VI Kongres Krajoznawstwa Polskiego

VI kongres    Raz na dziesięć lat krajoznawcy, reprezentujący różne środowiska (także spoza Towarzystwa) wspólnie z naukowcami spotykają się na Kongresach Krajoznawstwa Polskiego. W dniach 10-12 września 2010 roku w Olsztynie odbył się już szósty z kolei, obradujący pod przewodnim hasłem: „Polska w europejskiej rodzinie. Przenikanie kultur, idei i wartości. Powinności krajoznawców”.

    Tradycja organizowania kongresów krajoznawstwa ma już ponad 80 lat. Po raz pierwszy krajoznawcy, wówczas jeszcze pod sztandarami Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, spotkali się w Poznaniu 12 i 13 lipca 1929 roku, przy okazji Powszechnej Wystawy Krajowej. Obrady tamtego Kongresu toczyły się w pięciu sekcjach: krajoznawstwa jako ruchu naukowego, krajoznawstwa jako popularyzacji wiedzy o kraju, krajoznawstwa w życiu państwowym i społecznym, turystyki i krajoznawstwa oraz krajoznawstwa w szkole. Pokłosiem Kongresu stał się stał się opublikowany „Pamiętnik Obrad Pierwszego Ogólnopolskiego Kongresu Krajoznawczego w Poznaniu", zawierający 32 kongresowe referaty.

    Kongres przyjął też siedemnastopunktową uchwałę, postulującą m.in. wydanie „Słownika Geograficznego Ziem Polskich”, bibliografii krajoznawstwa polskiego, historii krajoznawstwa polskiego, pomoc państwa dla muzealnictwa regionalnego i regionalnej działalności wydawniczej. Odbywający się dziesięć lat po uzyskaniu przez Polskę niepodległości Kongres był też okazją do poznania dorobku dziesięciolecia. Kongres poznański wytyczył kierunki działalności krajoznawczej na następne lata, zwłaszcza pracy nad „Słownikiem Geograficznym Ziem Polskich”

    Druga wojna światowa i przemiany ustrojowe, jakie po niej w Polsce nastąpiły odsunęła na dalszy plan sprawy krajoznawcze. Co prawda Polskie Towarzystwo Krajoznawcze nadal postulowało nasycenie treściami krajoznawczymi programów turystycznych, ale turystyka powojenna stała się turystyką masową, a krajoznawstwo wymagało pewnego przygotowania intelektualnego. Nic więc dziwnego, że pomimo stworzenia statutowej Komisji Krajoznawczej w utworzonym w 1950 r. Polskim Towarzystwie Turystyczno-Krajoznawczym, sprawy krajoznawcze zeszły na dalszy plan, a Komisja wkrótce została rozwiązana. Do krajoznawstwa, jako głównego motywu działalności turystycznej w PTTK powrócono na fali przemian „polskiego października” w 1956 r. Odbudowano Komisję Krajoznawczą, a działalność krajoznawczą wpisano na stałe do programu działania PTTK. Jednak na kolejny Kongres Krajoznawstwa trzeba było czekać 14 lat, bowiem dopiero w 1970 r. w Gdańsku wykorzystując finał Konkursu Szlakami Polski Ludowej zorganizowana została Ogólnopolska Narada Krajoznawcza, uznana później jako II Kongres. Poprzedzało ją siedem regionalnych sejmików krajoznawczych. Kongres odbywała się pod hasłem Krajoznawstwo szkolę patriotycznego wychowania, a obradowano w pięciu zespołach. Głównym zadaniem Kongresu było podniesienie krajoznawstwa do rangi podstawowej treści turystyki, a jego efektem był m.in. opublikowany w „Ziemi" (1970) Ogólnopolski Program Krajoznawczy. Dyskusje podczas tej narady, jak i późniejsze, pokazały potrzebę organizacji tego typu spotkań co dziesięć lat, uznając, iż jest to optymalny czas na podsumowanie minionego okresu i uchwycenie przemian zachodzących w krajoznawstwie.

    III Kongres Krajoznawczy odbył się więc w dniach 11-13 kwietnia 1980 r. w Płocku. Przygotowując się do niego, zorganizowano 16 sejmików regionalnych (dorobek każdego sejmiku został opublikowany) i wiele spotkań lokalnych, wydano 45 zeszytów w serii Z prac krajoznawczych województwa... oraz zeszyt Z prac Komisji Krajoznawczej ZG PTTK. Zorganizowano liczne wystawy. W Kongresie udział wzięli przedstawiciele władz państwowych i partyjnych, świata nauki, stowarzyszeń współpracujących z PTTK. Kongres obradował w trzech zespołach, a jego tematyka dotyczyła związku krajoznawstwa z kulturą. Na Kongresie podjęto decyzje by krajoznawstwo zawsze było podstawą każdego przedsięwzięcia turystycznego. Pokongresowy rocznik „Ziemi" (1980) zawierał m.in. Krajoznawczy Program Turystyki na lata 1980-1990 oraz ogłoszenie roku 1980 Rokiem Kultury Turystycznej.

    Do kolejnego, IV Kongresu, przygotowania rozpoczęto już w 1985 r. pod hasłem „Krajoznawstwo u progu XXI wieku". Odbyło się 21 sejmików, opracowano „Raport o działalności krajoznawczej w PTTK 1979-1989". Sam Kongres odbył się w Opolu już w nowych realiach ustrojowych. Obrady toczyły się w dniach 7-9 września 1990 r. w pięciu zespołach problemowych, a ich efektem była opublikowana m.in. w „Ziemi" (1990) piętnastopunktowa „Rezolucja IV Kongresu Krajoznawstwa Polskiego".

    Przygotowania do kolejnego V Kongresu toczyły się równolegle z przygotowaniami Polski do wejścia w struktury europejskie – do NATO i Unii Europejskiej. W dyskusjach na temat wejścia do Unii pojawiały się liczne obawy różnych środowisk o unifikację naszej kultury, o zatracenie naszej tożsamości narodowej, stąd ważna dla wszystkich tematyka Kongresu „Krajoznawstwo źródłem toż samości narodowej". W dniach 8-10 września 2000 r. pod wyżej wymienionym hasłem odbył się w Gnieźnie V Kongres Krajoznawstwa Polskiego. Wzięło w nim udział 600 osób, a obradowano w 4 zespołach. Kongres przyjął dwa dokumenty - Przesłanie i Rezolucję Programową, podkreślające najważ­niejsze wartości krajoznawstwa. Jak wówczas stwierdzono „Krajoznawstwo — będąc źródłem patriotyzmu i tożsamości narodowej oraz nośnikiem wartości ogólnonarodowych i regionalnych otwierać się musi równocześnie na Europę i świat.”

    Podobna myśl przewodnia towarzyszyła (dużo skromniejszym niż w przypadku poprzednich trzech kongresów) przygotowaniom do VI Kongresu Krajoznawstwa Polskiego w Olsztynie: „Polska w europejskiej rodzinie. Przenikanie kultur, idei i wartości. Powinności krajoznawców”. Odbywający się w roku jubileuszu 60-lecia PTTK oraz 100-lecia wydania pierwszego numeru „Ziemi” Kongres stał się także okazją do pierwszych ocen wpływu na kulturę narodową funkcjonowania Polski w Unii Europejskiej.

    Komitet Naukowo-Programowy pod przewodnictwem Janusza Zdebskiego ustalił cztery tematy dla grup dyskusyjnych:

  1. Asymilacja i współistnienie kultur na przestrzeni dziejów w Polsce.
  2. Krajoznawstwo w społeczeństwie wiedzy.
  3. Przemiany krajobrazu kulturowego w Polsce. Tradycja, współczesność, przyszłość.
  4. Krajoznawstwo wobec wyzwań integrującej się Europy.

    Na Kongres przygotowano i wydano dwa kanony krajoznawcze województw: wielkopolskiego i warmińsko-mazurskiego. Towarzyszyło im pięć zeszytów problemowych, przygotowujących do debat kongresowych.

    Obrady Kongresu poprzedziły całodzienne wycieczki krajoznawcze po najciekawszych miejscach województwa warmińsko-mazurskiego. W Olsztynie zorganizowano imprezę na orientację tzw. krajoznawczy spacer z mapą „Pocztówka ze starego Olsztyna”.

    VI Kongres Krajoznawstwa Polskiego rozpoczął się 10 września 2010 r. w godzinach popołudniowych w auli Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w dzielnicy Olsztyna – Kortowie. Zainaugurowało go uroczyste wprowadzenie sztandaru PTTK i odegranie hymnu „O Warmio moja miła” Feliksa Nowowiejskiego. Uczestników gwarą mazurską przywitał przewodnik turystyczny Edward Cyfus, zaś w imieniu gospodarzy – Sejmiku Województwa Warmińsko-Mazurskiego jego Przewodniczący – Jan Osiecki. W trakcie swego wystąpienia prezes Zarządu Głównego PTTK Lech Drożdżyński przywitał najważniejszych uczestników Kongresu i przedstawił główne zadania stojące przed Kongresem. Kolejno głos zabierali goście Kongresu, m.in. przedstawiciele władz samorządowych i Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego oraz Katarzyna Sobierajska podsekretarz stanu w Ministerstwie Sportu i Turystyki.

grono

    W pierwszej części Kongresu wręczono także odznaczenia państwowe najwybitniejszym krajoznawcom polskim. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Bogdan Zdrojewski, przyznał odznaki honorowe „Zasłużony Dla Kultury Polskiej”: Annie Andrusikiewicz, Adamowi Czarnowskiemu, Stanisławowi Harajdzie, Włodzimierzowi Łęckiemu, Włodzimierzowi Majdewiczowi, Krzysztofowi Mazurskiemu, Marii Rydel, Markowi Staffie, Edwardowi Wieczorkowi i Januszowi Zdebskiemu. W imieniu odznaczonych podziękował Włodzimierz Łęcki, dziekan Kręgu Seniorów PTTK.

    Z okazji jubileuszu 100-lecia wydania „Ziemi” przyznano po raz pierwszy Nagrody „Ziemi” wybitnym osobistościom polskiej kultury: Stefanowi Bratkowskiemu – za konsekwencję w zmuszaniu do nowoczesnego myślenia o powinnościach Polaków i popularyzację polskich tradycji nauki, techniki i gospodarowania; Kazimierzowi Kutzowi – za serdeczne i stałe kształtowanie tożsamości Śląska; Barbarze Wachowicz – za cudowne literackie wiązanie z polskimi tradycjami i wielkie lekcje powinności wobec Polski; Wojciechowi Nowakowskiemu –za twórcze zakorzenienia w polskim krajobrazie i za ciągłe odkrywanie naszych krajoznawczych skarbów; Rodzinie Rydlów – za utrwalanie polskiej tradycji literackiej i tysiące mądrych lekcji narodowego dziedzictwa; Krzysztofowi Wolframowi – za otworzenie innych na znaczenie i skarby Zielonych Płuc Polski; Jerzemu Jasiukowi – za stałą inicjatywność w popularyzacji historycznej i współczesnej polskiej myśli technicznej i naukowej i Ruchowi Stowarzyszeń Regionalnych Rzeczypospolitej Polskiej – za mądre kształtowanie tożsamości regionalnej oraz wierności tradycjom.

fragment

    W czasie drugiej części pierwszego dna obrad, którą prowadził prof. Krzysztof Młynarczyk z UWM w Olsztynie, olsztyńscy pracownicy nauki wygłosili sześć referatów poświęconym m.in. strukturze narodowościowej, zabytkom sakralnym, osadnictwu miejskiemu, przyrodzie i wielokulturowości Warmii i Mazur. Po obradach plenarnych uczestnicy Kongresu – na zaproszenie Jacka Protasa, Marszałka Województwa Warmińsko-Mazurskiego – wzięli udział w wieczorze regionalnym w ośrodku turystycznym „Janczary” w Barczewku pod Olsztynem.

    W drugim dniu Kongresu, 11 września 2010 r., obrady odbywały się w czterech zespołach problemowych:

  1. Asymilacja i współistnienie kultur na przestrzeni dziejów w Polsce, pod przewodnictwem prof. Franciszka Ziejki.
  2. Krajoznawstwo w społeczeństwie wiedzy, pod przewodnictwem prof. Kazimierza Denka
  3. Przemiany krajobrazu kulturowego w Polsce. Tradycja, współczesność, przyszłość, pod przewodnictwem prof. Jacka Purchli
  4. Krajoznawstwo wobec wyzwań integrującej się Europy, pod przewodnictwem prof. Andrzeja Tomaszewskiego, któremu pomagali prof. Franciszek Midura i prof. Jan W. Sienkiewicz.

    Wieczorem, po pracy w zespołach, uczestnicy Kongresu na zaproszenie Prezydenta Miasta Olsztyna wzięli udział w koncercie zamykającym obchody Roku Feliksa Nowowiejskiego w olsztyńskiejarchikatedrze Św. Jakuba.

kutz

    W trzecim i ostatnim dniu Kongresu dokonano podsumowania pracy czterech zespołów problemowych, przyjęto wniesione wnioski i rezolucję Kongresu, wytyczającą program polskiego krajoznawstwa na następne lata. Na zakończenie Kongresu Lech Drożdżyński podziękował władzom samorządowym woj. warmińsko-mazurskiego oraz pozostałym organizatorom Kongresu.

    Kongresowi towarzyszyło 9 wystaw: 150 lat Kanału Elbląskiego, Makieta pochylni Oleśnica, Warmia – ziemia Kopernika, Mazury – cud natury, Dzieje Kongresów Krajoznawstwa Polskiego, „Ziemia” 1910 – 2010 sto lat w służbie polskiego krajoznawstwa, Drogi poznania Ojczyzny, XVII edycja Ogólnopolskiego Młodzieżowego Konkursu Krajoznawczego „Poznajemy Ojcowiznę” i Impresje z Amorgos.

kartka

PRZESŁANIE VI KONGRESU KRAJOZNAWSTWA POLSKIEGO OLSZTYN 2010

    Szósty Kongres Krajoznawstwa Polskiego odbył się 10-12 września 2010 roku w Olsztynie, stolicy Warmii i Mazur. Stanowił realizację misji Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego wyrażającą się umacnianiem w społeczeństwie emocjonalnej więzi z Ziemią Ojczystą i dziedzictwem kulturowym.

    Kongres dokonał analizy aktualnej sytuacji polskiego krajoznawstwa w zmieniającej się sytuacji kulturowej oraz wytyczył główne kierunki działania Towarzystwa na najbliższe dziesięciolecie.

    Obrady Kongresu ukazały trwałą tysiącletnią obecność naszego kraju i narodu w kulturze europejskiej. Świadomość europejska to rozumienie polskiego wkładu w kształtowanie kultury kontynentu, rozumienie wspólnoty dziejów i dojrzały wybór form koegzystencji. Poznanie dziejów Ziemi Ojczystej uświadamia fakt wspólnego trwania z narodami Europy Środkowej, jest zarazem lekcją wzajemnego szacunku i tolerancji.

    Krajoznawstwo to proces edukacji społecznej, źródło humanizacji społeczeństwa, budzenie wrażliwości i poczucia odpowiedzialności wobec środowiska przyrodniczego oraz szacunku dla pamiątek przeszłości.

    Szczególną uwagę w pracy krajoznawczej należy poświęcić dzieciom i młodzieży. W dorosłym życiu istotne miejsce zajmują krajobrazy lat dziecięcych i młodzieńczych. To wówczas kształtuje się pierwsze poczucie patriotyzmu i tożsamości kulturowej, dlatego też wspieramy wszelkie działania mające na celu rozwijanie zainteresowań turystyką i krajoznawstwem w polskich rodzinach i szkołach.

    Uczestnicy Kongresu uznają, że krajobraz kulturowy będący własnością społeczną, jest wartością, którą należy chronić przed postępującą degradacją. Jest to obowiązek wobec przyszłych pokoleń.

    W celu zrozumienia współczesności należy poznać również kulturę innych krajów, także pozaeuropejskich. Jednakże poznawanie świata należy rozpoczynać od Ziemi Ojczystej.

    Uczestnicy VI Kongresu wyrażają nadzieje, że władze państwowe i samorządowe doceniają społeczną wartość krajoznawstwa i będą wspierać jego rozwój.

    W szczególności uczestnicy apelują o:

Uczestnicy VI Kongresu Krajoznawstwa Polskiego

Edward Wieczorek