Szlak Architektury Drewnianej w województwie śląskim

logo szlaku    W lutym 2001 r. na prośbę dyrektora Biura Promocji i Turystyki Urzędu Marszałkowskiego Piotra Tatary Edward Wieczorek, kierownik Regionalnej Pracowni Krajoznawczej PTTK w Katowicach, opracował wstępną koncepcję Szlaku Architektury Drewnianej Województwa Śląskiego. Początkowo Szlak miał dotyczyć całego Górnego Śląska i miał stanowić rozszerzenie w kierunku zachodnim analogicznego szlaku biegnącego przez Małopolskę i Podkarpacie - od Krakowa do Przemyśla. Wersja górnośląska miała obejmować trasę przez województwa opolskie i śląskie: od Opola przez Katowice do miejsca styku ze szlakiem małopolskim w rejonie Gilowice - Lachowice - Sucha Beskidzka, jednak mimo wcześniejszych werbalnych ustaleń województwo opolskie tematu nie podjęło.

    Wzorując się na opracowanej już przez województwo małopolskie i podkarpackie koncepcji szlaku, mającego postać liniową (z Krakowa przez Wadowice - Suchą Beskidzką - Zawoję - Zakopane - Łopuszną - Grywałd - Szczawnicę - Nowy Sącz - Krynicę - Grybów - Gorlice - Jasło - Krosno - Sanok - Średnią Wieś - Smolnik - Ustrzyki Dolne - Birczę - Przemyśl - Jarosław - do Przeworska), pierwotny projekt przebiegu szlaku w województwie śląskim obejmował trasę: Gwoździany - Lubliniec - Ciasna - Koszęcin - Boronów - Koszęcin - Brusiek - Tworóg - Sieroty - Zacharzowice - Poniszowice - Rudziniec - Bojszów - Rachowice - Sierakowice - Smolnica - Ostropa - Gliwice - Zabrze - Chorzów - Górnośląski Park Etnograficzny - Katowice - Bieruń Stary - Pszczyna - Łąka - Wisła Mała - Pszczyna - Ćwiklice - Grzawa - Miedźna - Góra - Jawiszowice - Stara Wieś - Bielsko-Biała - Mikuszowice Krakowskie - Łodygowice - Żywiec - Jeleśnia - Pewel Mała - Gilowice - granica województwa małopolskiego - Lachowice - Sucha Beskidzka połączenie z małopolskim Szlakiem Architektury Drewnianej.

LAKA    Zaproponowany wyżej przebieg szlaku, mającego długość około 335 kilometrów i łączącego przede wszystkim najciekawsze przykłady drewnianej architektury sakralnej - od wieku XVI po okres dwudziestolecia międzywojennego (kościół Św. Jadwigi w Zabrzu-Porębie), obydwa skanseny: Górnośląski Park Etnograficzny i Zagrodę Wsi Pszczyńskiej oraz ciekawe przykłady drewnianej architektury świeckiej - Dom Tkacza w Bielsku-Białej czy Starą Karczmę w Jeleśni, zyskał akceptację uczestników spotkania przedstawicieli Wydziału Kultury i Biura Promocji i Turystyki Urzędu Marszałkowskiego, PTTK i Górnośląskiego Parku Etnograficznego. Na spotkaniu w dniu 1.03.2001 r. zaakceptowano przebieg tras, a dopracowanie szczegółów polecono Edwardowi Wieczorkowi, przedstawicielowi PTTK i Damianowi Adamczakowi - pracownikowiGórnośląskiego Parku Etnograficznego w Chorzowie.

    W dniu 17.04.2002 r. Marszałek Województwa Śląskiego podpisał porozumienie z Marszałkami Województwa Małopolskiego i Podkarpackiego w sprawie wspólnego wypromowania Szlaku Architektury Drewnianej. W ślad za tym poszły rozmowy z Kuriami Diecezjalnymi, działającymi na terenie województwa śląskiego. Hierarchowie Kościoła z dużą życzliwością odnieśli się do tej inicjatywy.

CIESZOWA

    Ponieważ w ciągu roku 2001 inicjatorzy Szlaku Architektury Drewnianej w Małopolsce zmienili koncepcję, przekształcając go z linii w 6 pętli i odcinków łącznikowych, został także zmodyfikowany przebieg Szlaku Architektury Drewnianej w województwie śląskim, poprzez wprowadzenie 5 pętli: częstochowskiej, gliwickiej, pszczyńskiej, rybnickiej i beskidzkiej. W lipcu i sierpniu 2002 r. odbyły się terenowe objazdy proponowanych tras, przygotowano do druku folder promocyjny Szlaku oraz ogłoszono przetarg na wykonanie tablic informacyjnych dla poszczególnych obiektów.

    Szlak Architektury Drewnianej województwa śląskiego obejmuje łącznie 84 obiekty architektury drewnianej: kościoły, kaplice, dzwonnice, chałupy, karczmy, leśniczówki, pałacyk myśliwski, skanseny i obiekty gospodarcze - młyn wodny i spichlerze, a jego przebieg przedstawia się następująco:

LEGENDA:
l - kościół
s - kaplica, wieża
H - skansen
n - chałupa
y - karczma, leśniczówka
z - spichlerz, młyn

TRASA GŁÓWNA

Gwoździany l - Lubliniec l - Sadów s - Cieszowa lz - Koszęcin l - Brusiek l - Tworóg - Wielowieś - Sieroty l - Zacharzowice s - Paczyna s - Poniszowice l - Rudziniec l - Bojszów l - Rachowice l - Sierakowice l - Sośnicowice - Gliwice-Ostropa l - Gliwice l - Zabrze l - Ruda Śląska - Chorzów lH - Katowice l - Tychy - Bieruń l - Bojszowy - Pszczyna H - Ćwiklice l - Grzawa l - Miedźna l - Góra l - (Jawiszowice l województwo małopolskie) - Wilamowice - Stara Wieś ln - Bestwina - Bielsko-Biała n - Mikuszowice Krakowskie l - Łodygowice l - Żywiec - Jeleśnia y - Pewel Wielka - (Lachowice l województwo małopolskie) (326 km).

SPICHLERZ

PĘTLA CZĘSTOCHOWSKA

Częstochowa - Olsztyn n - Zrębice l - Janów - Złoty Potok z - Żarki - Koziegłowy - Cynków l - Woźniki l - Sośnica - Koszęcin l - Boronów l - Bór Zapilski l - Truskolasy l - Kłobuck - Mokra l - Miedźno - Częstochowa (180 km).

Pętla ma połączenie z Trasą Główną przez Koszęcin i Pętlą Gliwicką (Sośnica - Miasteczko Śląskie - Tarnowskie Góry - Gliwice).

PĘTLA GLIWICKA

Gliwice l - Ostropa l - Sośnicowice - Sierakowice l - Rachowice l - Rudziniec l - Poniszowice l - Paczyna s - Zacharzowice l - Łubie - Księży Las l - Szałsza l - Gliwice l - Zabrze l - Ruda Śląska - Halemba - Paniowy l - Borowa Wieś l - Bojków - Żernica l - Smolnica l - Gliwice-Ostropa l - Gliwice l (159 km).

Pętla jest fragmentem Trasy Głównej i ma połączenie z Pętlą Częstochowską (Szałsza - Tarnowskie Góry - Koszęcin) i z Pętlą Rybnicką (Żernica - Wilcza lub Paniowy - Bełk).

PĘTLA RYBNICKA

Rybnik - Rybnik-Wielopole l - Ochojec - Wilcza l - Czerwionka-Leszczyny - Bełk l - Palowice l - Żory - Szeroka - Jastrzębie Zdrój l - Gołkowice l - Łaziska l - Gorzyce - Wodzisław Śląski - Radlin - Jankowice Rybnickie l - Chwałowice - Rybnik-Ligocka Kuźnia l - Rybnik (126 km).

Pętla ma połączenie z Pętlą Gliwicką (Wilcza - Żernica i Bełk-Paniowy) oraz Pszczyńską (Jastrzębie Zdrój - Pielgrzymowice).

PĘTLA PSZCZYŃSKA

Pszczyna H - Ćwiklice l - Grzawa l - Miedźna l - Góra l - Jawiszowice l - Wilamowice - Stara Wieś l - Bestwina - Bielsko-Biała - Jasienica - Bielowicko l - Skoczów - Ogrodzona - Zamarski l - Kończyce Wielkie l - Kaczyce l - Zebrzydowice - Pielgrzymowice l - Strumień - Wisła Mała l - Łąka l - Pszczyna H (133 km).

Pętla jest fragmentem Trasy Głównej i ma połączenie z Pętlą Rybnicką (Pielgrzymowice - Jastrzębie Zdrój lub Zebrzydowice - Gołkowice) oraz odcinek wspólny z Pętlą Beskidzką (Komorowice - Skoczów).

PĘTLA BESKIDZKA

Bielsko-Biała n - Jasienica - Bielowicko l - Skoczów - Ustroń-Nierodzim l - Wisła ylns - Istebna lllns - Koniaków - Laliki-Pochodzita l - Milówka n - Żabnica l - Cięcina l - Żywiec - Łodygowice l - Mikuszowice Krakowskie l - Bielsko-Biała n (113 km).

Pętla jest fragmentem Trasy Głównej i ma odcinek wspólny z Pętlą Pszczyńską (Komorowice - Skoczów).

OZNACZONE W TERENIE OBIEKTY POZA SZLAKIEM

Buków s, Czernica z (spichlerz zawalił się 2006 - R.R.), Czernichów s, Gilowice l, Lubomia s, Miasteczko Śląskie l, Szczyrk l, Złatna y

kaplica

OBIEKTY NA SZLAKU ARCHITEKTURY DREWNIANEJ W WOJ. ŚLĄSKIM

  1. BEŁK - kościół Św. Marii Magdaleny z 1753 r.
  2. BIELOWICKO - kościół Św. Wawrzyńca z 1701 r.
  3. BIELSKO-BIAŁA ul. Sobieskiego 51 - Dom Tkacza z końca XVIII w, zrekonstruowany po pożarze dom mieszkalny z warsztatem pracy bielskiego sukiennika z końca XVIII w. DOM TKACZA, tel. (33) 811-71-76, czynne: : wt., śr., pt., sob. 9-14.30, czw. 10-17, niedz. nieczynne (w soboty wstęp wolny), z praktycznym pokazem pracy na krośnie tkackim.
  4. BIELSKO-BIAŁA - MIKUSZOWICE ul. Cyprysowa - kościół Św. Barbary z 1690 r.
  5. BIERUŃ ul. Krakowska - kościół Św. Walentego z przeł. XVI/XVII w.
  6. BOJSZÓW - kościół cmentarny Wszystkich Świętych z pocz. XVI w.
  7. BORONÓW - kościół Matki Boskiej Różańcowej z 1611 r.
  8. BÓR ZAPILSKI - kościół Św. Jacka z l. 1919-21
  9. BRUSIEK - kościół Św. Jana Chrzciciela z ok. 1670 r.
  10. BUKÓW - kaplica Różańcowa z 1770 r.
  11. CHORZÓW - skansen Górnośląski Park Etnograficzny na pow. 25 ha pokazuje 58 przykładów drewnianego budownictwa ludowego z 5 regionów Górnego Śląska i Zagłębia beskidzkiego, podgórskiego, pszczyńsko-rybnickiego, przemysłowego i lublinieckiego), m.in. kościół Św. Józefa z 1791 r. z Nieboczów (w latach 1971-1995 w Rybniku-Kłokocinie), domy mieszkalne z Dziećkowic, Krasów, Panewnik, dom ostatniego sołtysa Katowic - Kazimierza Skiby, chałupy z Kromołowa, Istebnej, spichlerze dworskie i plebańskie, zagrodę pasterską z Brennej. GÓRNOŚLĄSKI PARK ETNOGRAFICZNY, ul.Parkowa 1, tel. (32) 241-07-18, czynny: 1 V - 30 IX, wt.-pt. 10-17, sob., niedz. i święta 12-19; 1 X - 31 X, wt.-niedz. 10-17; 1 XI - 31 IV, wt.-pt. 9 - 14.
  12. CHORZÓW ul. Lwowska - kościół Św. Wawrzyńca z 1559 r., przeniesiony w 1935-38 z Knurowa.
  13. CIESZOWA - kościół Św. Marcina z 1751 r.
  14. CIĘCINA - kościół Św. Katarzyny z 1542 r., powiększony 1667 i 1895, spichlerz dworski z XVIII w.
  15. CZERNICA - spichlerz dworski z XVIII w.
  16. CZERNICHÓW - dzwonnica wiejska z XIX w.
  17. CYNKÓW - kościół Św. Wawrzyńca z 1631 r.
  18. CZĘSTOCHOWA pl. Biegańskiego - ekspozycja kultury ludowej regionu częstochowskiego w Muzeum. MUZEUM CZĘSTOCHOWSKIE Ratusz, pl. Biegańskiego 45, tel. (34) 324-44-24, czynne: wt.-niedz. 11-18 (w środy wstęp wolny).
  19. ĆWIKLICE - kościół Św. Marcina z przeł. XVI/XVII w.
  20. GILOWICE - kościół Św. Andrzeja z 1547 r. z wieżą z 1641 r., przeniesiony z Rychwałdu w 1757 r.
  21. GLIWICE ul. Kozielska - kościół Wniebowzięcia MB z 1493 r., przebudowany w XVII w., wieża z 1777 r., przeniesiony w 1925 r. z Zębowic koło Olesna na cmentarz żołnierzy francuskich; ekspozycja kultury ludowej regionu gliwickiego w Muzeum. MUZEUM W GLIWICACH - Willa Caro, ul. Dolnych Wałów 8a tel. (32) 231-58-16, czynne: wt., śr. pt. 9-14.30, czw. 11-18 (wstęp wolny), sob., niedz. 10-15
  22. GLIWICE - OSTROPA ul. Piekarska - kościół Św. Jerzego z 1640 r., z murowanym gotyckim prezbiterium z XV w.
  23. GOŁKOWICE - kościół Św. Anny z 1874 r.
  24. GÓRA - kościół Św. Barbary z 2. poł. XVI w.
  25. GRZAWA - kościół Ścięcia św. Jana Chrzciciela z XVI w.
  26. GWOŹDZIANY - kościół Nawiedzenia NMP z 1576 r., przeniesiony z Kościelisk w 1978 r.
  27. ISTEBNA nr 824 - drewniana chałupa góralska Kawuloków z końca XIX w. w niej Izba Regionalna; w centrum Istebnej i licznych przysiółkach kilkadziesiąt innych drewnianych chałup i budynków gospodarczych.
  28. ISTEBNA - ANDZIOŁÓWKA - kaplica WOTYWNA Konarzewskich z 1922 r. z wystrojem Ludwika Konarzewskiego seniora.
  29. ISTEBNA - KUBALONKA - kościół Św. Krzyża z 1779 r., przeniesiony z Przyszowic w 1958 r.
  30. ISTEBNA - MLASKAWKA - kościół filialny Św. Józefa, przeniesiony w 1995 r. z Jaworzynki-Trzycatka, gdzie stał pod wezwaniem Matki Boskiej Frydeckiej (zbudowany w 1952 r.).
  31. ISTEBNA - STECÓWKA - kościół Matki Boskiej Fatimskiej z 1956 r.
  32. JANKOWICE RYBNICKIE - kościół Bożego Ciała z 1675 r.
  33. JASTRZĘBIE ZDRÓJ ul. ks. biskupa Bednorza - kościół ŚŚ. Barbary i Józefa z 1. poł. XVII w., przeniesiony w 1974 r. z Jedłownika.
  34. JELEŚNIA - karczma z XVIII w.
  35. KACZYCE - kościół Podwyższenia Krzyża Świętego z 1620 r., przeniesiony w 1971-72 z Ruptawy.
  36. KATOWICE Park Kościuszki - kościół Św. Michała Archanioła z 1520 r., przeniesiony w 1938-39 z Syryni; ul. Wita Stwosza - zbiory średniowiecznej sztuki sakralnej, pochodzących m.in. z drewnianych kościołów województwa śląskiego w Muzeum Archidiecezjalnym. MUZEUM ARCHIDIECEZJALNE, ul. Wita Stwosza 16, tel. (32) 251-67-03, czynne: wt., czw. 14-18, niedz. 14-17 (dla grup po uprzednim zgłoszeniu telefonicznym w każdym innym czasie).
  37. KOŃCZYCE WIELKIE - kościół Św.Michała Archanioła z 1777 r., ze starszą wieżą z 1751 r.
  38. KOSZĘCIN - kościół Św. Trójcy z 1724 r.; ekspozycja etnograficzna .
  39. KSIĘŻY LAS - kościół Św. Michała Archanioła z 1494 r.
  40. LALIKI - POCHODZITA - kościół NMP Nieustającej Pomocy z 1947 r., rozbudowany w 1965 r.
  41. LUBLINIEC - kościół Św. Anny z 1653 r.
  42. LUBOMIA - kaplica Św. Jana Nepomucena z ok. 1700 r.,
  43. ŁAZISKA RYBNICKIE - kościół Wszystkich Świętych z XVI w.
  44. ŁODYGOWICE - kościół ŚŚ. Szymona i Judy Tadeusza z 1635 r., powiększony w XVIII w.
  45. MIASTECZKO ŚLĄSKIE - kościół Św. Jerzego i Wniebowzięcia NMP z 1666 r.
  46. MIEDŻNA - kościół Św. Klemensa Papieża z XVII w.
  47. MIKOŁÓW - BOROWA WIEŚ ul. Gliwicka - kościół Św. Mikołaja z ok. 1640 r., przeniesiony w 1937-39 z Przyszowic.
  48. MILÓWKA - chałupa konstrukcji zrębowej z 1739 r., obecnie muzeum gminne. MUZEUM "STARA CHAŁUPA", ul. Piastowska 1, te. (33) 863-76-34, czynne: wt.-sob. 9-14. Wyposażenie wnętrza domu góralskiego z 2. poł. XIX w. - ze zbiorów Muzeum w Żywcu
  49. MOKRA - kościół ŚŚ. Szymona i Judy Tadeusza z 1708 r.
  50. OLSZTYN ul. Kuhna 1 - ruchoma szopka Jana Wewióra w drewnianej chałupie z końca XIX w., tel. (34) 363-59-88, 0607-41-48-06.
  51. PACZYNA - dzwonnica drewniana z 1679 r.
  52. PALOWICE - kościół Trójcy Przenajświętszej z 1595 r., przeniesiony w 1981 r. z Leszczyn.
  53. PANIOWY - kościół ŚŚ. Piotra i Pawła z 1757 r.
  54. PIELGRZYMOWICE - kościół Św. Katarzyny z 1680 r.
  55. PONISZOWICE - kościół Św. Jana Chrzciciela z 1499 r., rozbudowany 1775 i 1834 r. z wolnostojącą dzwonnicą z 1520 r.
  56. PSZCZYNA - skansen Zagroda Wsi Pszczyńskiej utworzony w 1975 r. w Parku Kolejowym prezentujący wśród 16 obiektów m.in. chałupę z Grzawy, ośmioboczną stodołę z Kryr, szopę z Frydka, młyn wodny z Bojszów (obecnie karczma), spichlerz z Rudołtowic i kuźnię z Goczałkowic. SKANSEN "ZAGRODA WSI PSZCZYŃSKIEJ", Park Dworcowy, tel. 0603-131-186, czynny: wt.-pt. 10-15, sob. niedz. 10 do ostatniego gościa
  57. PSZCZYNA - ŁĄKA ul. Tetmajera - kościół Św. Jadwigi z 1660 r. z wolnostojącą dzwonnicą.
  58. RACHOWICE - kościół Trójcy Świętej z 1668 r. z murowanym gotyckim prezbiterium z XV w.
  59. RUDZINIEC - kościół Św. Michała Archanioła z 1657 r.
  60. RYBNIK - LIGOCKA KUŹNIA ul. Wolna - kościół Św. Wawrzyńca z 1717 r., przeniesiony w 1975 r. z Boguszowic.
  61. RYBNIK - WIELOPOLE ul. Górna - kościół Św. Katarzyny i MB Różańcowej z 1534 r., przeniesiony w 1976 r. z Gierałtowic.
  62. SADÓW - wolnostojąca dzwonnica drewniana z XVII w. przy murowanym kościele Św. Józefa z 1331 r.
  63. SIERAKOWICE - kościół Św. Katarzyny Aleksandryjskiej z 1675 r.; kapliczka Św. Jana Nepomucena przy drodze do Rachowic.
  64. SIEROTY - kościół Wszystkich Świętych z 1707 r. z murowanym gotyckim prezbiterium z ok. 1470 r.
  65. SMOLNICA - kościół Św. Bartłomieja z ok. 1603 r.
  66. STARA WIEŚ - kościół Podwyższenia Krzyża Świętego z 1522 r.; kilka drewnianych domów z XIX w. z ozdobnymi szczytami; stara szkoła z 1787 r. - obecnie Izba Regionalna, tel. (33) 845-72-04.
  67. SZAŁSZA - kościół Matki Boskiej z XVI/XVII w., zrekonstruowany po pożarze w 1967 r.
  68. SZCZYRK - kościół Św. Jakuba Apostoła z l. 1797-1800.
  69. TRUSKOLASY - kościół Św. Mikołaja z 1737 r.; kilkanaście drewnianych budynków mieszkalnych i gospodarskich.
  70. USTROŃ (Nierodzim) - kościół Św. Anny z 1769 r.; stała wystawa etnograficzna w Muzeum Regionalnym. MUZEUM REGIONALNE STARA ZAGRODA, ul. Ogrodowa 1, tel. (33) 854-31-08, czynne codziennie 9-17
  71. WILCZA - kościół Św. Mikołaja z 1755 r.
  72. WISŁA MAŁA - kościół Św. Jakuba Mł. i MB Dobrej Rady z 1775-82 r.
  73. WISŁA - wystawa kultury ludowej górali beskidzkich w Muzeum Beskidzkiem, na jego zapleczu kilka drewnianych chałup góralskich
  74. WISŁA ul. Lipowa - dawny zameczek myśliwski arcyksięcia Fryderyka Habsburga z 1898 r., przeniesiony w 1973 r. z polany Przysłop pod Baranią Górą (w l. 1924-1973 schronisko PTT i PTTK). MUZEUM BESKIDZKIE IM. A. PODŻORSKIEGO, ul. Stellera 1, te. (33)855-22-50, czynne: wt., czw. pt. 9-15, śr. 9-17, sob. niedz. 10-14
  75. WISŁA - ŁABAJÓW ul. Kopydło - kościół Znalezienie Krzyża Świętego z drewnianą wieżą z 1575 r. przeniesioną w 1983 r. z Połomii.
  76. WISŁA - ZADNI GROŃ ul. Zameczek - kaplica z 1909 r. z zespołu nieistniejącego zameczku myśliwskiego Habsburgów.
  77. WOŹNIKI - kościół cmentarny Św. Walentego z 1696 r.
  78. ZABRZE - PORĘBA ul. Wolności - kościół Św. Jadwigi z 1929 r.
  79. ZACHARZOWICE - kościół Św. Wawrzyńca z ok. 1580 r.
  80. ZAMARSKI - kościół Najświętszego Serca Jezusowego z 1731 r.
  81. ZŁATNA - leśniczówka habsburskiego zarządu lasów z 1876 r., proj. Karol Pietschka.
  82. ZŁOTY POTOK - dawny młyn wodny Kołaczew na Wiercicy, z przeł. XIX/XX w.
  83. ZRĘBICE - kościół Św. Idziego z 1789 r.
  84. ŻABNICA - kościół Matki Boskiej Częstochowskiej z 1914 r.,
  85. ŻERNICA - kościół Św. Michała z ok. 1661 r.
  86. ŻYWIEC - stała ekspozycja "Kultura materialna górali beskidzkich" w Muzeum. MUZEUM, ul. Kościuszki 5, tel. (33) 861-21-24, czynne: wt.-pt. 9-16, niedz. 10-14, sob. 10-15

Edward Wieczorek