrad Zespołu nr 3 VI Kongresu Krajoznawstwa Polskiego w Olsztynie

    Zespół nr 3 VI Kongresu Krajoznawstwa Polskiego, obradujący w Olsztynie 11 września br., zajmował się tematem: „PRZEMIANY KRAJOBRAZU KULTUROWEGO W POLSCE. TRADYCJA, WSPÓŁCZESNOŚĆ, PRZYSZŁOŚĆ”. Zespół zgromadził 50 uczestników Kongresu, a jego pracami kierował prof. dr hab. Jacek Purchla z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. W celu usprawnienia obrad powołano zespół opracowujący uchwały i wnioski w składzie: Joanna Kośnik, Włodzimierz Łęcki i Edward Wieczorek.

    Podczas obrad zespołu wystąpiło 17 osób. Wiodące referaty, opublikowane w materiałach kongresowych przedstawili: prof. dr. hab. Jacek Purchla – „Przyszłość przeszłości. W stronę systemu ochrony dziedzictwa – dylematy polskiej transformacji” (Zeszyt 3); prof.. dr. hab. Aleksander Böhm – „Udane i nieudane związki ochrony krajobrazu i planowania przestrzennego w Polsce” (Zeszyt 3) oraz mgr inż. arch. Wojciech Czech – „Gospodarowanie krajobrazem” (Zeszyt 4). Znakomitym uzupełnieniem referatów wprowadzających było także wystąpienie mgr inż. arch. Alicji Gotowt-Jeziorskiej pt. „Wybrane czynniki przemian przestrzeni i krajobrazu kulturowego w aspekcie wartości krajoznawczych i turystycznych”.

    Uzupełnieniem tych wprowadzających, ogólnych tematów były wystąpienia problemowe uczestników zespołu. I tak:

    Maria Maranda przedstawiła pod obrady Kongresu szereg postulatów, dotyczących m.in. do korzystania z doświadczeń europejskich w zakresie dostępności dla wszystkich dziedzictwa kulturowego i infrastruktury turystycznej – zwłaszcza osób z różnego rodzaju dysfunkcjami. Z kolei Antoni Adamczak przedstawił wnioski uczestników przedkongresowego sejmiku krajoznawczego w Szczecinie, nie mające się nijak do tematyki zespołu, a nawet sprzeczne z założeniami Kongresu budowania Europy wielokulturowej. Wystąpienie to skrytykował prowadzący obrady prof. Purchla.

    Po przerwie obiadowej obrady rozpoczęło wystąpienie Macieja Maślińskiego zatytułowane „Przemiana krajobrazu kulturowego a odznaki krajoznawcze”, pokazujące, że zbieractwo odznak krajoznawczych i samo krajoznawstwo, którego elementem są odznaki, dokumentuje (zdjęcia, szkice, notatki) przemiany zachodzące w krajobrazie kulturowym.

    Andrzej Konarski przedstawił referat „Wrocław - miasto wielu kultur – ich wpływ na rozwój miasta na przestrzeni wieków” a Zdzisław Szkiruć ukazał negatywne doświadczenia ze współpracy parków narodowych, którymi kierował, z władzami samorządowymi,

    Zygmunt Wilczek przedstawił referat „Możliwości rozwoju turystyki na Roztoczu polskim i ukraińskim”, opublikowany w Zeszycie 4, Andrzej Wiśniewski temat – „Współczesna turystyka narciarska jako kontynuacja tradycji narciarskich „ojców założycieli” polskiego narciarstwa”, Tadeusz Gajda – „Przemiany krajobrazu Gniezna i okolic w ostatnich 30 latach”, a Tadeusz Stefański – swoje refleksje na temat powinności kadry przewodnickiej w edukacji krajoznawczej społeczeństwa.

    W trakcie dyskusji, która rozpoczęła się po zaprezentowaniu wszystkich wystąpień głos zabrali: Włodzimierz Łęcki, Iwona Liżewska, Anna Andrusikiewicz, Tadeusz Gajda, Jerzy Gajewski, Zbigniew Wacław Pękala.

    Już prowadzący obrady prof. Purchla w referacie wprowadzającym podkreślił zmianę w naszym stosunku do dziedzictwa narodowego, które nie tylko powinniśmy chronić, ale także rozumnie je użytkować a nawet twórczo przekształcać. W jego wystąpieniu pojawił się też wątek, wielokrotnie potem powtarzany, konieczności stworzenia w Polsce systemu efektywnego zarządzania dziedzictwem, który byłby przekonywujący dla społeczności lokalnych, które – wraz z właścicielami i użytkownikami zabytków – stanowią podstawowe ogniwa opieki nad dziedzictwem. W referatach i dyskusji pojawiła się też konkluzja o „niesymetryczności” ochrony dziedzictwa. O ile bowiem odpowiedzialność współczesnego społeczeństwa wobec przyszłych pokoleń jest trwale i powszechnie uwzględniana w odniesieniu do dziedzictwa przyrodniczego, to brakuje jej w odniesieniu do dziedzictwa kulturowego, co należy jak najszybciej zmienić. Nie ulega też wątpliwości, że – podobnie jak zasoby naturalne – zasoby dziedzictwa kulturowego są nieodnawialne.

    PTTK bazując na własnych doświadczeniach w dziedzinie ochrony przyrody i zabytków winno aktywnie włączyć się w tworzenie w Polsce systemu efektywnego zarządzania dziedzictwem obejmującego zarówno jego ochronę jak i użytkowanie i przekształcanie.

    W wielu głosach przejawiała się troska o stan polskiej przestrzeni, jej chaos, kiczowatość zabudowy, niszczenie dziedzictwa. W porządkowaniu tej przestrzeni PTTK winno tworzyć wspólny front z wszystkimi organizacjami i siłami społecznymi dążącymi do doskonalenia narzędzi legislacyjnych dotyczących zarządzania przestrzenią oraz dążących do tego, by ład przestrzenny stał się dobrem publicznym, chronionym w Konstytucji RP.

    Uczestnicy zgodnie potwierdzali kryzys gospodarowania przestrzenią, zwłaszcza indolencję samorządów lokalnych odpowiedzialnych za tworzenie planów zagospodarowania przestrzennego. Za jedną z przyczyn takiego stanu – oprócz chaosu legislacyjnego – uznano niedostateczny stopień edukacji krajoznawczej społeczeństwa, niezrozumienie wartości krajobrazu kulturowego i dziedzictwa narodowego dla możliwości rozwoju ekonomicznego regionów oraz zanik więzi emocjonalnych z „małymi ojczyznami”. Stąd za jedno z naczelnych zadań krajoznawców i PTTK uznano udział w permanentnej edukacji krajoznawczej społeczeństwa i upowszechnianie pozytywnych wzorców ochrony dziedzictwa przyrodniczo-kulturowego. Ogniwa i członkowie PTTK winni także wpływać na samorządy lokalne, w których funkcjonują, by te podejmowały prace nad tworzeniem planów zagospodarowania przestrzennego, uwzględniających ochronę dziedzictwa – w tym krajobrazu kulturowego.

    Niezależnie od wniosków wypływających z tematyki zespołu, pojawiło się szereg innych, adresowanych do różnych instytucji:

Edward Wieczorek

Komitet Naukowo Programowy