Katalog Kościołów Drewnianych - Łodygowice

• 

    Łodygowice, duża (około 6 tys. mieszkańców) wieś położona jest w dolinie Żylicy, przy trasie linii kolejowej i drogowej z Bielska–Białej do Żywca. W wyniku kolejnej reorganizacji kraju od 1999 r. wraz z powiatem żywieckim włączona jest do województwa śląskiego. We wsi znajdują się dwa cenne zabytki: kościół parafialny i dwór obronny zwany też zamkiem.

   Dla przypomnienia - w okresie podziałów dzielnicowych, po śmierci Bolesława Krzywoustego, Kazimierz Sprawiedliwy, chcąc zjednać sobie księcia raciborskiego Kazimierza Plątonogiego, odstąpił mu w 1179 roku duży obszar Ziemi Krakowskiej. Tak Kasztelania Oświęcimska - wraz z całą Żywiecczyzną -na kilka wieków stała się częścią ziem należących do książąt śląskich. Dopiero w 1457 roku król Polski Kazimierz Jagiellończyk wykupił za sumę 22000 grzywien Ziemię Oświęcimską, Zatorską i Żywiecką.

   Łodygowice są jedną z najstarszych wsi Żywiecczyzny. Wieś została założona jeszcze w XIII w., na miejscu słowiańskich osad zniszczonych najazdem Tatarów. Osadzali się w nich w większości koloniści niemieccy, stąd wioski, założone na podstawie prawa magdeburskiego (rządziły się same pod naczelnictwem dziedzicznego sołtysa), nosiły nazwy niemieckie, w przypadku Łodygowic – Ludwigsdorf od założyciela wsi, sołtysa Ludwika o nazwisku Lisko. Do końca XIII wieku Łodygowice (oraz sąsiednie Pietrzykowice) były wsią książęcą, następnie przeszły w posiadanie zakonu cystersów, kiedy to książę opolski Władysław podarował je zakonowi Cystersów z Rud koło Raciborza.

 

   W kościelnych dokumentach podatkowych Łodygowice /Villa Lodovici/ i Pietrzykowice /Villa Petri/ występują dopiero w roku 1373. W tym czasie istniała już kaplica p.w. św. Stanisława Biskupa i Męczennika, zarządzana przez proboszcza żywieckiego.

   Pierwotny kościół w Łodygowicach zbudowany został, prawdopodobnie przez opata cystersów Wilka, tuż za okopami dworu od strony południowej i stanowił kościółek przyklasztorny cystersów. Wielokrotnie różne osoby zabiegały o stałą posługę kapłańską, lecz były duże trudności w zapewnieniu obsady. Dopiero w 1629 roku za ks. B. Kapkowicza przyznano uposażenie dla miejscowego duszpasterza. W wyniku tego w latach 1631 do 1634, na skutek zabiegów drugiego z rzędu proboszcza St. Kaszkowica, zmieniono lokalizację kościółka i zbudowano go na obecnym miejscu. Dodano również dwóch patronów św. Apostołów Szymona i Judę Tadeusza. Nie wiadomo dlaczego z czasem - nawet w dokumentach z wizytacji - zanika pamięć o św. Stanisławie jako patronie świą-tyni.

    Kościół w Łodygowicach należy do największych w Beskidach kościołów drewnianych i zalicza się go do kościołów grupy śląsko-zachodnio-małopol-skiej. Do obecnej jego postaci doprowadziły liczne rozbudowy i przebudowy, przeprowadzane w ciągu ponad 370 lat istnienia. Już na przełomie lat 1634/35 podjęto rozbudowę, z uwagi na przynależność do parafii dużej ilości wiernych z terenów całych Łodygowic - po Mikuszowice Krakowskie i Szczyrk. W dniu 8 maja 1636 roku biskup Tomasz Oborski konsekrował rozbudowaną świątynię.

   W dokumentach z 1644 roku znajdujemy taki opis: „Kościół ma wieżę z dwoma dzwonami oraz sygnaturkę. Najświętszy Sakrament przechowuje się na ołtarzu głównym w puszce srebrnej, wewnątrz pozłacanej. Chrzcielnica drewniana. Prowadzi się księgi metrykalne, są naczynia z olejami, naczynia do chorych, srebrna monstrancja, częściowo pozłacana, są dwa kielichy, jeden cały pozłacany, krzyż. Jest kadzielnica, naczyńko do ablucji, 13 ornatów różnych kolorów, sześć alb, dwie komże dla chłopców, dwa mszały, dwa brewiarze oraz graduale” ¹. W tym samym roku dobudowano do kościoła wieżę na dzwony, która do tej pory stała osobno.

   Następnej rozbudowy dokonano w 1687 roku, wtedy rozebrano i powiększono prezbiterium, jak również pomalowano go - dzięki fundacji Jakuba Świerczka z Rybarzowic. W latach 1748-99 poszerzono nawę główną i dobudowano boczne kaplice. W tych samych latach po raz kolejny przebudowano wieże (1797). W tym kształcie kościół przetrwał do dnia dzisiejszego.

   Kościół jest usytuowany na dość wysokiej skarpie. Wiedzie do niego ponad 50 stopni schodów kamiennych, które w roku 1845 wykonał Antoni Kanik. Świątynia jest orientowana, konstrukcji zrębowej, zbudowana z bali modrzewiowych na planie krzyża o krótkich ramionach (z lekko zaznaczonym transeptem), w których znajdują się kaplice. Długość świątyni wynosi 40 metrów, szerokość nawy 15 metrów, a na wysokości bocznych kaplic 22 metry. Prezbiterium o wysokości nawy jest zamknięte wielobocznie, od strony północnej przylega do niego zakrystia, od wschodniej kaplica - Ogrojec z figurą Pana Jezusa Frasobliwego, pochodzącą z kaplicy łodygowickiego dworu i uznawaną w okolicy za cudowną. Miejscowi opowiadają, że przed I wojną światową grupa rolników wracających z pola widziała Jezusa Frasobliwego siedzącego na progu Ogrojca i patrzącego na nich. Tylko jeden z nich odważył się podejść bliżej, wtedy postać zniknęła. Dopiero po kilku minutach zjawiła się na swoim miejscu w ołtarzyku Ogrojca. W czasie II wojny światowej pomimo wielotygodniowego utrzymywania się frontu i systematycznego ostrzału, zwłaszcza wieży kościoła nie został on zniszczony.

   Nawa ma kształt wydłużonego prostokąta, do którego tuż przy tęczy przylegają kaplice: Matki Bożej Różańcowej (z prawej) oraz świętego Franciszka z Asyżu. Przyziemie jest zabezpieczone daszkiem, szerokim na dwa metry, tworzącym soboty, które już w nowszych czasach zostały oszalowane, przez co powstały oryginalne ganki. Oświetlenie nawy, kaplic oraz prezbiterium stanowią prostokątne okna, zabezpieczone od wewnątrz ozdobnym okratowaniem z zadziorami.

   Do nawy od zachodu przylega wieża, która u podstawy(do około 1/3 wysokości) jest szerokości nawy, a następnie się zwęża pod tym samym kątem co dach do wysokości kalenicy. Od tego miejsca ściany przyjmują układ prostopadły do ziemi. Od kalenicy zaczyna się izbica, w której zawieszono dzwony. W ścianach izbicy są dwa otwory w każdej strony. Od dołu izbica ozdobiona jest koronką. Nad izbicą cebulasty, ośmioboczny hełm, na nim latarnia zwieńczona kolejnym cebulastym (małym) hełmem zakończonym iglicą. Podobnie na sygnaturce usytuowano latarnię z cebulastym hełmem z iglicą.

Główne wejście do kościoła (w wieży) zabezpiecza zadaszenie.

   Dach jednokalenicowy opada z korpusu kościoła na kaplice i przybudówki, obejmuje także wieżę, tworząc zróżnicowany i oryginalny obraz nadający całości bryły masywność i dostojność zarazem.

Wnętrze kościoła utrzymane jest w stylu barokowym. Kościół wyposażono w osiem ołtarzy – wyjątkowo dużo jak na kościół drewniany.

   Dwuczęściowy ołtarz główny w prezbiterium jest utrzymany w stylu rokoko. Przednia część składa się z drewnianej ozdobnej mensy, na której umieszczono tabernakulum, a obok dwóch aniołów adorujących Najświętszy Sakrament. W tylnej części, opartej o wschodnią ścianę kościoła, znajduje się rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego oraz obrazy wysuwane przedstawiające patronów: świętych Apostołów Szymona i Judy Tadeusza oraz Zesłanie Ducha Świętego. W górnej części jest niewielki obraz Wniebowzięcia NMP. Przed obrazami rzeźby przedstawiające Matkę Bożą i świętego Jana Ewangelisty, po bokach figury Abrahama i Dawida – z końca XVIII wieku.

   W latach 1993-95 parafia ufundowała ołtarz soborowy z ambonką, wykonany przez Kazimierza Pietraszko z Buczkowic. Balustrada (balaski) oddzielająca prezbiterium od nawy pochodzi z lat trzydziestych XX wieku i została wykonana z drzewa dębowego przez Józefa Kanię z Łodygowic.

   Patronami pozostałych ołtarzy są:

• Dzieciątko Jezus – ołtarz został wykonany w stylu neogotyckim w 1914 roku przez P. Jarząbka z Kęt, na pamiątkę powstania w parafii „Stowarzyszenia Dziecięctwa Jezusa”. Usytuowany jest po prawej stronie;
• Matka Boża Różańcowa - w ołtarzu w stylu barokowym, który powstał przed 1795 rokiem. Elementami ołtarza są: w centralnym miejscu figura Niepokalanego Serca NMP oraz wysuwane obrazy Matki Bożej Różańcowej i Matki Bożej Szkaplerznej, w górnej części obraz przedstawiający męczeńską śmierć świętego Stanisława Biskupa i Męczennika. Usytuowany jest po prawej stronie;
• Matka Boża Częstochowska – w ołtarzu w stylu barokowym, usytuowanym po prawej stronie. Centralne miejsce zajmuje w nim obraz Matki Bożej Częstochowskiej. W górnej części umieszczony jest obraz przedstawiający kamienowanie świętego Szczepana;
• Święty Józef – w ołtarzu utrzymanym w stylu barokowym. W centralnym jego miejscu znajduje się obraz przedstawiający Śmierć Świętego Józefa, namalowany przez Antoniego Chrząstkiewicza² w 1841 roku, a w górnej części znajduje się obraz świętego Macieja Apostoła;
• Święty Franciszek – w ołtarzu w stylu barokowym. Pierwotnie był zwany ołtarzem świętych Aniołów Stróżów. Zmiana wezwania nastąpiła kiedy w centralnym miejscu umieszczono figurę świętego Franciszka z Asyżu (z 1914 r.) Obok są rzeźby świętych Apostołów Piotra i Pawła. Ma on dwa wysuwane obrazy przedstawiające: Św. Michała Archanioła i św. Piotra w okowach. U góry umieszczono obraz Matki Bożej Anielskiej. Ciekawe jest zwieńczenie tego ołtarza, przedstawiające płaskorzeźbę diabła, którego depcze św. Michał Archanioł. Usytuowany jest po lewej stronie;
• Najświętsze Serce Pana Jezusa – w ołtarzu utrzymanym w stylu neogotyckim. Został wykonany w 1900 roku. Niezależnie od umieszczonej w centralnym miejscu rzeźby, przedstawiającej Przenajświętsze Serc Pana Jezusa, drugim elementem jest obraz Matki Bożej Nieustającej Pomocy, usytuowany po lewej stronie;
• Święty Antoni – ołtarz w stylu barokowym. Pochodzi z połowy XVII wieku. Centralne miejsce zajmuje obraz przedstawiający Patrona ołtarza, a powyżej jest obraz poświęcony Trójcy Świętej;

We wszystkich ołtarzach elementami uzupełniającymi są rzeźby różnych świętych.

   Na uwagę zasługują także obrazy - namalowane przez wspomnianego już Antoniego Chrząstkiewicza - przedstawiające: Pana Jezusa z przebitym bokiem, Pana Jezusa przy słupie, Matkę Bożą Bolesną (pod chórem).Artysta ten jest także autorem obrazów Drogi Krzyżowej rozmieszczonych na ścianach nawy.

   Do zabytkowego wyposażenia wnętrza należą cztery dębowe konfesjonały pochodzące z XVIII wieku. W prezbiterium dwie barokowe ławki kolatorskie. Dla wiernych w nawie wstawiono w 1848 r. 20 ławek wykonanych przez cieślę Kazimierza Kanika.

   Dębowa ambona, zawieszona na ścianie, jest utrzymana w stylu barokowym. Na baldachimie jest rzeźba przedstawiająca Jezusa - Dobrego Pasterza, a poniżej rzeźby czterech aniołów. Na dole parapetu podkreśleniem symboliki Dobrego Pasterza są rzeźby owieczek.

Obok ołtarza Dzieciątka Jezus ustawiono drewnianą chrzcielnicę, której zwieńczeniem nakrycia jest rzeźba Chrystusa przyjmującego chrzest od Jana Chrzciciela.

Chór muzyczny utrzymany w stylu barokowym, wsparty na kolumnach. Organy firmy Rieger pochodzą z 1890 roku.

   Obecna polichromia z charakterystycznymi wzorami roślinnymi pochodzi z roku 1929 i jest dziełem oświęcimskiego malarza Adama Giebułtowskiego³ . Szczególną uwagę budzi wizerunek Boga Ojca umieszczony na suficie nawy, czterech Ewangelistów - na suficie prezbiterium, jak również umieszczony pod chórem obraz świętej Cecylii, patronki śpiewu kościelnego. Uzupełnieniem polichromii są wizerunki różnych świętych.

   Jak już wspomniano na teren kościoła prowadzi po skarpie ciąg schodów z placu przedkościelnego. Plac ten spełnia także funkcję parkingu, zwłaszcza w czasie nabożeństw. Przy wschodniej granicy placu (pod skarpą), w prawo od schodów jest pomnik poświęcony Obrońcom Ojczyzny 1939-1945. Obok stoi skromny krzyż brzozowy z napisem „Ofiarom Stalinizmu”.

   Przy północnym boku placu w 1998 roku postawiono pomnik z wymownym napisem: „Niechaj na wieki będzie krzykiem rozpaczy i przestrogi to miejsce, gdzie w bratobójczej walce ginęli Polacy”.

   W 1936 roku parafianie Łodygowic wzmocnili stabilność terenu kościelnego, zabezpieczając go przed osuwaniem się w stronę skarpy, oporowym murem kamiennym, który poświęcili - jak głosi tablica - „Bogu na chwałę, Ojczyźnie na wieczność...”

Hubert Buchta i Leon Kopernik

1. Graduał – księga chorału gregoriańskiego, obejmująca śpiewy mszalne na cały rok kościelny.
2. Antoni Chrząstkiewicz (Krząstkiewicz) (ur. 23.05.1790 r w Żywcu, zm. 15.02.1870 r. w Żywcu) malował głównie dla kościołów i kaplic Żywiecczyzny. Twórczość zbliżona do dzieł sztuki ludowej, przykładowo: obraz przedstawiający św. Wojciecha (z 1857 r.) w kościele p.w. św. Wojciecha w Jeleśni, wspomniany przedstawiający Śmierć Świętego Józefa w Łodygowicach. Część prac wykonywał razem z synem Wincentym (ur. 21.01.1821 r. w Żywcu, zm. 5.07. 1889r.)
3. Znanego w latach międzywojennych i powojennych artystę specjalizującego się w polichromiach, który, między innymi, wymalował (w latach 1951-1952) wnętrze świątyni w Komorowicach Krakowskich w manierze młodopolskiej.