Obszary chronione województwa śląskiego

PARKI KRAJOBRAZOWE

    Park krajobrazowy jest obszarem chronionym ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe, a celem jego utworzenia jest zachowanie, popularyzacja i upowszechnienie tych wartości w warunkach racjonalnego zagospodarowania. Jego utworzenie następuje w drodze rozporządzenia wojewody. Dla parku krajobrazowego sporządza się plan zagospodarowania przestrzennego, wyznacza granice parku i otuliny, powołuje dyrektora, zarząd i radę naukowo-społeczną. Na terenie parków krajobrazowych nie może rozwijać się uciążliwy przemysł, nie mogą także powstawać duże ośrodki wypoczynkowe, budownictwo indywidualne powinno nawiązywać do form regionalnych. Do zadań parków krajobrazowych należy również zapewnienie rozwoju sieci osadniczej oraz turystyki i rekreacji w harmonii z warunkami środowiska przyrodniczego i krajobrazu. Dla mieszkańców gmin położonych na terenie parku nie powinien on być nieszczęściem narzuconym dla utrudnienia życia, lecz atutem w rozwoju zgodnym z warunkami przyrodniczymi. Dla zachowania terenów cennych przyrodniczo i krajobrazowo nie wystarczą same zakazy, ludzie powinni zrozumieć korzyści płynące z zamieszkania w atrakcyjnym terenie.

ZESPÓŁ ZACHODNIOBESKIDZKICH PARKÓW KRAJOBRAZOWYCH

    Żywiecki Park Krajobrazowy został utworzony 13.03.1986 r., jako pierwszy w polskich Karpatach. Jego powierzchnia wynosi 35 870 ha, a powierzchnia strefy ochronnej 21 790 ha. Pod względem geograficznym położony jest w Karpatach Zachodnich, w Beskidzie Żywieckim i reprezentuje krajobraz gór średnich, pogórzy i dolin. Park rozciąga się od Zwardonia do Korbielowa i obejmuje najpiękniejsze partie Beskidu Żywieckiego: grupę Wielkiej Raczy (1236 m n.p.m.) z pasmem Zwardońskim, Rycerzowej (1226 m n.p.m.) z pasmem Ujsolskim oraz grupę Pilska (1557 m n.p.m.) z pasmem Romanki (1336 m n.p.m.), Lipowskiej, Rysianki (1324 i 1322 m n.p.m.) oraz grzbietem Pilska, wnoszącym się ponad górną granicę lasu. W obręb parku (w otulinie) wchodzi fragment pasma granicznego ze wzniesieniami Góra Zimna (935 m n.p.m.) i Weska (954 m n.p.m.). Cały obszar położony jest w obrębie górnej części dorzecza Soły. Park reprezentuje tereny wyróżniające się szczególnym pięknem krajobrazu, znaczną atrakcyjnością turystyczną i rekreacyjną oraz dużym udziałem zbiorowisk o naturalnym charakterze.

    Najważniejszym elementem w Żywieckim Parku Krajobrazowym są lasy, które zajmują ponad 80% jego powierzchni. Dominuje w nich świerk (90% drzewostanu), natomiast lasy mieszane występują w niewielkich ilościach. Najcenniejsze obszary objęte są ochroną w postaci 8 rezerwatów przyrody: Butorze, Śrubita, Oszast, Romanka, Pod Rysianką, Pilsko, Gawroniec i Dziobaki, które zajmują 0,87% ogólnej powierzchni Parku. Obszary rezerwatowe Parku to fragmenty najlepiej zachowanych lasów regla dolnego i górnego, będących pozostałością dawnej Puszczy Karpackiej. Najcenniejsze okazy drzew, a także twory przyrody nieożywionej są chronione jako pomniki przyrody. Ciekawsze z nich to: największy w Beskidach wodospad w Sopotni Wielkiej o wysokości 13 m, Jaskinia w Sopotni Wielkiej (Wickowa) o długości 101 m, aleja 77 sosen w Ciścu, jesion o obwodzie 535 cm w Rajczy, jawor o obwodzie 420 cm w leśnictwie Żabnica, wejmutka w Soli o obwodzie 280 cm i wiele innych.

    Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego o powierzchni 38 620 ha i powierzchni otuliny 22 285 ha, obejmuje 14 gmin: Bielsko-Biała, Brenna, Buczkowice, Goleszów, Istebna, Jaworze, Lipowa, Milówka, Radziechowy-Wieprz, Szczyrk, Ustroń, Węgierska Górka, Wilkowice, Wisła. Obejmuje on dwa główne pasma Beskidu Śląskiego: Stożka i Czantorii oraz Baraniej Góry. Szczyty pierwszego z nich nie przekraczają wysokości 1000 m n.p.m., a najwyższy - Wielka Czantoria, osiąga wysokość 997 m n.p.m. Grzbiet tego pasma stanowi wododział pomiędzy Wisłą i Olzą. Pasmo Baraniej Góry o przebiegu południkowym rozciąga się od Ochodzitej na południu po dolinę Żylicy na północy, ponad którą wznosi się najwyższy szczyt Beskidu Śląskiego _ Skrzyczne o wysokości 1257 m n.p.m. Oba pasma są zbudowane głównie z piaskowca godulskiego, charakteryzującego się tym, że nie wszystkie jego warstwy mają jednakową twardość. Niektóre z nich pod wpływem wiatru i wody ulegają erozji tworząc malownicze progi, wodospady w dolinach potoków, a w partiach grzbietowych formy skałkowe takie jak np. objęte ochroną jako pomnik przyrody skałki na Kobylej o wysokości około 15 m, czy też ogólnie znane czterometrowej wysokości skałki na szczycie Malinowskiej Skały (1152 m n.p.m.). Głębokie doliny o stromych zboczach sprzyjają powstawaniu osuwisk obejmujących duże powierzchnie zboczy. Oprócz powierzchniowych form osuwiskowych takich jak nisze czy niecki, występują także formy podziemne. Rozsuwające się pakiety piaskowca tworzą pod powierzchnią gruntu sieć połączonych ze sobą szczelin, które w wielu wypadkach osiągają duże rozmiary tworząc jaskinie. Największą z nich jest Jaskinia w Trzech Kopcach, znajdująca się na pd.- zach. Stokach Trzech Kopców (1080 m n.p.m.), której korytarze mają ogólną długość 900 m. Najbardziej znana jest Jaskinia Malinowska (Ondraszka) o długości 164 m, utworzona na południowych stokach Malinowa (1117 m n.p.m.). Jest ona równocześnie najgłębszą znaną jaskinią Beskidu Śląskiego osiągając głębokość 22,5 m. Niektóre z nich zostały uznane za pomniki przyrody (np. Jaskinia w Trzech Kopcach, Jaskinia Malinowa, Jaskinia Salmopolska, Jaskinia w Stołowie, Jaskinia Lodowa w Szczyrku i inne). Na północno-zachodnich stokach Baraniej Góry na wysokości 1100 m n.p.m. bierze swój początek potok Czarna Wisełka. Źródła mają charakterystyczną postać tzw. "wykapów" tworzących mozaikę oczek wodnych, z których wypływa sieć strużyn łączących się w dolinie w potok Czarna Wisełka. Taki charakter źródliska determinowany jest budową geologiczną i morfologią terenu. Wodochłonne piaskowce tworzące duże obszarowo spłaszczenia stokowe sprzyjają powstawaniu tego rodzaju form. Inną osobliwością jest seria wodospadów znajdujących się w korycie potoku Wątrobowego, płynącego doliną utworzoną na styku warstw piaskowców istebniańskich i godulskich, noszących nazwę Kaskady Rodła. Cały obszar źródliskowy aż do połączenia Białej i Czarnej Wisełki z potokiem Malinka został objęty rezerwatem "Wisła" o powierzchni 383,04 ha mającym na celu między innymi ochronę pstrąga.

    Beskid Śląski stanowi od dawna obiekt szczególnego zainteresowania turystów i krajoznawców. Stąd też teren ten znajduje się na czołowym miejscu w kraju pod względem zagospodarowania turystycznego. Sieć szlaków turystycznych jest bardzo gęsta. Należy zatem zwrócić baczną uwagę na podporządkowanie dalszego rozwoju usług turystycznych celom ochrony środowiska i szeroko pojętej edukacji ekologicznej. Drogą do tego wydaje się być tworzenie sieci ścieżek dydaktycznych, a także opracowywanie wydawnictw turystycznych, które równocześnie pokazywałyby walory przyrodnicze tego terenu, a także wskazywały na zagrożenia jakie niesie ze sobą zwiększający się z roku na rok ruch turystyczny, a także rozwój przemysłu w najbliższym otoczeniu parku.

    Park Krajobrazowy Beskidu Małego o powierzchni 30 000 ha (1/3 w województwie małopolskim) obejmuje również 14 gmin: Andrychów, Bielsko-Biała, Czernichów, Gilowice, Kozy, Łękawica, Łodygowice, Mucharz, Porąbka, Stryszawa, Ślemień, Wadowice, Wilkowice, Zembrzyce.

    Obszar Beskidu Małego będącego częścią Beskidów Zachodnich ma charakter zwartej górskiej wyspy, rozdzielonej przełomową doliną Soły. Przybliżone rozmiary to: długość 35 km i szerokość 10 km. W części zachodniej Brama Wilkowicka oddziela teren Beskidu Małego od Beskidu Śląskiego, na południu granicą jest Kotlina Żywiecka oraz Pasemko Pewelskie, na wschodzie ogranicza ten teren dolina Skawy, a od północy opada w kierunku Pogórza Śląskiego. Dolina Soły rozdziela Beskid Mały na dwie nierówne części: od wschodu - większą grupę Łamanej Skały (929 m n.p.m.), od zachodu pasmo Magurki Wilkowickiej z największym szczytem Beskidu Małego - Czuplem (933 m n.p.m.).

    Beskid Mały jest obszarem słabo zagospodarowanym pod względem turystycznym. Funkcjonują tu jedynie dwa schroniska górskie, sieć szlaków turystycznych nie jest zbyt rozbudowana.

ZESPÓŁ JURAJSKICH PARKÓW KRAJOBRAZOWYCH

    Szczególne walory przyrodniczo-krajobrazowe i kulturowe Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej (popularnie zwanej Jurą), w której obrębie położona jest wschodnia część województwa śląskiego, zadecydowały o konieczności utworzenia obszaru chronionego w postaci zespołu parków krajobrazowych.

    Zespół Jurajskich Parków Krajobrazowych (ZJPK), który utworzono na podstawie uchwały Wojewódzkich Rad Narodowych w dniu 20 czerwca 1980 roku, o powierzchni 59 717 ha położony jest na terenie województw śląskiego i małopolskiego. Składa się na niego 6 parków krajobrazowych wraz otuliną w postaci Obszaru Chronionego Krajobrazu.

    W województwie śląskim znajdują się dwa z parków:

    Park Krajobrazowy Orlich Gniazd z siedzibą w Złotym Potoku. Charakteryzuje go piękno krajobrazu, korzystne warunki klimatyczne, wysoka lesistość, wyjątkowa różnorodność szaty roślinnej i świata zwierzęcego oraz bogactwo form krasowych: ostańców skalnych (tzw. mogotów, zwieńczonych niekiedy ruinami średniowiecznych zamków), głębokich dolin i jarów, jaskiń - największy w Polsce obszar ich występowania. Najcenniejsze krajobrazowo i przyrodniczo fragmenty objęte są ochroną rezerwatową. Prócz rezerwatów zarejestrowano na tym terenie kilkadziesiąt pomników przyrody ożywionej i nieożywionej. Należą do nich przede wszystkim sędziwe drzewa, grupy skałek i jaskinie. W granicach ZJPK znajduje się kilkanaście zabytkowych parków o wysokich walorach przyrodniczo-kulturowych.

    Charakterystyczną cechą tego obszaru jest bardzo zróżnicowana rzeźba terenu. Malowniczość i niezwykłość form morfologicznych jest wynikiem zarówno urozmaiconej budowy geologicznej, jak i procesów erozyjnych. Jest to największy w Polsce obszar występowania zjawisk krasowych. Najwyżej położone punkty znajdują się na Górze Zamkowej w Ogrodzieńcu (504 m n.p.m..) i na Grochowcu w pobliżu Ryczowa (485 m n.p.m..). Szczególnie atrakcyjne są dwa pasma skałkowe położone w obrębie Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd: pasmo zborowsko-ogrodzienickie i smoleńsko-niegowonickie. Do osobliwości przyrody nieożywionej należą także krasowe źródła rzek, zwane wywierzyskami (Centuria koło Hutek-Kanek, Czarna Przemsza koło Bzowa, Sączenica koło Bydlina. Wyjątkowo bogata rzeźba, wapienne podłoże, zróżnicowanie gleb i warunki klimatyczne (lokalne mikroklimaty) sprawiły, że nigdzie indziej w Polsce nie znajdujemy obok siebie zbiorowisk roślinnych tak skrajnie różniących się pod względem florystycznym i ekologicznym.

    Na terenie rozległych powierzchni leśnych dominują monokultury sosnowe, pośród których zachowały się "wyspy" lasów liściastych: głównie bukowych porastających wyróżniające się w krajobrazie wzniesienia. Buczyny wykazują zróżnicowanie na cztery zespoły: żyzną buczynę sudecką, żyzną buczynę karpacką, ciepłolubną buczynę storczykową i kwaśną buczynę niżową. Do rzadziej spotykanych zespołów leśnych, rozproszonych w postaci niewielkich powierzchniowo płatów, należą: lasy grabowo-dębowe, łęgowe i olsowe. Rzadkim zespołem, przywiązanym do wilgotnych skalistych miejsc, jest las jaworowy, na którego dnie w załomach skalnych rośnie chroniony gatunek paproci: języcznik zwyczajny. Szczególnego uroku nadają jurajskiemu krajobrazowi zarośla śródpolne ciągnące się w postaci pasm wzdłuż miedz, dróg, otaczające niewielkie remizy leśne, porastające podnóża skałek. Strome zbocza i wychodnie skalne o wystawie południowej zajmują wielogatunkowe i barwne murawy kserotermiczne. Na szczególną uwagę zasługuje endemiczny zespół murawy naskalnej z pięciornikiem wiosennym i oleśnikiem górskim. Wyżyna Krakowsko-Częstochowska to jeden z najbogatszych pod względem florystycznym obszar w Polsce. Występują tu zarówno rośliny górskie i północne, ciepłolubne, południowe, jak skalne i piaszczyskowe obok higrofitów podmokłych łąk i torfowisk. Na terenie ZJPK jest ponad 50 gatunków chronionych, a także wiele gatunków reliktowych i zagrożonych (jak skalnica gronkowa, kozłek trójlistkowy). Zróżnicowanie siedlisk i związanych z nimi zbiorowisk roślinnych wpływa na bogactwo świata zwierzęcego. Licznie reprezentowane są tu różne grupy bezkręgowców (w tym owadów), a ze zwierząt kręgowych na szczególną uwagę zasługują nietoperze gnieżdżące się w jaskiniach i schroniskach skalnych. Najcenniejsze krajobrazowo i przyrodniczo fragmenty objęte są ochroną rezerwatową. Prócz rezerwatów zarejestrowano na tym terenie kilkadziesiąt pomników przyrody ożywionej i nieożywionej. Należą do nich przede wszystkim sędziwe drzewa, grupy skałek i jaskinie. W granicach ZJPK znajduje się kilkanaście zabytkowych parków o wysokich walorach przyrodniczo-kulturowych. Są to parki w Pilicy, Owczarni, Krzykawce, Udorze, Rokitnie Szlacheckim, Porębie Dzierżnej, Smoleniu. Walorów obszaru dopełniają zabytki kultury materialnej: tak charakterystyczne dla Jury średniowieczne zamki i warownie, tzw. "Orle Gniazda", z największym zamkiem w Ogrodzieńcu, zespoły sakralne i założenia pałacowo-ogrodowe, wśród których najcenniejszym zespołem jest Pilica o zabytkowym układzie urbanistycznym, z twierdzą, obiektami sakralnymi i pałacem w otoczeniu parku.

    Park Krajobrazowy "Orlich Gniazd" jest popularnym terenem turystyki pieszej i rowerowej, zaś efektowne ściany skalne i jaskinie przyciągają alpinistów
i speleologów, którzy traktują "skałki" jako teren treningowy. Najpopularniejsze z turystyczno-rekreacyjnego punktu widzenia grupy skał to: Skałki Ryczowskie, Skały Zegarowe i Grodzisko koło Smolenia, Podzamcze, Skały Podlesickie, Skały Rzędkowickie, Skały Kroczyckie, Góra Zborów, Góry Sokole i Towarowe Góry koło Olsztyna. Jura jest także znakomitym terenem rekreacyjnym dla coraz popularniejszego lotniarstwa i paralotniarstwa.

    Park Krajobrazowy "Stawki" jest najmniejszym pośród parków, wchodzących w skład ZJPK - o obszarze 1745 ha. Stanowi obszar przejściowy pomiędzy Wyżyną Częstochowską i Niecką Włoszczowską, na którym znajdują się podmokłe łąki i łęgowe lasy jesionowo-wiązowe z ostojami jodły, będące siedliskami rzadkich roślin i zwierząt, przede wszystkim górskich.

PARK KRAJOBRAZOWY "CYSTERSKIE KOMPOZYCJE KRAJOBRAZOWE RUD WIELKICH"

    W roku 1994 wojewoda katowicki utworzył Park Krajobrazowy "Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich". Park CKKRW o powierzchni 50 470 ha obejmuje gminy Nędza i Kuźnia Raciborska oraz częściowo gminy Knurów, Czerwionka-Leszczyny, Orzesze, Żory, Suszec, Rybnik, Lyski, Racibórz, Sośnicowice, Pilchowice.

    Park należy do największych w Polsce. Utworzono go dla ochrony wartości przyrodniczych, kulturowych i krajobrazowych ziemi raciborskiej i Rybnickiej. W granicach znalazł się obszar łączący doliny największych polskich rzek: Odry
i Wisły z centralnie przepływającą rzeką Rudą, pokryty na znacznych powierzchniach kompleksami leśnymi i rolnymi.

    Charakteryzuje się atrakcyjnością przyrodniczą związaną z zachowaną szatą rośliną i ukształtowaniem terenu oraz dużymi wartościami kulturowymi zapoczątkowanych przez leśno-rybacką gospodarkę cystersów. Obecność zakonu Cystersów na tym obszarze odnotowano już w XIII wieku. Prowadzili oni, propagując hasła modlitwy i pracy zawarte w dewizie "ora et labora", świadomą działalność gospodarczą sprzyjającą zachowaniu walorów środowiska przyrodniczego. Rozwijana przez zakon gospodarka rolna obejmowała ogrodnictwo, sadownictwo, bartnictwo. Zakonnicy zajmowali się także hodowlą ryb i bydła. Wprowadzając kopalnictwo rud żelaza, hutnictwo i przetwórstwo stali i miedzi, produkcję szkła zyskali miano prekursorów uprzemysłowienia tej części regionu. Przestrzenna struktura osadnicza zorganizowana przez cystersów przetrwała do dziś. Zachował cię układ przestrzenny Rud Wielkich i okolicy z najcenniejszym zabytkiem: zespołem klasztorno-pałacowym i otaczającym go parkiem krajobrazowym z bogatą kolekcją dendrologiczną. Spośród innych cennych obiektów kultury materialnej warto wymienić: kościół pocysterski z XIII wieku, kościół św. Magdaleny z cmentarzem, drewniane kościoły w Wilczy, Bełku, Palowicach, Wielopolu, dwory, spichlerze, historyczny układ leśniczówek i pałacyków myśliwskich, a także zabytki techniki (takie jak np. kolejka wąskotorowa Bytom-Karb-Markowice powstała na przełomie XIX/XX wieku, wpisana do rejestru zabytków w 1993 roku). Do cennych śladów działalności cystersów należy także kompleks stawów hodowlanych w Łężczoku, założonych w starorzeczu Odry. Obszar ten objęto ochroną rezerwatową w 1957 roku w celu zabezpieczenia jego unikatowych walorów. W obrębie parku krajobrazowego wydzielono także inne obszary chronione w formie: zespołu przyrodniczo-krajobrazowego dla założenia klasztorno-pałacowo-parkowego w Rudach Wielkich i użytków ekologicznych dla uroczyska "Buk" i parku "Pod Dębem". Projektuje się utworzenia rezerwatu leśnego "Głębokie Doły" i kilku zespołów przyrodniczo-krajobrazowych. W granicach parku zauważono dotąd 48 gatunków chronionych roślin, a wśród nich paprocie występujące na pojedynczych stanowiskach: długosz królewski, i pióropusznik strusi, rzadko spotykane rośliny: śnieżyczka przebiśnieg, kosaciec syberyjski, zimowit jesienny i kilka gatunków storczyków. Z dotychczasowego rozpoznania faunistycznego wynika, iż w granicach parku występuje 209 gatunków chronionych zwierząt, a wśród nich 25 to gatunki narażone na wyginięcie na terenie kraju, wpisane do Polskiej Czerwonej księgi zwierząt. W granicach parku rośnie kilkaset pomnikowych drzew: dębów, lip i jesionów. obok pięknych samotników o rozłożystych koronach, szczególnie imponująco wyglądają aleje wiekowych drzew. Takimi alejami biegnie, przez Rudy Wielkie i Łężczok w kierunku Raciborza, szlak turystyczny im. Husarii Polskiej upamiętniający przemarsz wojsk króla Jana III Sobieskiego na Wiedeń.

OBSZARY CHRONIONEGO KRAJOBRAZU

    Obszar chronionego krajobrazu obejmuje wyróżniające się krajobrazowo tereny o różnych typach ekosystemów. Zagospodarowanie tych obszarów powinno zapewniać stan względnej równowagi ekologicznej systemów przyrodniczych. Obszar chronionego krajobrazu, wyznacza wojewoda w drodze rozporządzenia lub organa gminy, ale tylko wówczas, jeżeli tej formy ochrony nie wprowadził wojewoda.

    Zadania obszarów chronionego krajobrazu są różnorodne. Reżim prawny powinien z jednej strony zapewnić ochronę tych terenów przed uciążliwościami przemysłowymi, komunikacyjnymi, z drugiej umożliwić pełnienie podstawowej funkcji, jaką jest rekreacja i turystyka. Samodzielnie istniejące formy ochrony tego typu zostały wprowadzone dopiero w ostatnich latach. W 1993 roku uchwała Rady Miasta Jaworzna objęto ochroną w formie obszaru chronionego krajobrazu kompleks leśny Dobra-Wilkoszyn wraz z towarzyszącymi mu wilgotnymi łąkami. Wydzielenie tego obszaru ma zapewnić ochronę terenów o dużej wartości krajobrazowej i turystycznej i stosunkowo dobrze zachowanej szacie roślinnej z 20 gatunkami chronionymi. Otoczenie tego obszaru ochroną prawną ma szczególne znaczenie dla miasta i jego mieszkańców. Przy stale postępującej presji urbanizacji pozwoli zachować w granicach miasta najcenniejsze pod względem przyrodniczym tereny.

    Jako wynik waloryzacji przyrodniczej miasta Katowic zaproponowano utworzenie Katowicko-Mikołowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Proponowany obszar obejmuje południową część Katowic (dzielnice: Murcki, Ochojec, Piotrowice, Kostuchna, Podlesie, Zarzecze i część Panewnik) oraz wschodnią część Mikołowa (z doliną Jamny). Występuje tu typ krajobrazu antropogenicznego, z zachowanymi na dużych powierzchniach enklawami roślinności o różnym stopniu naturalności. Obszar cechują wysokie walory przyrodniczo-krajobrazowe. W tym rejonie istnieją 2 rezerwaty przyrody, kolejny jest projektowany, proponuje się utworzenie kilku użytków ekologicznych, liczne są drzewa pomnikowe. Obok obiektów przyrodniczych zaznacza się tu nagromadzenie zabytków kultury materialnej (zabytkowe układy urbanistyczne, parki, cmentarze). Utworzenie Katowicko-Mikołowskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu umożliwiłoby kompleksową ochronę jego zasobów przyrodniczych, wzmacniając jednocześnie reżim ochrony dla terenów już istniejących w jego wnętrzu. Godne ochrony obszary znajdują się ponadto w północnej i południowej części województwa.

    Rozległy kompleks lasów tarnogórsko-lublinieckich obok funkcji ochronnej posiada wysokie walory przyrodnicze. W obrębie tego obszaru projektuje się utworzenie 3 rezerwatów przyrody, 4 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych i 10 użytków ekologicznych. Na szczególną ochronę zasługuje dolina Małej Panwi. W przyszłości działania ochronne powinny zmierzać do utworzenia na tym terenie kolejnego parku krajobrazowego.

    Analogiczną formą ochrony powinny zostać zabezpieczone fragmenty dawnej Puszczy Pszczyńskiej.

    Ustawa z dnia 16 października 1991 roku o ochronie przyrody, poza wielkoprzestrzennymi komponentami systemu obszarów ochronionych (parki narodowe, krajobrazowe, rezerwaty przyrody) oraz indywidualnymi formami ochrony (pomniki przyrody), wprowadza nowe obiekty, które mogą tej ochronie podlegać, tj. użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, stanowiska dokumentacyjne, oraz pomniki florystyczne i faunistyczne. Są to formy ochrony indywidualnej będące uzupełnieniem całego systemu obszarów chronionych.

REZERWATY PRZYRODY WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO

    Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody z dnia 16 października 1991 roku rezerwat przyrody jest obszarem obejmującym zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym ekosystemy, określone gatunki roślin i zwierząt, elementy przyrody nieożywionej, mające istotną wartość ze względów naukowych, przyrodniczych, kulturowych bądź krajobrazowych.

    Do niedawna rezerwaty tworzone były zarządzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa, publikowanym w Monitorze Polskim. Od 1.01.1999 roku uprawnienia w zakresie tworzenia rezerwatów przejęli wojewodowie. Na terenie podległego województwa, wojewoda powołuje rezerwat zarządzeniem na podstawie złożonej przez wnioskodawcę dokumentacji. Minister Ochrony Środowiska natomiast podejmuje decyzje o utworzeniu rezerwatu w sytuacjach, gdy wojewoda tego nie uczyni, a ochrona jest niezbędna ze względu na międzynarodowe zobowiązania Polski.

    Pod względem kategorii ochrony rezerwaty dzieli się na ścisłe, gdzie wykluczone są jakiekolwiek formy ingerencji człowieka, i częściowe, gdzie mimo zasadniczych ograniczeń w zakresie turystyki, gospodarki leśnej i rolnictwa dopuszczalne są określone działania człowieka. Akty prawne powołujące rezerwaty przyrody nie zawierają określeń "rezerwat ścisły" - "częściowy". (stosuje się je tylko w aktach dużej rangi np. rozporządzeniach Rady Ministrów w odniesieniu do części parków narodowych poddanych takiej ochronie). Kategoria ochrony wynika z zakresu wprowadzonych na terenie rezerwatu ograniczeń zapisanych w akcie powołujący dany obiekt. Ze względu na przedmiot ochrony wyróżnia się m.in. rezerwaty faunistyczne, florystyczne, krajobrazowe, leśne, przyrody nieożywionej, stepowe, słonoroślowe, torfowiskowe, wodne.

    Na terenie województwa śląskiego istnieje obecnie 58 rezerwatów przyrody. Najwięcej rezerwatów chroni ekosystemy leśne - 42 obiekty, 2 - ekosystemy wodne, 2 - torfowiskowe. Dla ochrony fauny powołano 3 rezerwaty, jeden w celu zachowania populacji żubra w hodowli zamkniętej, drugi - żurawia popielatego na stanowisku naturalnym, trzeci - pstrąga w naturalnych warunkach bytowania.

    Cenne gatunki roślin chronione są w 5 rezerwatach florystycznych. Przyroda nieożywiona (wychodnie skalne jaskinie) stanowi główny przedmiot ochrony w 3 rezerwatach, a walory krajobrazowe - w 2. Łączna powierzchnia rezerwatów przyrody w województwie śląskim w wnosi 3443,23 ha, co stanowi zaledwie 0,28 % całego obszaru województwa.

    W celu zachowania i ochrony różnorodności przyrodniczej i krajobrazowej naszego regionu konieczne jest powiększenie udziału obszarów chronionych w ogólnej powierzchni województwa. W związku z tym projektuje się utworzenie kolejnych rezerwatów. Należy mieć nadzieję, ze przekazanie uprawnień w zakresie tworzenia rezerwatów w ręce wojewody usprawni i przyspieszy procedurę powoływania nowych obiektów.

Renata Bula i Franciszek Kubis

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł