Katalog Kościołów Drewnianych - Laliki - Pochodzita

 

    Wieś Laliki jest jednym z pięciu sołectw gminy Milówka, malowniczo rozrzucona w dolinach Roztoki i Czernej (Czarnej Soły) i na otaczających je grzbietach – aż po grzbiet łączący Szare z Koczym Zamkiem. Przez Laliki prowadzona jest droga ekspresowa S69, łącząca Bielsko-Białą z granicą państwa w Zwardoniu i Bratysławą. Niegdyś Laliki stanowiły część wsi Szare, zwane Szare – Gronie, ale od 1948 r. są wsią samodzielną. Laliki to wieś niejednolita, która składa się z dwunastu przysiółków. W przysiółku Szklanówka, gdzie rozegrał się finał walk z hitlerowcami o wyzwolenie Żywiecczyzny (5-15.04.1945) zachowały się niemieckie umocnienia, bunkry i okopy. W przysiółku Kasperki znajduje się murowany współczesny kościół par. Ducha Świętego, na granicy przysiółków Tarliczne i Pawliczne – kaplica Narodzenia NMP z 1826 r. (przebudowana w 2005 r.), zaś w przysiółku Pochodzita – drewniany kościół filialny MB Nieustającej Pomocy. Choć nie jest to świątynia zabytkowa, jej położenie i ludowy wystrój sprawiają, że jest przedmiotem zainteresowania wielu miłośników sztuki ludowej i turystów.

    Niegdyś, w miejscu obecnego kościoła, wznosiła się XIX-wieczna drewniana dzwonnica loretańska, jakich kilka zachowało się jeszcze w najbliższej okolicy (Szare, Nieledwia, Sól). Dzwonnica spłonęła od uderzenia pioruna w 1947 r. i na jej miejscu zbudowano niewielką (34 m 2) kaplicę drewnianą, poświęconą w 1948 r. W kaplicy tej dwa razy w miesiącu odprawiali nabożeństwa księża z Milówki. Jednak nie remontowana przez prawie dwadzieścia lat kaplica stopniowo niszczała i taką zastał ją w 1965 r., przebywający w Kamesznicy, ks. Stanisław Fijałek. Uzyskał on zgodę ówczesnego metropolity krakowskiego, arcybiskupa Karola Wojtyły, na podjęcie w Pochodzitej pracy duszpasterskiej i objęcie funkcji rektora budowanego kościółka.

    Ks. Stanisław Fijałek to postać niezwykle barwna. Urodzony w 1929 r., święcenia kapłańskie otrzymał w 1953 r. W pracy duszpasterskiej miał ponaddwuletnią przerwę, kiedy pracował w latach 1962-64 w bielskiej Befamie jako robotnik. Później, za namową arcybiskupa krakowskiego Karola Wojtyły, wrócił do pracy duszpasterskiej. Najczęściej kojarzy się go ze zbudowanym w Karniowicach kurhanem grzebalnym, ale jest on także inicjatorem budowy kościołów w Lalikach-Pochodzitej, Kamesznicy Górnej i Karniowicach.

LALIKI1

    Po przybyciu do Lalik-Pochodzitej zaczął odprawiać nabożeństwa w niszczejącej kaplicy, ale rychło zainspirował mieszkańców do jej rozbudowy, a właściwie do budowy zupełnie nowej świątyni wokół starej kapliczki. Cały proces budowlany odbywał się bez planów i wymaganych zezwoleń władz. Zaczęto od gromadzenia kamieni rzecznych i żwiru oraz drzewa z prywatnych lasów. Na przełomie maja i czerwca 1965 r., w ciągu jednego dnia i nocy wylano fundamenty o wymiarach 10 x 14 m i zaczęto przygotowywać budulec na konstrukcję i ściany przyszłego kościółka. Jego budowa nastąpiła zimą z 1965 na 1966 r., a wyposażanie w 1966 i 1967 r.

    Kościółek jest typowym przykładem góralskiej sztuki ludowej. Zbudowany z drewna świerkowego, jodłowego i sosnowego ma konstrukcję zrębową i trzynawowe wnętrze bez prezbiterium. Na kalenicy dachu od strony wschodniej umieszczona jest uskokowa, czworoboczna wieżyczka na sygnaturkę, kryta namiotowym daszkiem, zaś przód kościoła stanowi przeszklony przedsionek.

    O wartości kościółka w Lalikach–Pochodzitej nie stanowi architektura, ale wyposażenie jego wnętrza, które jest odbiciem umiejętności i swoistego zmysłu artystycznego miejscowych, domorosłych twórców.

    Nie mając środków na wyposażenie zbudowanej świątyni, jej wystrój wykonano własnymi siłami, a że wiadomo nie od dziś, iż górale obdarzeni są smykałką do pracy w drewnie, powstało niezwykle ciekawe pod względem artystycznym wnętrze. Znawcy sztuki i etnografii podkreślają spontaniczność w ludowym wystroju kościółka. Jak pisze Danuta Wroblewska w „Projekcie” (nr 5 z 1971 r.): „Na całym świecie jest coraz mniej spontanicznych manifestacji sztuki ludowej. I tak, być może, mały kościół w Lalikach zamyka u nas ów typ realizacji i jest ostatnim Mohikaninem tego, jakże wzruszającego gatunku natchnienia i wynikłej stąd rzeczy.”

Nad upiększaniem kościółka pracowali mieszkańcy i artyści z Koniakowa i Lalik. Miejscowe kobiety haftowały i wyszywały bieliznę ołtarzową.

    Najbogatszy jest ołtarz, zbudowany z maleńkich gontów, z tabernakulum w kształcie kapliczki. Centralną część zajmuje tryptyk ze sceną Ukrzyżowania na centralnej tablicy oraz postaciami Chrystusa i Matki Boskiej na dwóch bocznych tablicach. W centralnej części tryptyku umieszczony jest krucyfiks z figurą Chrystusa Ukrzyżowanego, autorstwa uznanego twórcy ludowego Jana Krężeloka z Koniakowa. Otaczają go mniejsze sceny: ostatnia wieczerza, biczowanie, koronowanie koroną cierniową, złożenie do grobu. Cała dekoracja wnętrza kościoła jest wypalana w drewnie, czasem tylko niewiele podrzeźbiana. Ascetyczne z punktu widzenia formy wypalane obrazy ubrane są w niezwykle bogate ramy, utworzone z drewnianych „koronek” na kształt kolców jeża. Niezwykle malownicze są także ściany wykładane podrzeźbianymi deszczułkami. Do dekoracji kościółka użyto także fragmentów drzew malowniczo ukształtowanych przez samą przyrodę. Szyby kościelnych okien pokrywają symboliczne prawdy wiary i dekoracje roślinne, autorstwa siostry ks. Fijałka – Janiny Fijałek.

LALIKI OLT2

    Do artystów, którzy najbardziej przyczynili się to ukształtowania wystroju kościoła, należy oprócz wspomnianego J. Krężeloka także Michał Porębski – autor bogato rzeźbionych naw bocznych, Ludwik i Franciszek Zawada, Franciszek Jakus, Franciszek Wojtas, Stanisław Fiedor, Franciszek Babicki i Karol Porębski.

    Władze zostały postawione przed faktem dokonanym, ale zanim doszło do szykan wobec nielegalnie wybudowanej świątyni, nagłośniono jej artystyczną wartość i unikalność w prasie, nazywając ją „perłą sztuki ludowej”. Wizja lokalna przedstawicieli służb konserwatorskich potwierdziła wysoką wartość obiektu i został on oficjalnie zaakceptowany.

laliki3

    W 1970 r odbyły się pierwsze w Lalikach misje księży redemptorystów z Tuchowa. Po tych misjach ks. bp Albin Małysiak udzielił sakramentu bierzmowania i poświęcił rozbudowany kościółek. Nie odbyło się to uroczyście, ponieważ budowa ta nie miała zgody władz komunistycznych. Kiedy w 1989 r. zbudowano kościół Zesłania Ducha Świętego na Kasperkach, Laliki stały się samodzielną parafią, zaś drewniany kościół Matki Boskiej Nieustającej Pomocy stał się jej kościołem filialnym.

    Jednak czas robi swoje. Prawie po trzydziestu latach od budowy kościoła mieszkańcy Lalik podjęli trud jego remontu. Planowane jest nowe pokrycie gontem, wymiana okien, ogrodzenie i odwodnienie kościelnego terenu.

    Drewniany kościółek na Pochodzitej zachwycił nawet króla i królową Belgii. Kiedy spędzali oni święta w prezydenckiej rezydencji w Wiśle, przyjechali tu w Wielkanocny Poniedziałek 2005 r. w towarzystwie żony Prezydenta RP, Jolanty Kwaśniewskiej.

Edward Wieczorek