O walorach krajoznawczych Chorzowa przez pryzmat spotkań Przodowników Turystyki Pieszej województwa śląskiego w latach 2015-2016
ODKRYJMY UROKI CHORZOWA
Chorzów należy do tych miejsc, które warto nie tylko zwiedzać i podziwiać, ale także poznawać. Odkrywanie uroków miasta, nie zawsze widocznych na pierwszy rzut oka, a świadczących o niezwykłej historii i bogatym dziedzictwie kulturowym, może być interesujące zarówno dla samych mieszkańców, jak i dla odwiedzających nas gości z kraju i zagranicy.
Jak w życiu ludzi, tak i w życiu miast odnotowane są rocznice urodzin. Właśnie w 2014 r. Chorzów uroczyście obchodził kilka ważnych rocznic. Pierwszą była „okrągła” rocznica połączenia Królewskiej Huty z gminami Nowe Hajduki oraz Chorzowem i powstanie miasta Chorzów, oraz 75. rocznica przyłączenia do niego gminy Wielkie Hajduki jako dzielnica Batory. Drugą była 20. rocznica sprowadzenia relikwii św. Floriana z Wawelu w Krakowie oraz 1710. rocznica męczeństwa św. Floriana – patrona Chorzowa.
To już dobry i stały obyczaj, zwłaszcza w ostatnich latach, że przełomowe daty i wydarzenia są wspominane w Chorzowie z pietyzmem i często poddawane dojrzałej refleksji. Owa historyczna refleksja jest w kulturowym pejzażu współczesnego Chorzowa wyraźnie obecna i szczególnie owocna.
Praktyka ostatnich lat wskazuje, że w związku z rozwojem stosunków między instytucjami miejskimi z miast partnerskich wzrosła liczba osób, uczestniczących w różnych formach zorganizowanej turystyki, odwiedzających Chorzów.
Od 2009 r. chorzowskie zabytki oznakowane są specjalnymi tabliczkami, zawierającymi najważniejsze informacje o danym obiekcie, tj.: pierwotną nazwę obiektu, rok budowy, styl, w jakim obiekt został wzniesiony i przez kogo zaprojektowany. Jeżeli obiekt wpisany został do rejestru zabytków, podany jest również numer rejestru. Do końca 2010 r. oznakowanych zostało 180 obiektów posiadających ważne dla miasta walory historyczne i architektoniczne. Do oznakowanych zabytków została wydana mapa oraz ulotki z projektu „Najlepszy system nawigacji po zabytkach Chorzowa – system informacji kulturalnej sposobem kreowania pozytywnego wizerunku miasta”.
Przedstawione trasy dotyczą współczesnego Chorzowa, ale ze względu na wartość historyczną wielu obiektów, często odwołują się do ich historycznego rodowodu. Będzie to zachęta do wielu fascynujących wędrówek – tych zorganizowanych i tych spontanicznych. Mam nadzieję, że spacerując po naszym mieście, każdy znajdzie coś interesującego dla siebie.
MIEJSCE CHORZOWA NA MAPIE
Położenie geograficzne
Na mapie świata położenie centrum miasta Chorzowa wyznaczają współrzędne geograficzne: 50°18’ szerokości północnej i 18°57’ długości wschodniej. Miasto położone jest w województwie śląskim, na Wzgórzach Chorzowskich Płaskowyżu Bytomsko-Katowickiego, części wyżyny śląskiej. Śródmieście znajduje się na wysokości 271,5m n.p.m. Położony w samym środku aglomeracji katowickiej na powierzchni 33,24 km² Chorzów graniczy z Katowicami (stolicą województwa), Bytomiem, Siemianowicami Śląskimi, Rudą Śląską i Świętochłowicami. Chorzów leży na skrzyżowaniu ważnych szlaków komunikacyjnych: przez miasto przebiega Droga Krajowa 79, Drogowa Trasa Średnicowa (łącząca w sposób bezkolizyjny Katowice z Gliwicami), a w pobliżu autostrady Wschód-Zachód (A4) i Północ-Południe (A1), ma także bezpośrednie połączenie kolejowe z Bytomiem, Gliwicami i Katowicami, a pośrednio z resztą Europy. Międzynarodowe lotnisko w Pyrzowicach jest oddalone zaledwie o ok. 40 km od centrum miasta.
Warunki przyrodnicze
Pod względem warunków atmosferycznych, Chorzów leży na obszarze śląsko-krakowskiej dzielnicy klimatycznej. Ciepłe południowo-zachodnie wiatry od strony Bramy Morawskiej łagodzą klimat. Szata roślinna w obrębie samego miasta jest uboga i tylko ok.20% Chorzowa zajmują tereny zielone (parki i ogrody oraz lasy) – różnogatunkowy zespół mieści się w Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku (ponad 500 ha). Osobne miejsce stanowi podlegający ochronie zespół przyrodniczo-krajobrazowy o obszarze 226 ha na pograniczu Chorzowa i Bytomia, tzw. Żabie Doły, gdzie rozpoznano ponad sto gatunków ptaków oraz niemal sto gatunków roślinności. Obszar 65 ha gruntów leśnych położonych w południowej części miasta, znany jako zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Uroczysko Buczyna”, obejmuje około 300 drzew, w tym 24 buki o rozmiarach powyżej 200 cm w obwodzie. Fauna uroczyska nie została jeszcze w pełni rozpoznana.
Ludność i gospodarka
Pod względem liczby ludności, Chorzów należy do 35 największych miast w Polsce (wg danych Narodowego Spisu Powszechnego w 2011 roku). Liczba ludności wyniosła 112,7 tys. Do największych i najważniejszych zakładów pracy należą: ERA Sp z o.o., huty „Batory” i „Królewska” Sp. z o.o., Alstom-Konstal S.A. (producent pojazdów szynowych), Zakłady Azotowe, Elektrociepłownia „Elcho”, Grupa Delta Trans (kompleksowa obsługa logistyczna), centrum dystrybucyjne Pro Logis Park. W wyniku przemian ustrojowych ostatniej dekady XX wieku Chorzów zmienił swoje oblicze: z przemysłowego miasta węgla i stali oraz chemii staje się ośrodkiem nauki i kultury, sportu, rekreacji i turystyki.
Infrastruktura społeczna
Siedzibą władz samorządowych Chorzowa jest Ratusz (Urząd Miasta) mieszczący się przy Rynku 1. Na terenie miasta Chorzowa mają swoje siedziby także komendy Policji i Państwowej Straży Pożarnej, Prokuratura Rejonowa, Powiatowy Urząd Pracy, Urząd Pocztowy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz oddziały kilku banków.
W Chorzowie znajduje się 5 wyższych uczelni, w których kształci się ponad 9 tysięcy studentów. Jest tu też Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia, kilkanaście liceów ogólnokształcących oraz zespołów szkół technicznych.
W mieście działa Teatr Rozrywki o randze wojewódzkiej, Muzeum, Miejska Biblioteka Publiczna z 10 filiami, kilka domów kultury i Miejska Galeria Sztuki „MM” w budynku Chorzowskiego Centrum Kultury.
Opiekę medyczną zapewnia sieć szpitali (w tym jeden specjalistyczny oraz jeden dziecięcy), Stacja Pogotowia Ratunkowego oraz kilkadziesiąt niepublicznych przychodni lecznictwa otwartego.
Miejski Ośrodek Rekreacji i Sportu obsługuje dwie hale sportowe, dwa stadiony, dwa kryte baseny pływackie, nie licząc mniejszych obiektów sportowo-rekreacyjnych. Na terenie WPKiW znajduje się Stadion Śląski.
Czołowy klub sportowy miasta to „Ruch” (czternastokrotny mistrz Polski w piłce nożnej i dziewieciokrotny mistrz Polski w piłce ręcznej kobiet).
W Chorzowie jest 13 rzymskokatolickich kościołów parafialnych (w tym Sanktuarium Św. Floriana, patrona miasta) i 2 kościoły parafii ewangelicko-augsburskiej.
Informację Turystyczną i Usługi Przewodnickie prowadzi Chorzowskie Centrum Informacji i Turystyki i Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Oddział Chorzów oraz Oddział Chorzów-Batory.
Chorzów należy do zaprzysiężonego związku bliźniaczego partnerstwa z miastami: Zlin (Czechy), Ózd (Węgry) od 1998 r., Termoli (Włochy) od 1999 r., Iserlohn (Niemcy) od 2004 r., Creil (Francja) od 2006 r., Tarnopol (Ukraina) od 2009 r.
14 czerwca 1938 r. zatwierdzony został obowiązujący do dziś herb miasta, swą treścią nawiązujący do początków Chorzowa – prawe pole przedstawia na błękitnym tle pół złotego orła Piastów Górnośląskich (z głową zwróconą w prawo), w lewym polu na czarnym tle znajduje się połowa czerwonego krzyża o podwójnych ramionach rozszerzonych na końcach (z godła zakonu bożogrobców), herb otacza złota bordiura. Barwami na fladze miasta są niebieski (u góry) i czerwony (u dołu).
4 maja 1994 r. sprowadzono do Chorzowa z Krakowa relikwie św. Floriana, patrona miasta od 1993 r.
Od 1998 r. codziennie w południe z wieży Ratusza miasta odtwarzany jest hejnał miasta.
Świętem miasta jest 24 czerwca – rocznica pierwszego historycznego dokumentu dotyczącego Chorzowa z 1257 r.
DZIEJE CHORZOWA W ZARYSIE
Na przestrzeni wieków zmieniała się przynależność państwowa Śląska: Państwo Wielkomorawskie i Czechy, Polska Piastów, za Jagiellonów przejściowo Węgry, potem austriaccy Habsburgowie, państwo pruskie i cesarstwo niemieckie. Obecnie większa jego część znajduje się w granicach Rzeczypospolitej Polskiej. Tak więc dziedzictwo kulturowe Śląska tworzyli Polacy, Niemcy, Morawianie oraz ludność żydowska. Do 1922 r ośrodkiem władzy administracyjno-politycznej tej części Górnego Śląska był Bytom, odtąd aż do dziś – Katowice. Na takim to terenie znajduje się dzisiejszy Chorzów.
Chorzów (Stary) od 1257 r. do 1810 r.
Większość historyków jako pierwszy i bezsporny dokument dotyczący Chorzowa uznaje akt z 24 czerwca 1257 r., wystawiony przez księcia opolskiego Władysława, zezwalający na lokację na prawie niemieckim wsi o tej nazwie Zakonu Kanoników Regularnych Stróżów Grobu Bożego w Jerozolimie, czyli bożogrobcom, którzy mieli swój klasztor w Miechowie. Bożogrobcy przestali być właścicielami Chorzowa po kasacji zakonu przez władze pruskie w 1810 r. W 1780 r. miejscowy proboszcz ks. Ludwik Bojarski odkrył złoża węgla kamiennego w okolicy Chorzowa i założył pierwszą kopalnię (1787 r.). W 1898 r. na terenie Chorzowa uruchomiono elektrownię, a w 1916 r. – zakłady azotowe. Chorzów przestał być samodzielną gminą wiejską w 1934 r., kiedy to po połączeniu z miastem Królewska Huta i Nowymi Hajdukami – powstało miasto o nazwie „Chorzów”.
Królewska Huta
Najpierw, z inicjatywy hrabiego Fryderyka Wilhelma Redena w 1791 r., powstała kopalnia „Król”, potem w 1802 r. powstała w pobliżu huta „Królewska”. Początki Królewskiej Huty jako osady przemysłowej sięgają maja 1798 r., kiedy rozpoczęto budowę kilku pierwszych zabudowań mieszkalnych. Prawa miejskie Królewska Huta uzyskała pod nazwą Stadt Königshütte na mocy dekretu króla pruskiego Wilhelma I 18 lipca 1868 r. Według spisu ludności w 1868 r., miasto liczyło 14 151 mieszkańców na powierzchni 6,3 km². W tym samym roku odbyły się pierwsze wybory komunalne. Królewska Huta została wydzielona z powiatu bytomskiego jako samodzielny powiat miejski w 1898 r. Istotne znaczenie dla rozwoju miejscowości miało uruchomienie linii kolejowych w połowie XIX wieku, łączących nasze miasto z innymi ośrodkami przemysłowymi Górnego Śląska oraz resztą Europy. Królewska Huta była miastem wielokulturowym – współżyły tu narodowość polska i niemiecka, wyznania ewangelickie i katolickie oraz Żydzi.
Wielkie Hajduki (Chorzów Batory)
Pierwsza pisemna wzmianka o nazwie Heyduk pojawiła się w 1627 r. Powstały dwie osady o charakterze rolniczym, w zależności od położenia wobec biegu Rawy nazwane Górnymi i Dolnymi Hajdukami. W 1873 r. uruchomiono tu hutę „Bismarck” (od 1933 r. „Batory”), a w 1888 r. destylarnię smoły koksowniczej, późniejsze zakłady (kokso-)chemiczne „Hajduki” co spowodowało zmianę charakteru miejscowości na przemysłowy. W dniu 1 kwietnia 1903 r., na mocy dekretu cesarza pruskiego Wilhelma II, połączono gminy Górne i Dolne Hajduki w jedną gminę, której nadano nazwę Bismarckhütte i w 1923 r. przyjęto oficjalnie polską nazwę Wielkie Hajduki, która obowiązywała do połączenia z Chorzowem w 1939 r., kiedy to Hajduki stały się dzielnicą miasta, nazywającą się Chorzów Batory.
Chorzów w Polsce
Wiosna Ludów, która objęła Europę w l. 1848-1849 rozbudziła poczucie świadomości narodowej, także Polaków zamieszkujących Górny Śląsk. Jednocześnie polityka germanizacyjna władz pruskich w drugiej połowie XIX wieku wobec ludności polskiej prowadziła do narastania konfliktu narodowościowego na tym terenie. Po pierwszej wojnie światowej, w przegranym przez Polskę plebiscycie i zwycięskim trzecim powstaniu śląskim w 1921 r., decyzją Rady Ambasadorów Ligi Narodów 23 czerwca 1922 r. Królewska Huta (Chorzów Stary – 20 czerwca, Wielkie Hajduki – 26 czerwca) wraz z częścią Górnego Śląska znalazły się w granicach Rzeczypospolitej. 1 lipca 1934 r. połączono gminę wiejską Chorzów i gminę Nowe Hajduki (powstałą w 1880 r.) z miastem Królewska Huta, zarazem nadając całości nazwę Chorzów, o obszarze 23,42 km² z 102 394 mieszkańcami. 1 kwietnia 1939 r. przyłączono gminę Wielkie Hajduki do Chorzowa, powierzchnię całego miasta (32 km²) zamieszkiwały wówczas 137 753 osoby. Od 3 września 1939 r. do 27 stycznia 1945 r. Chorzów znajdował się pod okupacją hitlerowską. W 1968 r. dokonano ostatniej istotnej zmiany granic miasta i – w miejscu terenów wyłączonych pod budowę Osiedla Tysiąclecia – włączono do Chorzowa pozostałą dotąd poza nim część WPKiW. Od 1 stycznia 1999 r. w nowym systemie administracyjnym kraju Chorzów jest powiatem grodzkim, a prezydent miasta – starostą powiatowym. W 2007 r. miasto weszło w skład dobrowolnego Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, w przyszłości – Metropolii Silesia.
I. CHORZOWSKIE SPOTKANIE PRZODOWNIKÓW TURYSTYKI PIESZEJ I KRAJOZNAWCÓW WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO W 2015 r.
W ramach obchodów 25-lecia Regionalnego Klubu Przodowników Turystyki Pieszej im. Zygmunta Kleszczyńskiego w Katowicach oraz 35-lecia Oddziału PTTK Batory w Chorzowie Batorym odbyło się Pierwsze Chorzowskie Spotkanie Przodowników Turystyki Pieszej i Krajoznawców województwa śląskiego. W spotkaniu, które zorganizowano 3 czerwca 2015 r., wzięło udział 48 działaczy turystyki pieszej i krajoznawców z 14 miast naszego województwa.
Spotkanie rozpoczęło się na Placu Hutników pod pomnikiem hr. Fryderyka Wilhelma Redena. Uważany za „ojca górnośląskiego przemysłu” Reden rozumiał znaczenie techniki dla rozwoju nowoczesnego przemysłu i był orędownikiem wprowadzania nowatorskich rozwiązań w przemyśle górnośląskim. W tej dziedzinie jego zasługi są największe. Wydaje się jednak, iż jego dorobek w postaci powołania do życia rządowych kopalń węgla „Królowa Luiza” i „Król”, ponowne uruchomienie tarnogórskiego górnictwa kruszcowego i hutnictwa ołowiu, budowa hut żelaza wytwarzającej surówkę wielkopiecową na bazie koksu jako paliwa w Gliwicach i Łagiewnikach Górnych (Chorzowie) i budowa Kanału Kłodnickiego – słusznie predestynują go do zajęcia ważnego miejsca w galerii ludzi zasłużonych dla Śląska.
Inskrypcja na cokole głosi, że pomnik „Fryderyka Wilhelma hrabiego Redena (1752-1815), zasłużonego dla rozwoju przemysłu na Śląsku, wzniosło społeczeństwo Chorzowa w 250. rocznicę jego urodzin i 200. rocznicę uruchomienia Huty Królewska”. Rzeźbę Teodora Kalide zrekonstruował Augustyn Dyrda w 2002 r. Pierwotny pomnik hrabiego Redena stał na wzgórzu jego imienia i został odsłonięty w 1853 r. przez króla pruskiego Fryderyka Wilhelma IV. Uszkodzony latem 1939 r., odsłonięty powtórnie w 1940 r. pomnik został zniszczony w 1945 r.
Następnie grupa uczestników, prowadzona przez Adama Lapskiego – prezesa Koła Przewodników Turystycznych im. Augusta Czarnynogi z oddziału PTTK w Chorzowie – zatrzymała się pod popiersiem Gutenberga na domu przy ul. Ludwika Szabatowskiego 1.
Johann Gutenberg, wynalazca druku, nieprzypadkowo patronuje temu secesyjnemu budynkowi z 1907r., gdyż tu przed I wojną światową mieściła się redakcja „Königshütte Tageblatt”. Autorem rzeźby, z czasem zubożonej o detale, był Ignacy E. Blaszke z Krakowa.
Kolejną kamienicą, na którą zwrócili uwagę uczestnicy, by interesujący budynek przy ulicy Szabatowskiego 5, na elewacji którego umieszczono rzeźbę Matki Bożej w typie Immaculata. Kamienica o prostych formach secesyjnych powstała w 1898 r. wg proj. Maxa Schillera.
Trasa wycieczki prowadziła ul. ks. Bp. Bernarda Bogedaina, a następnie ul. Marii Konopnickiej, którą doszła do drewnianego kościółka św. Wawrzyńca na Górze Wyzwolenia (dawniej Redena).
Historię parafii i kościółka przybliżył dziekan chorzowski, proboszcz parafii ks. Eugeniusz Błaszczyk. W trakcie zwiedzania kościółka przez uczestników spotkania, wypowiedź uzupełnił o historię „wędrujących” kościółków oraz ich architekturę Edward Wieczorek – kierownik Regionalnej Pracowni Krajoznawczej w Katowicach, a zarazem Przewodnik Turystyczny PTTK.
Drewniane kościółki kojarzą się na ogół ze środowiskiem wiejskim, gdzie służą często po dziś dzień , wielu więc obserwatorów zaskakuje fakt ich obecności w krajobrazie silnie zurbanizowanym, wśród miejskich bloków. Ta grupa budowli to „wędrujące” kościółki, świątynie, które przeniesiono z miejsca ich pierwotnej lokalizacji dla zapewnienia im dalszej egzystencji; świątynie, które uratowano od niechybnej śmierci technicznej. Budowane przed wiekami, na ogół niewielkich rozmiarów kościoły drewniane w wielu wypadkach już w XIX w. okazywały się zbyt ciasne. Starano się temu zaradzić powiększając je, ale często i ten zabieg nie dawał spodziewanego efektu. Przystępowano więc do budowy nowych kościołów, oczywiście murowanych. W tej sytuacji los starych, niepotrzebnych świątyń zdawał się być przesądzony. Rzadko którą parafię stać było na utrzymanie i konserwację niepotrzebnego już kościółka. Dożywał on w cieniu nowej budowli, aż zaczynał się stawać zagrożeniem i go rozbierano. Szansą na ocalenie dla przyszłych pokoleń, a nawet na dalsze pełnienie funkcji sakralnych stawały się przenosiny w nowe miejsce.
Dwa takie wędrujące kościółki znajdują się na terenie Chorzowa: św. Wawrzyńca, przeniesiony w 1935 r. z Knurowa, i św. Józefa Robotnika (w Górnośląskim Parku Etnograficznym), przeniesiony w 1966 r. z Kłokocina.
Kościół św. Wawrzyńca, stojący przy ul. Lwowskiej, w rejonie kulminacji tzw. Góry Wyzwolenia, zbudowano w 1599 r. w Knurowie. W związku z rozpoczęciem budowy nowego kościoła, kościół zamknięto w 1926 r., a w ramach akcji ratowania zabytków ziemi górnośląskiej Magistrat Miasta Chorzów zakupił tą świątynię w 1935 r. Poświęcony w 1938 r. kościół przez lata podlegał parafii św. Antoniego i dopiero w 1978 r. utworzono w tym miejscu parafię. Ten późnogotycki kościół zbudowano z drewna modrzewiowego na podmurówce, ma konstrukcję wieńcową z belek łączonych na zamek płetwowy (jaskółczy ogon). Składa się z korpusu założonego na planie zbliżonym do kwadratu i z trójbocznie zamkniętego prezbiterium oraz dostawionej od płd. wieży, w której znajduje się kruchta. Od strony płn.-zach. dobudowano zakrystię. Spadziste dachy są pokryte gontami. W dachu korpusu wbudowana jest sygnaturka z cebulastym hełmem. Wieżę nakrywa hełm ostrosłupowy zwieńczony iglicą zakończoną dwuramiennym krzyżem. Wnętrze kościoła utrzymane jest w stylu barokowym. W głównym ołtarzu barokowym z połowy XVII w. umieszczony jest olejny obraz patrona kościoła św. Wawrzyńca. Ołtarze boczne – MB Różańcowej, św. Barbary i Męczeństwa św. Wawrzyńca – posiadają formy typowe dla ludowej odmiany późnego baroku. Barokowe są również ambona, chrzcielnica i świecznik.
Drugi z chorzowskich kościółków drewnianych jest jednym z eksponatów Górnośląskiego Parku Etnograficznego w Parku Śląskim. Jego ponownego poświęcenia dokonał 28 września 1997 r. metropolita katowicki abp. Damian Zimoń, zamykając tym samym wieloletnie starania o pozyskanie do skansenu zabytkowego kościółka drewnianego. Choć jest on tylko jednym z muzealnych eksponatów, corocznie 1 maja odbywa się w nim odpust, a od początku maja do końca października nabożeństwa odprawiane są przez kapłanów z chorzowskiej parafii św. Wawrzyńca.
Kościół zbudowano w 1791 r. we wsi Nieboczowy nad Odrą, dobudowując do drewnianej kaplicy z 1380 r. nawę i niewielki przedsionek. Tak powstał kościół w obecnym kształcie. W 1971 r. uratowano go, przenosząc z Nieboczów do Kłokocina (po 1975 r. dzielnicy Rybnika), skąd w 1995 r. po inwentaryzacji i rozbiórce przeniesiono go do Chorzowa.
Z kościoła św. Wawrzyńca ul. Lwowską do ul. Tadeusza Kościuszki uczestnicy spotkania udali się pod zabytkowy szyb „Prezydent”, gdzie Adam Lapski przedstawił krótką historię chorzowskiego przemysłu oraz pokopalnianego obiektu.
Wieża wyciągowa szybu „Prezydent” – nie istniejącej już kopalni węgla kamiennego – jest fragmentem jednej z najstarszych (od 1791 r.) fedrujących kopalń górnośląskich. Została ona wybudowana w 1933 r. w stylu funkcjonalistycznym wg proj. inż. Ryszarda Heilemana z Katowic, a jej budowa finansowana była przez kapitał polsko-francuskiej spółki „Skarboferm”. Wieża wyciągowa o żelbetowej konstrukcji ma 42,5 m. Posiadała dwa koła linowe o średnicy 5,5 m ustawione równolegle obok siebie wraz z całym urządzeniem towarzyszącym, w tym skipem o pojemności 10 ton i była w stanie wydobyć na powierzchnię ponad 500 ton węgla na godzinę. Zachowany zespół zabudowy dawnej kopalni użytkowany jest obecnie przez Stowarzyszenie „SZTYG.art”, prowadzące działalność kulturalno-oświatową.
Ostatnim elementem chorzowskiego spotkania było wspólne biesiadowanie przy kawie i poczęstunku na terenie kompleksu „Sztygarka” w kawiarni „Pod wieżą”, podczas którego zasłużonym działaczom zostały wręczone okolicznościowe dyplomy gratulacyjne „Za wkład pracy w propagowaniu turystyki i krajoznawstwa w województwie śląskim”. Ponadto trzech uczestników otrzymało dyplomy uznania nadane przez Oddział PTTK Batory. Dodatkowo wszyscy uczestnicy chorzowskiego spotkania otrzymali pamiątkowe odznaki, specjalny certyfikat uczestnictwa oraz materiały promocyjne miasto Chorzów.
Wręczenie dyplomów w trakcie spotkania w kawiarni "Pod wieżą" (fot. Andrzej Kurtz)
Biesiadowanie w kompleksie "Sztygarka" (fot. Andrzej Kurtz)
II. CHORZOWSKIE SPOTKANIE PRZODOWNIKÓW TURYSTYKI PIESZEJ I KRAJOZNAWCÓW WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO W 2016 r.
W dniu 1 czerwca 2016 r. odbyło się kolejne – II Chorzowskie Spotkanie Przodowników Turystyki Pieszej i Krajoznawców województwa śląskiego, w którym udział wzięło 28 osób z 8 miast całego województwa śląskiego. Pomimo pochmurnej i deszczowej aury, wędrowaliśmy w towarzystwie przewodnika – Adama Lapskiego – trasą, zaczynając od budynku Poczty Polskiej przy ul. Wolności.
Historia poczty w Królewskiej Hucie sięga 1804 r., gdy w osadzie powstała pierwsza placówka pocztowa. Samodzielny urząd pocztowy w mieście utworzono w 1874 r. Obecny neogotycki budynek Poczty Głównej w Chorzowie wzniesiono na rogu dzisiejszych ulic Wolności i Pocztowej w 1892 r. wg proj. J. Schuberta, a rozbudowano w 1911 r. wg proj. F. Nhagena. Obiekt z czerwonej cegły elewacyjnej, z elementami dekoracyjnymi w postaci kształtek koloru zielonego, jest dwukondygnacyjny, z wysokim dachem krytym czerwoną dachówką. Główne wejście do budynku znajduje się w ściętym narożniku. Od ul. Pocztowej zlokalizowana jest ośmioboczna wieża zwieńczona ażurowym hełmem z iglicą. Ażurowy hełm to pozostałość po napowietrznym systemie telekomunikacyjnym z końca XIX w. – obecnie jest jednym z symboli miasta.
Idąc dalej ul. Wolności, mijamy Dom Handlowy „Hutnik” z 1972 r. (obecnie Delikatesy Centrum). Do wybuchu II wojny światowej miejsce to było centrum życia społeczności żydowskiej w mieście, znajdowała się tam bowiem synagoga z 1875 r., zbudowana w stylu mauretańskim, którą hitlerowcy podpalili w 1939 r., a rozebrano ją wiosną 1940 r.
Ul. Wolności i Jagiellońską dochodzimy do Parku Hutników położonego w samym centrum miasta, najstarszego w całym dzisiejszym Chorzowie. Założony został w l. 1870-1872 i zajmuje obecnie powierzchnię 2,6 ha. Początkowo park udostępniony był tylko pracownikom huty, której własność stanowił, był ogrodzony, ale z czasem nabrał charakteru miejskiego. Przez lata był najpopularniejszym miejskim deptakiem. Ostatnio stał się pasażem dla przechodniów idących do i z Rynku.
Przy głównej alei parkowej znajduje się pomnik poległych żołnierzy radzieckich, biorących udział w walkach o wyzwolenie miasta spod okupacji hitlerowskiej w styczniu 1945 r.
Przy silnie padającym deszczu, w pobliżu pomnika, historię tego miejsca opowiedział prowadzący naszą grupę przewodnik.
Wychodząc z Parku Hutników na ul. gen. Henryka Dąbrowskiego, mijamy budynek Urzędu Stanu Cywilnego. Zbudowano go w 1964 r., przebudowano w 1988 r. Autorami obydwu projektów byli katowiccy architekci: Aleksander Franta i Henryk Buszko.
Przy ul. Gen. Henryka Dąbrowskiego pod nr 34 i 36 znajdują się budynki chorzowskich liceów. Pod nr 36 mieści się I Liceum Ogólnokształcącego im. Juliusza Słowackiego (nazwa z 1959 r.). Jego budynek wybudowano w 1932 r. w stylu funkcjonalistycznym, a wśród absolwentów znajduje się m.in. prof. Jerzy Buzek – były Premier RP (1997-2001) i przewodniczący Parlamentu Europejskiego (2009-2012). Od 2007 r. liceum wraz z dwujęzycznym gimnazjum stanowi Akademicki Zespół Szkół Ogólnokształcących.
Z kolei pod nr 34 mieści się IV Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej-Curie (nazwa z 1958 r.). Gmach liceum wybudowany został w 1907 r. w stylu eklektycznym z elementami neogotyckimi i secesyjnymi wg proj. Rudolfa Ziolki. Jednym z absolwentów liceum jest obecny metropolita wrocławski, abp. Józef Kupny.
Kolejnym punktem wycieczki był Szpital Specjalistyczny przy ul. Zjednoczenia. Jego budynek dwukondygnacyjny główny, pokryty mansardowym dachem, wzniesiony został w 1904 r. w stylu neorenesansu północnego.
Po krótkim postoju udajemy się na ul Krzywą pod pomnik, upamiętniający społeczność żydowską Chorzowa. Został odsłonięty w 2006 r. w parku „Pod kasztanami” (założonym w tym samym roku) na terenie byłego cmentarza żydowskiego (znajdującego się tu w l. 1862-1958). Pomnik składa się w dwóch części przypominających tablice nagrobne – macewy, autorstwa Gerarda Grzywczyka.
Kolejnym miejscem wycieczki był pl. Jana Matejki. Stoi przy nim kościół św. Antoniego Padewskiego, zbudowany w l. 1930-1934. To obiekt o szczególnej wartości i na terenie ówczesnego polskiego Śląska wyjątkowy. Jak pisała Barbara Szczypka-Gwiazda, „stanowi unikatowy przykład połączenia architektury ekspresjonistycznej – o wyraźnie niemieckich tendencjach – z geometryczną strukturą polskiej sztuki dekoracyjnej” (cytat z „Historii budowy kościoła pw. św. Antoniego” Zeszyty Chorzowskie T. 7 – Chorzów 2003 str.167). Budynek świątyni jest przykładem twórczej inspiracji modernizmu gotykiem. Kościół jest dziełem architekta z Poznania, inż. Adama Ballenstedta.
Jego główną fasadę zdobi potrójne arkadowe wejście, nad którym dominuje krzyż pasyjny z piaskowca, wykonany w Rzymie przez nieznanego dzisiaj autora. Krzyż umieszczony został na tle rozety. Podobnie jest po przeciwnej stronie (od strony prezbiterium), gdzie również na tle okna rozetowego mamy ogromny kamienny krucyfiks z umieszczonymi w skrzyżowaniu ramion literami Alfa i Omega oraz symbolami męki. Mocno związane z architekturą kościoła są witraże, zaprojektowane przez Stanisława Powalisza, projektanta z biura inż. Adama Ballenstedta. Przy wejściu głównym do prostopadłościennego korpusu przylega pionowa bryła sześciobocznej wieży o wysokości 38 m (pierwotnie wieża miała mieć 89 m wysokości, ale ze względu na ukształtowanie terenu i koszt została obniżona). Do bryły kościoła dobudowano w 1932 r. plebanię z charakterystyczną przewiązką.
Wnętrze kościoła jest ascetyczne i pozbawione ozdób. W prezbiterium jest ołtarz zaprojektowany przez krakowskiego artystę Bogusława Langmana, zwany „kazaniem Św. Antoniego”. Składa on się z 7 naturalnej wielkości figur stojących na siedmiometrowych filarach. Centralną postacią jest figura patrona przedstawionego w franciszkańskim habicie, z nałożoną pielgrzymią peleryną i uniesionymi rękami.
W sąsiedztwie kościoła na skwerze pl. Jana Matejki stoi rzeźba „Chłopiec z łabędziem”, pełniąca niegdyś rolę fontanny (w dziobie łabędzia znajdował się trysk wody). Rzeźba jest odlewem żeliwnym z 1834 r. według modelu autorstwa Theodora Erdmanna Kalide.
Theodor Erdmann Kalide urodził się w Królewskiej Hucie (obecnie Chorzów) w 1801 r. Opuścił rodzinne miejsce w 1816 r., przenosząc się do Gliwic, a potem do Berlina, gdzie rozwijał swój talent artystyczny. Na starość wrócił do Gliwic i tam w 1863 r. został pochowany.
Ostatnim punktem chorzowskiego spotkania było przejście z placu Matejki ul. Sobieskiego do Mini Browaru „Reden” na wspólne biesiadowanie przy złocistym napitku, kawie i poczęstunku.
W trakcie biesiady zostały wręczone dwa dyplomy uznania, nadane przez Oddział PTTK Batory, a dwóm uczestnikom spotkania wręczono odznaki „Znam Chorzów” z certyfikatami przyznanymi przez Chorzowski Oddział PTTK.
Józef Pluta
Wybrana literatura
„Chorzowianin” periodyk wydawany w Chorzowie, od stycznia 2011 r. jako miesięcznik (w druku) i dziennik (w wersji internetowej www.chorzowianin.pl )
Drabina Jan, Historia Chorzowa od 1257 r. do 2000 r. Chorzów 2007
Gałuszka Marian, Kurek Jacek, Powstanie „Wielkiego Chorzowa” w latach 1934-1939. Chorzów 2004
Hanke Rajmund, Polska droga Chorzowa, opowieści z dziejów miasta. Chorzów 1988
„Krajoznawca Górnośląski” zeszyt nr 30, Katowice 2013
Kurek Jacek, Historia Wielkich Hajduk, Chorzów-Batory 2001
Lapski Adam, Szopa Ryszard, Chorzowskie krzyże, kapliczki, rzeźby, Chorzów 2006
Liczba Roman, Mały przewodnik po Chorzowie, wyd. 3, Chorzów 2014
Otte Joachim, Szopa Ryszard, Symbole Chorzowa, Chorzów 2010
„Spotkania” miesięcznik nr 5(8) – maj 2015
Szopa Ryszard, Kamienice Chorzowa, Chorzów 2002
„Zeszyty Chorzowskie” T. 1-14, pod red. Zbigniewa Kapały, Muzeum w Cho-rzowie 1997-2012