Katalog Kościołów Drewnianych - Bojszów

    Bojszów, wieś położona w gminie Rudziniec ok. 16 kilometrów na północny zachód od Gliwic, wzmiankowana była już w średniowieczu (1376), natomiast w dokumencie z 1447 r. pojawia się informacja o kościele parafialnym. Czy jednak zachowany do dziś drewniany kościół p.w. Wszystkich Świętych jest tym, o którym wzmiankują dokumenty z XV wieku ? Różni autorzy różnie umiejscawiają go w czasie. Jedni twierdzą, że pochodzi z końca XV wieku, uważając go za jeden z najcenniejszych zabytków drewnianego budownictwa sakralnego1, inni uważają, że pochodzi on z początku wieku XVI2. Na tę drugą datę wskazują także materiały uzyskane w parafii.

boj1    Dość prawdopodobne, że fundatorem kościoła była rodzina Ozorowskich, do której wieś w XVI wieku należała. Kościół był kilkakrotnie odnawiany, m.in. w XVIII wieku, w 1862 r. i 1905 r. Około 1700 r. kościół stał się filią parafii w Rachowicach, a status parafialnego uzyskał ponownie w 1959 r. Po zbudowaniu w 1982 r. w Bojszowie nowoczesnego kościoła parafialnego, stary kościół przestał być użytkowany.

    Kościół posiada konstrukcję zrębową, posadowiony jest na ceglanej podmurówce, z nietypowym zwróconym prezbiterium: na północny-wschód. Nawa wyższa od prezbiterium, zbudowana na planie kwadratu, zaś prezbiterium - prostokąte, zamknięte trójbocznie. Do prezbiterium przylega od północy prostokątna zakrystia, zaś do nawy - od wschodu - nowszy babiniec. Ściany nawy zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz wzmocniono lisicami, na zewnątrz oszalowane deskami, a ściany absydy prezbiterium - gontami. Nawę, prezbiterium i zakrystię obiegają otwarte soboty, oparte na słupach z zastrzałami i kryte gontem.

    Kościół posiada wielokwaterowe okna: w prezbiterium zamknięte półkoliście, natomiast w nawie - prostokątne. Dodatkowe kwadratowe okienko od południa oświetla chór.

    Kościół jest przykryty dachem gontowym, dwukalenicowym i dwuspadowym, a nad zakrystią - dachem pulpitowym. Nad nawą kościoła kwadratowa wieżyczka na sygnaturkę, szalowana deskami i kryta namiotowym daszkiem gontowym.

    Do nawy od północnego-zachodu dobudowano w 1719 r. wieżę konstrukcji słupowej z kruchtą w przyziemiu. Wieża jest trzykondygnacyjna o ścianach silnie zwężających się ku górze. Jest szalowana deskami z nieznacznie podwieszoną izbicą, przykryta gontowym stożkowym hełmem na bazie ośmioboku. Przy wieży do nawy od południowego-zachodu przylega przybudówka z 1947 r., mieszcząca nowe schody na chór muzyczny.

    Wnętrze kościoła utrzymane jest w przeważającym stopniu w duchu baroku. Ołtarz główny późnobarokowy z ok. 1700 r. z obrazami ukazującymi scenę Zesłania Ducha Świętego oraz świętych: Piotra (z lewej) oraz Andrzeja i Marcina (w zwieńczeniu). Lewy ołtarz boczny w stylu regencji z 1. poł XVIII, z obrazem barokowym z przełomu XVII/XVIII w., przedstawiającym Chrystusa Bolesnego oraz w zwieńczeniu - obrazem Ducha Świętego w postaci gołębicy w glorii. Drugi ołtarz boczny z obrazem św. Józefa - barokowy z pocz. XVIII w., barokowa jest również ambona, przypuszczalnie z 2 poł. XVII w.

boj2

    Na uwagę zasługuje gotycki ludowy krucyfiks na belce tęczowej oraz dębowa kropielnica późnogotycka, prawdopodobnie z XVI w. (wzmiankowana w 1679 r.). Dwa krzyże ołtarzowe, żeliwne, są odlewem huty gliwickiej z 1850 r. Wartościowe są także późnogotyckie portale z pocz. XVI w.: z prezbiterium do zakrystii zamknięty łukiem trójlistnie ściętym; z kruchty pod wieżą do nawy zamknięty dwułuczem.

    Chór muzyczny zapewne z XVIII w. z trójbocznym wybrzuszeniem, wsparty na dwóch drewnianych słupach. Pod chórem strop belkowany. Prezbiterium, nawa i zakrystia zamknięte płaskimi stropami. Polichromia stropu wykonana współcześnie w 1965 r.

    Wokół kościoła rozciąga się cmentarz porośnięty starodrzewem. Całość otacza drewniany parkan, w którym zachowała się od południowo-zachodniej strony bramka konstrukcji słupowej z 1728 r., kwadratowa, nakryta namiotowym, gontowym daszkiem.

Hubert Buchta i Leon Kopernik

  1. por. Czesław Thullie, Zabytki architektoniczne województw katowickiego i opolskiego, KAtowice 1969, s.110, prawdopodobnie Katalog Zabytków Sztuki w Polsce t.6 z.5 Powiat gliwicki, Warszawa 1966, s.3
  2. por. Jóżef Matuszczak, Koscioły drewniane na Śląsku, Ossolineum 1975,s.26