Katalog Kościołów Drewnianych - Bieruń Stary

Drewniany kościół p.w. Św. Walentego na cmentarzu przy ul. Krakowskiej jest przez miejscową ludność nazywany pieszczotliwie "Walencikiem". Szczyci się posiadaniem relikwii św. Walentego, których autentyczność potwierdza dokument z 28 lutego 1961 r.
Na temat powstania świątyni istnieją dwie hipotezy. Według jednej jest to dawny kościół grodowy, związany ze średniowiecznym gródkiem stożkowym, istniejącym niegdyś na pobliskim "Kopcu". Według drugiej, świątynia została przeniesiona z Pszczyny.

kraj12 2     Dokładna data budowy kościoła jest nieznana. Wzniesiono go prawdopodobnie na przełomie XVI i XVII w. Być może służył jako podstawowa świątynia bieryńskich katolików, bowiem wspomniany już u Długosza kościół Św. Bartłomieja był w latach 1578-1628 zajęty przez protestantow. Pierwsza historyczna wzmianka z dnia 12 maja 1628 r. o kościele Św. Walentego znajduje się w protokołach administratora dóbr pszczyńskich Jana Ulryka Schaffgotscha oraz protokołach wizytacji kościołów ziemi pszczyńskiej, dokonanej przez dziekana superintendenta Hoffmana z Pszczyny, który napisał: "Miasteczko Bieruń ma dwa kościoły, jeden w mieście, drugi poza miastem". Ten poza miastem to właśnie kościół Św. Walentego.
    Kiedy w wyniku pożarów miasta w 1677 r. i 1845 r. płonął "miejski" kościół Św. Bartłomieja, niewielki drewniany obiekt poza miastem pełnił funkcję świątyni parafialnej do czasu odbudowy kościoła Św. Bartłomieja, który po pierwszym pożarze był nadal drewniany (dopiero w 1770 r. wzniesiono murowaną wieżę, a w 1776 r. dobudowano murowaną nawę).
    "Walencik" był w ciągu stuleci wielokrotnie reperowany: w 1678 r. przez mistrza ciesielskiego z Gliwic, 1725, 1762, 1768, 1776, 1843 (odmalowanie wnętrza), 1845 r. (dobudowa kruchty przez mistrza ciesielskiego Antoniego Alkera), 1859 i w latach 1941-44 (całkowicie odnowiony i odmalowany). Kościół ulegał także kilkakrotnie pożarom m.in. ostatnio 2 maja 1971 r. i 14 marca 1972 r., kiedy spłonął dach i stropy, a wyposażenie udało się uratować.

1 0
    Niezależnie od pożarów, budowla była zagrożona rozbiórką w latach 20-tych XIX w., kiedy parafianie w miejscu zmurszałego już i rozsypującego się kościółka, chcieli zbudować nowy, murowany, kościół dwuwieżowy. Ówczesny proboszcz ks. Jan Kanty Żychoń w 1827 r. zapisał nawet na ten cel 500 talarów, na szczęście jednak nie uzyskano zgody księcia pszczyńskiego na zburzenie starego i budowę nowego kościoła.
    Drewniany kościół Św. Walentego jest świątynią konstrukcji zrębowej, orientowaną, zbudowaną na podmurówce z cegły i kamienia (1910 r.), bezwieżową. Dobudowana później kruchta ma konstrukcję słupową. Ściany kościoła z półpłazów, wzmocnione są lisicami.
Kościół jest jednonawowy, z węższym, zamkniętym trójbocznie prezbiterium. Przy prezbiterium od płn. dobudowano prostokątną zakrystię, wystającą poza lico nawy. Wokół prezbiterium i nawy wydatne zadaszenia kryte gontem, powyżej zadaszenia ściany szalowane. Dach dwukalenicowy, dwuspadowy, kryty gontem. Nad nawą wznosi się sześcioboczna wieżyczka na sygnaturkę, kryta baniastą kopułką. Okna zakończone łukowo, w prezbiterium i dachu małe okienka.
    Portal w płn. ścianie zamknięty łukiem oślego grzbietu, zaś portal z kruchty do nawy prostokątny, profilowany. Oba prawdopodobnie pochodzą z okresu budowy. Data 1725 nad drugim z nich odnosi się do roku odnowienia świątyni.

1 2
W prezbiterium pozorne sklepienie kolebkowe, w nawie, kruchcie i zakrystii - strop. Tęcza o łuku półkolistym z profilowaną belką, na której umieszczony jest krucyfiks o cechach późnogotyckich (ok. XVI w.) i dwa późnobarokowe anioły z XVIII w.
Ołtarz główny barokowy (dolna część z ok. 1650 r., górna z 1727 r. - dzieło rzeźbiarza z Frydku na Śląsku Cieszyńskim), bogato zdobiony, z czterema kręconymi kolumnami. W ołtarzu znajdują się dwa obrazy patrona kościoła: barokowy z 1723 r. (lub 1727 r.) oraz z 1907 r. malowany przez Jana Nygę Starszego. Późnobarokowe tabernakulum pochodzi z 1. poł. XVIII w. Ponadto w wyposażeniu kościoła barokowe obrazy przedstawiające śmierć św. Józefa oraz św. Bartłomieja, stacje Drogi Krzyżowej z 1818 r., a także barokowe rzeźby. Na uwagę zasługują oryginalne organy z poł. XVII w. oraz zachowane gdzieniegdzie (np. za ołtarzem głównym) resztki barokowej polichromii z XVII w. W kruchcie znajduje się kamienna kropielnica.

Hubert Buchta i Leon Kopernik