Katalog Kościołów Drewnianych - Łaziska
Łaziska to typowo rolnicza wieś w gminie Godów, licząca 1,7 tys. mieszkańców, położona ok. 10 km od Jastrzębia Zdroju i 10 km od Wodzisławia, w szerokiej dolinie Olzy tuż nad granicą z Czechami.
Jest jedną z najstarszych miejscowości w regionie. Około 1520 r. wieś razem z Gorzyczkami i Uchylskiem należała do Jerzego Luschka z Niemieckiej Lutyni leżącej za Olzą. W wyniku zmian właścicieli w 1602 r. stała się własnością panów stanowych Wodzisławia. W 1783 roku wieś liczyła 184 mieszkańców, a w 1829 r. – 299 osób mieszkających w 53 domach. Od 1836 r. istniała tu także szkoła wiejska. W 1862 r. uczęszczało do niej 100 dzieci.
Od 1693 r. kościół filialny, należący dotąd do parafii Niemiecka Lutynia, przeszedł pod zarząd parafii godowskiej. Dopiero w 1970 roku utworzono w Łaziskach rektorat, a od 29 stycznia 1978 roku miejscowość uzyskała rangę parafii i liczy około 1650 wiernych.
Przy drodze z Jastrzębia Zdroju do Gorzyc, na lekkim wzniesieniu w Łaziskach, w otoczeniu wiekowych dębów i kasztanowców usytuowany jest kościół parafialny p.w. Wszystkich Świętych.
Kościół zbudowano w XVI wieku. Dokładna data budowy świątyni jest sporna: niektóre źródła podają rok 1559. Do niedawna bardziej jednak prawdopodobną datą był rok 1579, uwidoczniony w dolnej części południowej ściany nawy, na belkach zrębu, przy wejściu bocznym. Obok daty wycięte są podpisy Tomasza i Andrzeja Hlop (Andreas Hlop) z Pisarzowic (Pisarzowiz) – cieśli wiejskich prawdopodobnie przebudowujących kościół w tym czasie. Wydarzenia ostatnich lat wskazują jednak, że kościół istniał przed 1560 rokiem. Do tego wniosku doprowadziły odkrycia dokonane w 1997 r. w czasie remontu przeprowadzanego w wyniku następujących okoliczności:
W kwietniu 1997 r. w czasie nagłego huraganu gałęzie rosnących obok kościoła starych drzew biły tak mocno w dach, że istniała obawa zniszczenia nie tylko dachu, ale i całego kościoła. Faktycznie, uszkodzenia pokrycia dachu były znaczne. Ocena szkód i ekspertyza wykonana przed remontem, który rozpoczął się – w trybie pilnym – jeszcze w 1997 r., wykazały, że stan świątyni jest znacznie gorszy niż przypuszczano. Był nawet taki moment, że rozważano możliwość rozebrania kościoła i postawienia go na nowo. Jednak z uwagi na brak innego kościoła wybrano wariant szybkiego, ale solidnego remontu. Dzięki środkom uzyskanym od wojewódzkiego konserwatora zabytków, władz powiatu i Funduszu Kościelnego, a przede wszystkim za sprawą hojności i pracy wiernych, przeprowadzono remont nawy kościoła, z odnowieniem polichromii i naprawieniem organów, oraz remont wieży. Dokończenia wymaga jeszcze remont dachu.
Krótko po rozpoczęciu remontu natrafiono na nieznane, unikatowe malowidła przykryte oszalowaniem i warstwami farb. Część z nich przedstawia sceny ze Starego i Nowego Testamentu, określane często „Biblią dla ubogich”. Inne malowidła przedstawiają prawdopodobnie postacie fundatorów. Obok malowideł wyryty jest napis „Anno Domini 1560”. Należy przypuszczać, że jest to rok zakończenia ich tworzenia. Z tego wynika, że kościół musiał już dawniej służyć wiernym, niewykluczone, że nawet przed 1559 rokiem.
Z zapisków wynika, że kościół był przebudowywany, remontowany i odnawiany, mniej więcej, co sto lat. Prace wykonywano między innymi w latach: 1736 (rozbudowa), 1870 (rozebranie drewnianej zakrystii i budowa murowanej) i 1949 r. Poprzedniej przekładki pokrycia dachu dokonano w 1995 r., a więc dwa lata przed opisanym huraganem.
W trakcie prac remontowych wykopano też niewypał moździerzowy, który przeleżał w ziemi od końca II wojny światowej, nie wyrządzając zniszczeń. Był to drugi niewypał, który mógł zniszczyć świątynię, bowiem w kwietniu 1945 r., w czasie działań frontowych pocisk artyleryjski przebił północną ścianę nawy, zatrzymując się pod chórem. Nie spowodował większych szkód poza dziurą w ścianie, istniejącą do dnia dzisiejszego (zabezpieczoną z zewnątrz, ale widoczną od środka).
Kościół jest jednym z najciekawszych drewnianych kościołów nie tylko na Śląsku. Jego główną cechą są wybitnie smukłe proporcje, wzorowane na gotyku. O wpływie tego stylu świadczy ustawiony w środku nawy ośmioboczny słup drewniany, jaki w kościołach murowanych podtrzymuje sklepienie żebrowe. Kościół jest orientowany, konstrukcji zrębowej. W okresie baroku został przekształcany. Prezbiterium ma zamknięte trójbocznie, od południa wsparte na peckach. Od północy przy nim dobudowana została na rzucie prostokąta wspomniana murowana zakrystia. Nieco szersza od prezbiterium jest nawa, wzniesiona na rzucie nieomal kwadratu. Jej ściany wzmocnione są lisicami. Zarówno ściany nawy, jak i prezbiterium, są ponad sobotami szalowane deskami.
Do nawy przylega kwadratowa wieża zbudowana „na słup”, o pochyłych ścianach krytych gontem, z nadwieszoną izbicą z okienkami, szalowaną deskami wyciętymi w dolnej części w ozdobną koronkę. Hełm wieży jest ośmioboczny, cebulasty, gontowy.
Na zewnątrz kościół, z wyjątkiem zakrystii i zachodniej ściany wieży, otoczony jest otwartymi sobotami. Od południa, przy nawie, są one przerwane niewielkim przedsionkiem, zaś część sobót od północy oszalowano deskami, tworząc składzik.
Okna są prostokątne. W ścianie południowej nawy umieszczono trzy okna zasadnicze oraz jedno małe kwadratowe, usytuowane wyżej pod dachem, oświetlające przestrzeń chóru. Od północy w nawie jest jedno małe okienko. Prezbiterium jest oświetlane przez jedno większe okno, w kształcie leżącego prostokąta, w ścianie południowej i dwa wąskie usytuowane w ścianach: południowo-wschodniej i wschodniej. Także w wieży są okna: od południa dwa na wysokości kwadratowego okienka nawy i jedno poniżej, tuż nad daszkiem składziku. Od strony północnej jest jedno małe okienko ponad daszkiem składziku.
Dach jest wysoki, stromo nachylony, jednokalenicowy, siodłowy, kryty gontem. Od północy obejmuje również zakrystię. Nad nawą góruje barokowa, ośmioboczna wieżyczka z latarnią, zwieńczona cebulastą kopułką. Podstawa wieżyczki, jak i kopułka, obite są blachą, latarnia jest drewniana. Urozmaicone dachy wraz z zadaszeniem sobót i odrębnym daszkiem nad południowym wejściem tworzą niezwykle malowniczą i ciekawą kompozycję.
Wnętrze kościoła w przeważającej części jest utrzymane w stylu barokowo-rokokowym. Powierzchnia wnętrz jest powiększona o przestrzeń podwieżową poprzez wycięcie zachodniej ściany nawy. Również chór muzyczny, wsparty na sześciu słupach, poszerzony jest ku zachodowi na przestrzeń podwieżową.
W prezbiterium i nawie stropy są obniżone w częściach bocznych. Strop nawy wsparty jest na wspomnianym już wcześniej słupie . Na tęczy widnieje napis: „To Wam nakazuję abyście się wzajemnie miłowali”.
Ołtarz główny jest późnobarokowy (XVIII w.), z pozostałością (prawdopodobnie) dawnego ołtarza szafkowego (tryptyku) z XVI w. Głównym elementem ołtarza jest figura Madonny z Dzieciątkiem, będąca niewątpliwie centralną częścią „szafy” dawnego ołtarza. Zawieszone zaś po bokach tablice są skrzydłami tryptyku. Rzeźby na tablicach przedstawiają cztery Dziewice: św. Katarzynę (z mieczem) i św. Małgorzatę z jednej strony oraz św. Barbarę (z wieżą) i św. Dorotę – z drugiej. Na rewersach znajdują się malowidła przedstawiające świętych: Mikołaja i prawdopodobnie Edwarda oraz Wawrzyńca i Sebastiana. Wymienione elementy dawnego tryptyku należą do czołowych zabytków sztuki religijnej 1. poł. XVI w. Ołtarz uzupełniają rzeźby świętych: Jana Chrzciciela i nierozpoznanego biskupa oraz Jadwigi Śląskiej i Zofii. W zwieńczeniu usytuowano obraz przedstawiający Wszystkich Świętych.
Również ołtarz soborowy z ambonką jest utrzymany w stylu baroku. Stół ołtarzowy podtrzymywany jest przez cztery kolumny, będące miniaturami kolumn z ołtarza.
Lewy ołtarz boczny, gotycki, poświęcony został św. Antoniemu (postać centralna), któremu towarzyszą św. Dominik (z lewej) oraz św. Alojzy (z prawej).
W prawym bocznym ołtarzu, także w stylu gotyckim, centralną postacią jest św. Barbara otoczona figurami przedstawiającymi Niepokalane Serce Marii (z lewej) oraz Przenajświętsze Serce Pana Jezusa. U stóp św. Barbary umieszczono, jako wota górników, dwie „karbidki” – lampki górnicze. Poniżej, za szkłem, stoi rzeźba przedstawiająca Zaśnięcie Matki Bożej.
Obok tego ołtarza widnieje chrzcielnica drewniana z XVIII w., zwieńczona sceną udzielania chrztu Jezusowi przez Jana Chrzciciela, z unoszącą się nad nimi gołębicą symbolizującą Ducha Świętego.
Godna uwagi jest ambona. Wzmianka o niej znajduje się w protokole powizytacyjnym z 1687 r. Dekoracja ambony (na parapecie) przedstawia sceny z życia Mojżesza (Złoty Cielec, Ukazanie Tablic Dekalogu) sen Jakuba i św. Pawła. W zwieńczeniu baldachimu widać rzeźby: Chrystusa jako Dobrego Pasterza oraz Ewangelistów św. Jana i św. Marka.
Wiek stacji Drogi Krzyżowej oceniany jest na co najmniej 200 lat. Polichromia na stropie odnowiona była w latach 1948-1949 przez artystów z Rybnika A. Chromika i R. Węglorza. Jej elementami są m.in. postacie świętych: Jadwigi, Agnieszki, Wojciecha i Józefa.
W przedsionku obok drzwi bocznych od południa ustawiono dwie kropielnice kamienne.
Cennym zabytkiem Łazisk jest także krzyż pokutny, wykuty z kamienia polnego, który został wmurowany w ogrodzenie świątyni. Znajduje się w lewo od wejścia na teren kościelny od wschodu. Jego wiek jest również sporny. Jedne źródła podają, że wywodzi się z XIII wieku, a z informacji zamieszczonej przy krzyżu wynika, iż powstał w XV-XVI wieku.
Do kościoła od strony zachodniej prowadzi utwardzona alejka, a przy niej po lewej stronie zbudowano kapliczkę, wewnątrz której jest rzeźba przedstawiająca Najświętsze Serce Pana Jezusa.
Znajdujący się obok budynek plebani pochodzi z 1870 roku. Na północ, na opadającym w stronę kościoła zboczu wzniesienia założono cmentarz. Jednym z pierwszych grobów tuż obok kościoła jest mogiła pierwszego proboszcza Łazisk Rybnickich, śp. ks. Seweryna Mazura, zmarłego 20 stycznia 2004 r. Przed grobami kapliczka na okrągłym słupie, przedstawiająca skazanie Jezusa na śmierć, jest prawdopodobnie pozostałością po stacjach Męki Pańskiej ustawionych niegdyś wokół kościoła.
Hubert Buchta i Leon Kopernik