Katalog Kościołów Drewnianych - Gwoździany
Gwoździany są niewielką miejscowością w gminie Pawonków, położoną przy trasie Lubliniec - Dobrodzień, na granicy województwa śląskiego z opolskim. Niegdyś stanowiły samodzielną jednostkę administracyjną, do której również należały wioski Bzinica, Dzielna, Główczyce i Skrzydłowiec. Nazwa Gwoździań pochodzi od staropolskiego określenia lasu - gwozd. Dawniej Gwoździany należały do właścicieli Dobrodzienia, w XVIII w. wchodząc w skład tzw. państwa dobrodzieńskiego. W XIX w. były bogatą wioską z młynem, potażarnią, browarem i gorzelnią. W 1855 roku w Gwoździanach mieszkało 469 obywateli, z których 425 było katolikami, a 44 protestantami. Wieś należała wówczas do hr. von Loebbecke, właściciela 10 tys. ha ziemi oraz wsi Bzinica, Skrzydłowice i Dzielna.
Ozdobą wsi jest drewniany kościół Narodzenia NMP, przeniesiony tu w 1978 r. z Kościeliska koło Olesna.
Do 1976 r. Gwoździany nie posiadały własnego kościoła, a mieszkańcy uczęszczali do odległego o 7 km kościoła w Dobrodzieniu. Choć pomysł zbudowania tu kościoła i utworzenia własnej parafii zrodził się już we wczesnych latach powojennych, ze względów politycznych nie można go było zrealizować. W latach 70-tych, ówczesny proboszcz dobrodzieński ks. Stanisław Kras postanowił przenieść do Gwoździan niszczejący i nieczynny od 1946 roku drewniany kościółek pod wezwaniem Nawiedzenia NMP z Kościeliska koło Olesna. Za jednym zamachem zyskiwano obiekt sakralny, chroniąc jednocześnie dziedzictwo Górnego Śląska.
Kościół Nawiedzenia NPM w Kościeliskach wzmiankowany był już w 1394 r., ale do naszych czasów przetrwała budowla z 1576 r. Przekształcono go w XVII/XVIII w. i odnowiono w 1878 r. Kiedy w 1947 r. ukończono w Kościeliskach nowy kościół parafialny, do którego przeniesiono wyposażenie ze starego, drewniany kościół zaczął stopniowo niszczeć. Po uzyskaniu zgody władz, przystąpiono w 1976 roku do rozbiórki kościoła w Kościeliskach, a zinwentaryzowane i ponumerowane elementy drewnianej konstrukcji przewieziono na nowe miejsce w Gwoździanach.
Nie są znane nazwiska budowniczych kościoła z 1576 roku, wiadomo jednak, kto go po 400 latach rekonstruował. Całością robót pod nadzorem konserwatora zabytków kierował mistrz ciesielski Paweł Lorenc, zaś budowę prowadzili m.in. Roman Ząjonc, Teodor Bodora,, Piotr Pawołka, Karol Szczygieł i Karol Polok przy aktywnym udziale wszystkich mieszkańców wsi.
Kościółek stojący dawniej w Kościeliskach na wzgórzu, w nowym miejscu również ustawiono na wzniesieniu. Pod kościołem znajdują się bowiem sale katechetyczne, zamaskowane od zewnątrz piękną zielenią. Świątynię odtworzono w sposób prawie doskonały tak, że stanowi ona w dalszym ciągu wysokiej klasy obiekt zabytkowy. Minister Kultury i Sztuki w 1982 r. wyróżnił parafię w Gwoździanach w konkursie na najlepszego użytkownika obiektu zabytkowego nagrodą II stopnia.
O starej świątyni wiemy, że była ona kościołem orientowanym, konstrukcji zrębowej na pomurowaniu z kamienia. Wieża, stanowiąca samodzielny element konstrukcyjny, została zbudowana w XVII bądź XVIII wieku. Protokół kanoniczny wrocławskiej Kurii z 1679 roku stwierdza m.in., że kościół w Kościeliskach był pod opieką oo Augustynów z Olesna, posiadał sześć okien, dwoje drzwi, ołtarz z pomalowanych desek, "chorus", małe organy i małą drewnianą zakrystię. Kościółek jest także wymieniony w protokóle kanonicznym z 1687 roku, w którym miejscowość nosi nazwę Kosteletz vulgo Kościeliska. W protokóle czytamy m.in. "...kościół nie konserwowany, ołtarz nakryty obrusem, organy sprawne, w drewnianej zakrystii komoda, ambona ozdobiona..."1
Dzisiejszy kościółek, stojący w Gwoździanach od 1978 roku, jest konstrukcyjnie wiernym obrazem dawnej świątyni, choć oryginalnymi częściami z dawnego kościoła są tylko belka nad drzwiami wejściowymi z datą 1576 oraz dwa krzyże znajdujące się na wieżach kościoła. Parafia dba jednak o to, by współczesne wyposażenie nie stanowiło dysharmonii z drewnianym, chociaż nieco innym od dawnego wnętrzem kościoła. Świadczą o tym rzeźbione w drewnie przez nie żyjącego już artystę z Rybnika Masorza stacje drogi krzyżowej, drewniany posoborowy ołtarz poświęcony Matce Bożej i figury świętych. Planuje się również wyposażyć kościół w rzeźbioną drewnianą chrzcielnicę.
Kościół pod wezwaniem Narodzenia NMP w Gwoździanach poświęcony został dnia 26 maja 1979 r. przez Ordynariusza Diecezji Opolskiej ks. biskupa Alfonsa Nosolla. Do 1985 r. stanowił on filię parafii św. Marii Magdaleny w Dobrodzieniu, zaś od 1986 r. jest kościołem nowo utworzonej parafii w Gwoździanach, w której od początku proboszczem jest ks. Henryk Kensy.
Edward Wieczorek
- Za Janem Myrcikiem: Drewniane kościoły na ziemi lublinieckiej. Koszęcin 1997, s.46